نقش NGOها در شکل‌گیری و ارتقاء سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی

NGO یک سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی است، نه وابسته به دولت است و نه اثری از حاکمیت درون آن پیدا می‌شود. یکی از مهمترین خصوصیات NGO، داوطلبانه بودن آن است. چند نفر دور هم جمع می‌شوند و به این نتیجه می‌رسد که به‌طور مثال با مصرف و پخش مواد مخدر به‌صورت داوطلبانه و خودجوش مبارزه کنند. البته یک NGO مجاز است فعالیت‌های خود را سازمان دهد و اگر کارش به نتیجه برسد، درآمد هم کسب کند و این فقط در راه توسعه و اهداف تشکیلات خودش است به این ترتیب سود در NGO معنا ندارد. NGO سازمان‌های غیردولتی، گروه‌های شهروندی و عام‌المنفعه خیریه هیچ‌ کاری به مسئولیت دولت ندارند و در بعضی مواقع از مطالبات مردم در مقابل دولت دفاع می‌کنند.
▪ طبقه‌بندی سازمان‌های غیردولتی
۱) از نظر جهت‌گیری
۲) از نظر سطح عملیات
۳) از نظر نوع فعالیت
● وضعیت سازمان‌های غیردولتی در ایران
سازمان‌های غیردولتی در ایران به‌طور مشخص و رسمی از حیث تخصصی و موضوعی تحت پوشش یکی از مراجع رسمی دولتی تشکیل، هدایت و اداره می‌شوند. بیشترین آنها از سوی ارگان‌هائی هم‌چون سازمان ملی جوانان، نیروی مقاومت بسیج، هلال احمر، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، وزارت علوم، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست مجوز دریافت کرده و فعالیت می‌نمایند.
۶۹۱۴ سازمان غیردولتی در سراسر ایران وجود دارد که ۱۱۱۴ واحد به‌عنوان رتبه اول در شهر تهران و ۹۴۸ واحد به‌عنوان رتبه دوم در اصفهان قرار دارند. بیشترین زمینه فعالیت این سازمان‌ها مربوط به فعالیت‌های پولی و قرض‌الحسنه است. فعالیت‌های مربوط به امور خیریه و بشر دوستانه در مرحله دوم قرار دارند. از میان ۶۹۱۴ سازمان غیردولتی ۴۱۴۷ سازمان به‌صورت هیئت امنائی و ۲۷۶۷ سازمان به‌صورت مجمع عمومی اعضا اداره می‌شوند. منبع عمده تأمین هزینه ۴۱۰۰ سازمان غیردولتی و شعبه‌های آن، کمک‌های مردمی و سازمان‌های غیردولتی و منبع مالی ۱۳۳۷ سازمان، کمک‌های دولتی و دستگاه‌های عمومی و ۱۵۰۳ سازمان با فروش کالا و خدمات تأمین بودجه می‌کنند.
● ارتباط سرمایه اجتماعی و NOGها
سرمایه اجتماعی، دامنه کاربرد و پژوهش بالقوه گسترده‌ای دارد و از ملاحظات نظری، تاریخی و فلسفی در رشته‌های مختلف علوم اجتماعی و روش شناختی مرتبط با کارهای میدانی گرفته تا ایجاد شاخص‌های مناسب برای شرایط مختلف، مشکلات حوزه‌های گوناگون هم‌چون بهداشت خانواده، آموزش، سیاست‌گذاری، سازمان‌های غیردولتی، تصمیم‌گیری‌های جمعی، تأمین اجتماعی و نیز طیف وسیعی از شرایط تجربی که می‌توان به مطالعه سرمایه اجتماعی در آن پرداخت، یعنی شهر و روستا و کشورهای مختلف را در برمی‌گیرد.
● NOGها و همکاری‌های گروهی
یکی از ابعاد مهم که موجب شکل‌گیری و ادامه حیات NOG است، همکاری‌های گروهی و تشریک مساعی است. این به آن معنا است که افراد و سازمان چگونه می‌خواهند از منافع و فعالیت‌های فردی خود در مقابل منافع و فعالیت‌های جمعی چشم‌پوشی نمایند.
