نوآوری پیام اصلی و ماندگار انقلاب اسلامی

«فلن تحد لسنت الله تبدیلا و لن تحد لسنت الله تحویلا»(۱)
«ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم»(۲)
● مقدمه:
نوآوری پدیده ای است مطابق فطرت طبیعت و بالاخص فطرت انسانی. فطری بودن نوآوری و تغییر به این معناست که اولاً تغییر و نوآوری در ذات طبیعت و انسان است و خودبه خود این حقیقت همواره تحقق می یابد؛ دوماً انسان به صورت فطری نوآوری را دوست دارد و به دنبال آن است؛ در واقع نوآوری یکی از نیازهای متعالی انسان است. فطرت انسانی با نوآوری شکوفا می شود و می تواند گسترش یابد و انسان متعالی را منجر شود. البته حتماً باید مورد توجه قرار داد که نوآوری زمانی باعث شکوفایی می گردد که مطابق فطرت و برخاسته از آن باشد. نوآوری ای که تابع فطرت نباشد باعث آسیب دیدن و خاموش شدن آن می شود و انسان را از تعالی باز می دارد و این همان بدعت است. فرق نوآوری و بدعت در تطابق با فطرت است. اگر تغییر در راستا و برخاسته از فطرت بود نوآوریست وگرنه بدعت است.
دو آیه فوق هم در این راستا است. سنت های الهی و فطری به هیچ وجه تغییرپذیر نیستند و کسانی که به دنبال این تغییرات و دگرگونی ها هستند بدعت گزارند و مورد لعنت خداوند و چون با نوآوری های ]بدعت های[ خود در مقابل فطرت و سنت الهی برخاسته اند و خدارا فراموش کرده اند به فرموده مولای متقیان زندگی را خواهند باخت: «ضاع من کان له مقصد غیرالله» (۳)
و نوآورانی که در پی تجدید سنت های الهی و فطری هستند و هدف خدایی دارند و البته و صدالبته که نوآوری از وظایف آنهاست چرا که «ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم». اینان مشمول آیه «تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض و لا فسادا و العاقبه للمتقین»(۴) می باشند.
پیامبران الهی اولین نوآوران تاریخ هستند و جالب تر اینکه نوآوران تاریخ هستند در مقابل بدعت های بشر در روی زمین. پیامبران الهی به عنوان منادیان یکتاپرستی و عدالت در مقابل بدعت ها و خرافه پرستی های بشر؛ بزرگترین، مهم ترین و عالی ترین نوآوران بودند. نوآوری همان گونه که در ذات انسانی است و یکی از نیازهای اوست یکی از جلوه های طبیعت نیز می باشد. نوشدن و تغییرات هرساله طبیعت در راستای بهبود و رشد، از بارزترین جلوه های آن است.
اما هر قوم و ملتی که بخواهد ادامه حیات بدهد و به زندگی بهتر و برتر دست یابد باید خود دست به تغییر و نوآوری بزند. نوآوری هم لازمه حیات است و هم لازمه برتری!
● بزرگ ترین نوآوری بشراز بیش از ۱۰۰۰ سال پیش تاکنون؛
انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) که منجر به نوعی از حکومت به نام حکومت اسلامی شد بزرگ ترین نوآوری انسان ها، عالمان و حکومت ها از هزار سال پیش تاکنون بود. در دورانی که بدعت ها و کج روی های فراوان جامعه انسانی بعد از ائمه(ع)، می رفت تا تاریخ را به قهقرا ببرد و همه ابرقدرت های شرق و غرب دست به هر بدعتی زدند تا شاید روح بشر حاضر را سیراب کنند؛ فریادی پیامبرگونه بشر را دوباره به یکتاپرستی و عدالت فراخواند و نهیب آن خواب نوآوران دروغین غرب و شرق را پریشان کرد.
در عصر جاهلیت ثانی یا بهتر بگوییم جاهلیت مدرن، تمام ارزش های انسانی و الهی لگد کوب بدعت های ابرقدرت ها شده بود و چون تمامی جهان نیز در سیطره آن ها بود هر نوآوری بدعتی دیگر می شد در راه انحراف بشریت! فریادی برآمد و بنیان تمام بدعت ها را به چالش کشید و با نوآوری و فریاد نوی خود شرق و غرب را به سخره گرفت. فریادی که تجدید سنت ها بود و گمشده فطرت و فطری بشریت را به او نمایاند. فریادی که آرمان های اصیل بشریت یعنی خداپرستی، عدالت و آزادی را زنده کرد.
انقلاب اسلامی و حکومت برخاسته از آن تمام نظام ها را به چالش کشید ودر همه زمینه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و... نوآوری کرد. مردم سالاری دینی نوعی از حکومت منحصر به فرد است که به تمام نظام های سیاسی دیکتاتور و دموکرات طعنه می زند.
جالب تر این که انقلاب پدیده ای است که نوآوری در ذات اوست و نه تنها همواره نوشدن را برمی تاباند و تحمل می کند که خود خاستگاه و زایشگاه نوشدن هاست. بنابراین نوآوری از ضروریات انقلاب اسلامی است و یا به تعبیری دیگر محافظه کاری و تحجر قتلگاه انقلاب است.
در همه زمینه ها باید در انقلاب اسلامی به فکر نوآوری بود؛ از نظام سیاسی و فرهنگی به عنوان اصلی ترین رکن های انقلاب گرفته تا نظام های اقتصادی، اجتماعی، علمی و...
روح نوآوری، ابتکار و خلاقیت در رژیم گذشته کشته شده بود؛ اصلا فضای نوآوری در کشور وجود نداشت، چه در دانشگاه ها و چه در مراکز فرهنگی. حتی در بین آحاد مردم اجازه نوآوری داده نمی شد. اما نه تنها به صورت قهری اجازه داده نمی شد بلکه فضای فرهنگی و سیاسی کشور هیچ کسی را به فکر نوآوری نمی انداخت؛ قدرت نوآوری در بین مردم وجود نداشت، انقلاب اسلامی این فضا را شکست.
● زمینه های لازم برای شکوفایی نوآوری در کشور؛
یک ملت برای این که بتواند نوآوری کند باید زمینه هایی را در خود ایجاد و تقویت کند که در ذیل به چند مورد از آن ها اشاره می شود:
۱) اعتماد به نفس ملی:
یک ملت زمانی می تواند به نوآوری و ابتکار دست بزند که روحیه اعتماد به نفس داشته باشد. توانایی های خود را بشناسد و به آن ها باور و اعتماد داشته باشد. باید روحیه اعتماد به نفس ملی در کشور بالا برود تا زمینه نوآوری ایجاد شود باید از بن جان به «ما می توانیم» اعتقاد داشته باشد. یکی از دلایل این که در رژیم گذشته مردم روحیه نوآوری نداشتند این بود که حکومت مردم را ذلیل کرده بود و حتی خود را و کشور را ذلیل کرده بود؛ به توانایی های جوانان اعتمادی وجود نداشت و اصلا اعتماد به نفس ملی معنایی نداشت. انقلاب اسلامی با اتکال به خدا و نیروی مردم به مردم عزت بخشید؛ روحیه اتکال به نیروهای خود را در بین مردم افزایش داد و اعتماد به نفس را تقویت کرد و هر روز با دستاوردها و پیشرفت های خود توانست این روحیه را بین مردم گسترش دهد.
۲) شجاعت و قدرت ریسک پذیری و نگاه منتقدانه به روش ها:
شجاعت و قدرت ریسک پذیری از بایسته ها و لوازم نوآوری است. باید روحیه ریسک پذیری در کشور بالا رود. شجاعت علمی و قدرت نقد کردن و نه گفتن به روش های بیگانه باید روز به روز در فضای کشور گسترش یابد. باید شجاعت داشت و از نوآوری و قدم گذاشتن در میدان های جدید و بزرگ نهراسید. باید نگاهی تردیدآمیز به دستاوردها، روش ها و یافته های بیگانه داشت و با شجاعت به عرصه های جدید در علم و فناوری پا گذاشت. برای پیشرفت علمی باید جرأت علمی و جرأت نوآوری داشت؛ همچنین در تمام زمینه های دیگر نیز.
۳) تولید نظریه و فکر به وسیله کرسی های آزاداندیشی:
نوآوری در فضای علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از تولید علم شروع می شود و تولید علم، به تولید نظریه و فکر متوقف است و یکی از بایسته های تولید نظریه و فکر تشکیل کرسی های آزاداندیشی است. زمانی می توان به نظرات نو و بدیع در یک عرصه دست یافت که کرسی های آزاداندیشی در مورد آن موضوع تشکیل شود؛ نظرات مختلف در مورد آن ابراز گردد و صاحب نظران با هم به مباحثه بپردازند، تا نظر، فکر و ایده ای جدید تولید شود. یکی از زمینه های نوآوری تشکیل کرسی های آزاداندیشی و گفتگو و مباحثه است.
۴) بها دادن به کار و اندیشه جوانان؛
روحیه نوآوری و ابتکار ربط مستقیمی به جوانی دارد. به صورت عادی جوان ها خلاق تر هستند و با داشتن شجاعت و جرأت ریسک پذیری، راحت تر به نوآوری دست می زنند. لذا برای اینکه بتوان به نوآوری دست یافت باید به فکر و اندیشه جوانان بها داده شود. فکر و اندیشه جوانان در عرصه های مختلف کشور مورد استفاده قرار بگیرد. در بسیاری از مسئولیت ها که تخصص و توان و امکان آن وجود دارد مسئولیت به جوانان سپرده شود. نوآوری زمانی در یک کشور امکان پذیر می شود که روحیه جوانی و نشاط بر آن کشورحاکم باشد تا هم خود جوانان بتوانند نوآوری کنند و هم فضای کشور و مسئولین آن را تحمل کند.
لازم به ذکر است که تمامی موارد فوق می تواند هم به عنوان زمینه های پرورش نوآوری مطرح شوند و هم به عنوان نتیجه نوآوری. یعنی اگر ملتی اعتماد به نفس ملی داشت، شجاعت داشت می تواند دست به نوآوری بزند و همچنین ملتی که نوآوری کند در دنیا دارای اعتماد به نفس و عزت نفس می شود و این نوآوری شجاعت او را تقویت می کند.
۵- آزادی عمل، آموزش نوآوری، تشویق نوآوران:
آزادی عمل، آموزش نوآوری، تشویق نوآوران و اهمیت دادن به نوآوری و ارزش دانستن آن در فضای فرهنگی کشور هر یک می توانند به عنوان تقویت زمینه های نوآوری مطرح شوند. یکی از شاخص هایی که باید برای پیشرفت فرهنگی و مهندسی فرهنگی درنظر گرفته شود تقویت نوآوری است.
● چرا نوآوری؟!
پرسیدن از چرا نوآوری بعد از اثبات فطری بودن آن و پیوند خوردن آن با روح طبیعت و انسان و همچنین انقلاب بیهوده می نماید. از جهت دیگر نوآوری در ذات دین و از وظایف دین داران است.
شاید بهتر باشد بگوییم چه شده است که یک ملت در این برهه باید توجه ویژه به نوآوری کند؟
اولا کشور ایران وارث عقب ماندگی های علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، تکنولوژیکی و فنی دوران گذشته است. در تاریخ سلطنت دوران پهلوی ایران از همه نظر عقب نگه داشته شد و اینک ما وارث این عقب ماندگی هستیم.
دوماً جامعه آرمانی و مطلوبی که اسلام و انقلاب متصور است با جامعه حاضر ایرانی بسیار فاصله دارد. جایگاه معنوی، علمی، فنی، رفاهی، امنیتی، بهداشتی و... یک جامعه اسلامی و ایرانی بسیار رفیع تر از جایگاه حاضر است.
سوماً ضرورت های حاضر جهانی و توجه بیش از پیش به انقلاب اسلامی و شعارهای آن در سطح جهان، و مخصوصاً کشورهای مسلمان، لزوم حرکت جهشی و شتابنده جمهوری اسلامی را به سمت آرمان ها و دستیابی هرچه سریع تر به آن ها را مطرح می سازد. لذا توجه هرچه بیشتر به نوآوری در این مقطع حداقل از دو حیث متصور است:
اول در تعریف تعالی و پیشرفت و شاخص های توسعه یافتگی باید نوآوری کرد. تعالی و پیشرفتی که انقلاب اسلامی متصور است با آنچه در دنیا به عنوان پیشرفت مطرح است متفاوت است. نمونه هایی از مظاهر پیشرفت فنی و علمی در غرب موجود است که ما نسبت به آن ها عقب هستیم. اما این پیشرفت حداقل از این نظر که هدفی تنها مادی دارد مطلوب ما نیست. پس در تعریف تعالی و پیشرفت و توسعه یافتگی باید نوآوری کرد و برای هر یک نیز شاخص های خاص خود را ابداع کرد. البته باید گفت که اصل این نوآوری با انقلاب اسلامی صورت پذیرفت اما نباید به پایه هایی که باید بر روی آن نوآوری بشود چسبید و نباید به آنچه گفته شده اکتفا کرد و متحجر شد. در این موارد نیز باید دست به نوآوری زد.
دوم در راه و روش و نتیجه و محصول نیز نیاز به نوآوری است. راه ها وروش های فراوان دیگری وجود دارد که می توان به نمونه های پیشرفت موجود در دنیا رسید، حتماً نباید از همان راهی که دیگران رفته اند ما نیز برویم. در روش ها می توان نوآوری کرد و با نوآوری راه های میان بر و کوتاه تر را پیدا کرد. در نوع دستاوردها و محصولات نیز می توان نوآوری کرد. ما قائل به این نیستیم آنچه که در غرب وجود دارد انتهای راه است. آنچه که بشر نمی داند بسیار بیشتر از دانسته های امروز اوست. باید در علوم، نتایج و دستاوردها نوآوری کرد.
دست یابی به هدف های بلند، برتر بودن، برتر ماندن و حتی ادامه حیات دادن برای یک ملت در سایه نوآوری صورت می پذیرد. اصلا یکی از نشانه های پیشرفت نوآوری است. یکی از نمونه های نوآوری انقلاب اسلامی، نوع حکومت یعنی جمهوری اسلامی و مردم سالاری دینی است. یکی دیگر از نوآوری های نظام ما اینست که می خواهیم عدالت را با توسعه و پیشرفت در کنار هم داشته باشیم. بهره مندی اقتصادی و رشد اقتصادی را همراه با رشد فرهنگ عبودیت در مقابل خدای یگانه می خواهیم. این یک نوآوری است در تعریف هدف، جایگاه و آرمان، حال باید برای رسیدن به این هدف راه ها و روش های نو طراحی کرد. با نسخه های غربی نمی توان به این مهم رسید. استقلال یک ملت و کشور با نوآوری تضمین و حفظ می شود و با نوآوری می توان کشور را از وابستگی نجات داد.
باید توجه داشت که نوآوری از نیاز سرچشمه می گیرد. زمانی که نیازهای فراوانی وجود داشته باشد که باید به آن ها پاسخ گفته شود باید دست به نوآوری زد. با راه های عادی و همیشگی نمی توان به خیل عظیمی از نیازها پاسخ داد. حرف زدن از نوآوری به خاطر خیل عظیم نیازها در سطح کشور و خارج کشور است که جمهوری اسلامی ضامن پاسخ به آن ها است و این ضمانت خودخواسته است و اجباری نیست و این مسئله هم از ویژگی های انقلاب اسلامی و مردم و مسئولین غیور، آزاده، انسان دوست، عدالت طلب، اصلاح گرا و مؤمن ایران است.
● چگونه می توان در عمل به نوآوری دست زد؛
برای اینکه بتوان در یک موضوع به نوآوری دست زد باید در وهله اول راجع به آن موضوع تمامی اطلاعات موجود را جمع آوری کرد، روش های مختلف موجود را شناخت و آن ها را با هم تطبیق داد و مقایسه کرد (در اینجا باید از تجربه بهره برد).
بعد از کسب اطلاعات و شناخت روش های موجود باید دست به تحلیل زد؛ معایب و حسن های هر یک را بدست آورد و بررسی کرد. سپس موضوع را شکافت تا به ذرات بنیادین موضوع رسید و ارتباط آن را با دیگر موضوعات مخصوصاً موضوعات مرتبط و بالادستی به دست آورد و روابط را نیز تحلیل کرد.
در نوآوری توجه به ارزش ها و اصول از ضروریات و اصلی ترین مسائل است که باید درنظر گرفت. اگر نوآوری براساس ارزش ها، اصول، نظام و فرهنگ یک کشور نباشد؛ آن جامعه مطمئناً دچار ناکامی خواهد شد. برای نوآوری باید اقتضائات کشور را درنظر گرفت، نوآوری برحسب اقتضائات ارزش است. فرق بدعت و نوآوری در این است که نوآوری براساس اصول، ارزش ها و اقتضائات است اما بدعت نه. لذا توجه به سرچشمه ها در نوآوری و پایداری آن بسیار مهم است. از مسائلی که در مورد نوآوری باید مورد توجه قرار گیرد پایدار بودن و اثربخش بودن آن است. نوآوری یک فرآیند علمی، سیستمی و منظم است و نباید به آن سلیقه ای نگاه شود.
● بیم ها در نوآوری
وقتی دست به نوآوری می زنیم باید توجه داشته باشیم که در نوآوری تلقین فرهنگ بیگانه نقش نداشته باشد. فرهنگ بیگانه درصدد سلطه است و با شکل گرفتن احساس نیاز در یک منطقه و احتیاج به نوآوری، تمامی ابزارها و راه های ممکن را برای اینکه بتواند در این نوآوری مؤثر باشد به کار می بندد. تمام سعی نظام سلطه دراین است که فرهنگ و برنامه خود را نو و بدیع معرفی کند تا وقتی کشور مربوطه به دنبال نوآوری می گردد به سراغ نسخه های آن ها برود و از این طریق بر آن کشور مسلط شود. این یک نمونه از استعمار فرانو است که کشورهای سلطه گر در صدد استفاده از آنند. لذا باید هوشیاری داشت که نسخه های بیگانه در برنامه ریزی های ما مؤثر نباشد و این نوآوری براساس شرایط فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور باشد.
اما یکی دیگر از توجهات در نوآوری این است که نباید به نام آزاداندیشی و نوآوری، مرزهای فضیلت و حقیقت لگدکوب شود و همه اصول مقدس حقیقی نادیده گرفته یا تحقیر و یا مسخره شود. لذا وقتی از نوآوری حرف زده می شود باید برای آن چارچوب، قانون، حد و مرز و محدودیت قائل شد. نوآوری های افسارگسیخته حتی در سازمانها، ادارات و بنگاه های اقتصادی به تجربه نشان داده شده است که باعث کاهش شدید بهره وری و در موارد فراوانی شکست و انحلال شده است.
● فضای کشور را باید نوآوری بگیرد؛
نوآوری زمانی پایدار و اثربخش خواهد بود که همه در آن سهیم باشند. تمامی قشرها و لایه های مردم باید در نوآوری سهیم باشند و دیدگاه های مختلف لحاظ گردد. نوآوری در تمام بخش ها و سازمان های کشور نیاز است از کوچکترین اداره ها در کوچکترین شهرستان ها تا وزارت خانه ها؛ از حوزه تا دانشگاه، از یک فرد عامی تا رئیس جمهور، از نوآوری در بخش های فرهنگی، سیاسی، علمی، آموزشی گرفته تا نوآوری در بخش های نظامی؛ از نوآوری در قانونگذاری تا نوآوری در اجرا، نظارت و قضاوت. از بخش های دولتی گرفته تا بخش های خصوصی.
آنچه بسیار مهم است این است که تمامی این بخش ها باید با هم حرکت کنند و دست به نوآوری بزنند وگرنه ماندن و متحول نشدن یک بخش باعث ایجاد فرسایش در نظام می گردد.
اما بخش هایی در کشور می توانند به عنوان قلب تپنده نوآوری باشند. حوزه و دانشگاه به دلیل ویژگی های خود باید پیشگامان این حرکت و از لحاظ کیفیت و کمیت نیز بیشترین نوآوری را داشته باشند.
محیط دانشگاه به طور طبیعی، محیط شادابی، نوگرایی، نوآوری و نوزایی است و حوزه نیز اصالتش در نوآوری است؛ بدین صورت که کسب علوم مربوط به فهم و تبلیغ دین و نوآوری در مباحث دینی و نوآوری در فهم مسائل روز و حادث شونده در زندگی یعنی حوزه.
لذا این دو نهاد از ضروری ترین نهادها هستند که باید در آنها نوآوری و نوسازی صورت پذیرد. دو نهاد حوزه و دانشگاه هر یک بیشترین نقش را در ایجاد، حمایت و گسترش فضای نوآوری در کشور دارند و هر یک نیز باید به عنوان پیشگام و از اولویت های نظام برای نوآوری در این عرصه باشند.
دانشگاه با نوآوری خود فضای علمی کشور را چه در علوم انسانی چه در علوم فنی پیش می برد و راه را برای پیشرفت کشور فراهم می کند و حوزه نیز با نوآوری می تواند دین خدا را در بین مردم مورد توجه و رغبت قرار دهد.
● نتیجه؛
در پایان باید توجه کرد که برای عملی شدن نوآوری در فضای سازمان ها و کشور باید لوازمات و ضروریات، تسهیل کننده ها و قوانین، سیستم ها و روش های لازم بررسی و ایجاد گردد.
از جمله می توان به تأسیس معاونت تحقیق و توسعه یا طرح و برنامه- در صورت عدم وجود- و یا بازبینی اهداف و وظایف این معاونت ها در نهادهای مختلف دست زد. باید نوآوری را به عنوان یکی از فاکتورهای ارزیابی و ارزشیابی فعالیت سازمان ها و طرح ها مورد نظر قرار داد و همچنین برای خود نوآوری و میزان وقوع و نحوه آن ارزیابی داشت و شاخص هایی را بدست آورد. همچنین نوآوران را در تمامی زمینه ها مورد تشویق قرار داد و در ادارات سعی در حذف بروکراسی و دیوان سالاری و گسترش آزادی عمل دست زد. روحیه ترس را از بین برد و فضای امید و اعتماد به نفس را گسترش داد و همچنین در نوآوری خواست و نیاز مردم را مدنظر قرار داد.
در جامعه دست به افزایش اطلاعات زد و خلاقیت را آموزش داد. (خلاقیت امری اکتسابی است و فرق آن با نوآوری در این است که خلاقیت در حوزه ذهن و فکر است و نوآوری جنبه عملی دارد و در حقیقت محصول نهایی عمل خلاقیت است)
نظام آموزشی را باید به گونه ای تغییر داد که مشوق خلاقیت باشد. در این میان صدا و سیما با رسانه ای کردن کرسی های نوآوری و معرفی چهره های نوآور در تمام زمینه ها می تواند نقش بسزایی داشته باشد و این فرهنگ را گسترش دهد. نوآوری باید به یک فرهنگ تبدیل شود و فضای فرهنگی مشوق آن باشد.

منبع : basiratir
عباس بیات
]۱[ سوره مبارکه فاطر آیه ۳۴. ترجمه: «هرگز برای سنت خدا تبدیل نخواهی یافت و هرگز برای سنت الهی تغییری نمی یابی!»
]۲[ سوره مبارکه رعد آیه ۱۱. ترجمه: «خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملتی) را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند!»
]۳[ غررالحکم ص۲۹. ترجمه: «هرکه هدفی جز خدا داشته باشد، در این هستی گم خواهد شد و زندگی را خواهد باخت.»
]۴[ سوره مبارکه قصص آیه ۳۸. ترجمه: «سعادت موعود که عظمت آن را توصیف کرده ایم، برای کسانی قرار می دهیم که به دنبال ریاست و برتری در زمین و تغییر طرح و برنامه خداوند در زندگی نیستند و البته سرانجام اختصاص به اهل تقوی دارد.

منبع : روزنامه کیهان