اگر افراد بخواهند بر روی موردی به توافق برسند و یا به صورتی مؤثر، فعالیت‌های مشترکشان را هماهنگ نمایند به سطوحی از تشریک مساعی نیازمندند. تشریک مساعی یعنی افراد سازمان‌ با همدیگر همکاری نمایند و اهمیت بیشتری برای اهداف سازمان و گروه‌های کار در سازمان قائل باشند. به عبارت دیگر، وقتی تشریک مساعی در سازمان‌ها کم باشد، افراد تمایل دارند فقط آن‌چه را که نفع شخصی دارد انجام دهند.
توانائی در هماهنگی و همسازی با دیگران از عوامل موفقیت در سازمان است بنابراین، وجود روحیه جمع‌گرائی می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری NOGها باشد.
● آیا NOGها شمشیری دولبه می‌باشند
اعضاء سازمان‌های NOG باید به گونه‌ای رفتار نمایند که به کاهش میزان ارتباطات آنها با اعضاء سایر سازمان‌ها منجر نگردد. به عبارتی، چسبندگی میان اعضاء این گروه‌ها به گونه‌ای است که تمایلی به ایجاد ارتباط با اعضاء سایر گروه‌ها و سازمان‌ها نشان نمی‌دهند و همین باعث می‌گردد که NOGها را به‌عنوان شمشیری دولبه خطاب نمایند. یک NOG در صورتی می‌تواند از این آفت دوری نماید که اعضاء خود را به سمت و سوی تأکید بر منافع درون گروهی هدایت کند. اگر چنین رویه‌ای از سوی NOGها تشویق گردد، نهایتاً سرمایه اجتماعی شکل خواهد گرفت.
● نقش دولت در شکل‌گیری و تقویت NOGها
اقداماتی که توسط دولت‌ها می‌تواند برای تقویت سرمایه اجتماعی انجام شود، عبارتند از:
ـ تشویق و تقویت تشکیل نهادهای مدنی
ـ تقویت و غنی‌سازی آموزش‌های عمومی
ـ تأمین امنیت شهروندان در جهت حضور داوطلبانه در نهادهای اجتماعی
پرهیز از تصدی‌گری بخش‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی و واگذاری فعالیت‌های مربوط به نهادهای مردمی برای جلب مشارکت آنها در فعالیت‌ها و زمینه‌‌سازی ایجاد و تقویت نهادهای اجتماعی و شبکه‌های اعتماد بین آحاد مختلف مردم یکی از مهمترین راه‌های ارتقاء سرمایه اجتماعی، گذر افراد از آموزش‌های عمومی در تمامی سطوح و نیز آموزش‌های دانشگاهی است.
با توجه به نقش‌های عمده‌ای که این سازمان‌ها بر عهده دارند ضرورت دارند، جهت تقویت آنها تدابیری اندیشیده شود. از آن‌جائی که حیات NOGها به همکاری‌های گروهی وابسته می‌باشند، ضرورت دارد در راستای تقویت گروه‌ها نیز اقدامات مفیدی به عمل آید.
NGOها هم می‌توانند باعث کاهش سرمایه اجتماعی گردند و هم می‌توانند سرمایه اجتماعی را افزایش دهند.
دولت‌ها و NOGها در صورت برقراری تعامل درست می‌توانند باعث شکل‌گیری و تقویت سرمایه اجتماعی گردند. تشویق تشکیل نهادهای مدنی، تقویت آموزش‌های گروهی، استفاده موثر از رسانه‌های ارتباطی، اصلاح الگوهای رفتاری کارکنان و مدیران، پایبندی به اخلاقیات، توجه به مصلحت عامه و از همه مهمتر، بسترسازی فرهنگی توسط دولت می‌تواند باعث تقویت NOGها و نهایتاً ارتقاء سرمایه‌های اجتماعی ـ اقتصادی گردد.

منبع: پژوهشنامه‌ سرمایه اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده