طرحی فرسوده (۲)

احمد قلعه بانی مدیر عامل شركت سایپا در این زمینه می گوید: «گرچه طرح از رده خارج كردن خودروهای فرسوده از سال ۷۷ در سازمان گسترش و وزارت صنایع مطرح بود اما سازمان هایی مانند محیط زیست، سازمان بهینه سازی و برخی وزارتخانه ها تنها شعار می دادند و هیچ گاه هیچ كس دست به كار عملی و اجرایی در این خصوص نزد. اولین بار در صنعت خودرو اوایل سال گذشته شركت سایپا با ارائه و تصویب طرحی در هیأت مدیره و تأمین بودجه آن، در این خصوص اقدام كرد. می دانستیم كه اگر قرار است این كار انجام شود باید توسط خودمان صورت گیرد و ابتدا و انتهای طرح مذكور بسته شود تا به هیچ جا وابسته نباشیم. قصد داشتیم تا نشان دهیم می توان طرحی را اجرایی كرد كه كسب نتایج در جنبه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، كاهش ترافیك، آلایندگی هوا و تصادفات می تواند از جمله دستاوردهای مثبت آن باشد. این طرح با تصویب بودجه ۶ میلیارد تومانی برای ۱۰ هزار خودرو در هیأت مدیره آغاز شد و مالكان خودروهای فرسوده می توانستند با گرفتن امتیازات ویژه ای خودروهای خود را جایگزین كنند. در این طرح مالكان خودروهای فرسوده از سال ۵۰ و قبل از آن مدنظر قرار گرفته و از نظر نوع نیز همه خودروها را دربرمی گرفت اما در ادامه به دلایلی خودروهای متعلق به گروه سایپا را شامل شد. در این طرح مالك خودرو فرسوده با تحویل آن، پرداخت ۵۰۰ هزار تومان پول و ۴۹ قسط ۱۴۵ هزار تومانی می توانست خودرو پراید را جایگزین كند، میزان كارمزد در نظر گرفته شده در این طرح حدود ۴ درصد و قیمت تمام شده پراید برای كسانی كه آن را جایگزین كرده بودند به ۷ میلیون و ۳۰۰ الی ۴۰۰ هزار تومان در طول ۵ سال می رسید كه اگر با زمان كنونی محاسبه كنیم این خودرو ۴ الی ۵/۴ میلیون تومان تمام می شد. وی می افزاید: «این امتیاز ویژه ای بود كه شركت سایپا برای اجرای طرح مد نظر قرار داد در حالی كه هیچ تسهیلاتی از منابع دیگر مانند سازمان بهینه سازی، بانك ها یا دولت دریافت نكردیم. حتی بانك ها از پرداخت وامی كه بهره آن را خودمان بدهیم دریغ كردند و محدودیت هایی ایجاد شد. زمانی كه با راهنمایی و رانندگی برای دستور العمل مورد نیاز اجرای طرح تماس گرفتیم آیین نامه ای نداشتند و تازه در سال جاری به این نتیجه رسیده اند كه این كار را انجام دهند.»مظفر رزاقی مدیر پروژه جایگزینی خودروهای فرسوده شركت ایران خودرو نیز در زمینه مسایل و مشكلات اجرای این طرح توسط خودروسازان و چگونگی استمرار آن می گوید: «محور همه مشكلات این طرح مسایل مالی آن است گرچه خودروسازان طرح را با هزینه خودشان شروع كرده و تا قبل از مصوبه هیأت دولت نیز براساس بودجه و سرمایه خود هزینه های بالای آن را تأمین كردند. ضوابطی كه خوردوسازان برای اجرای این طرح در نظر گرفته بودند برمبنای شرایطی بود تا بتوانند از عهده هزینه های طرح مذكور برآیند و با توجه به هزینه بالای طرح، انگیزه لازم كم رنگ بوده است به همین دلیل اجرای طرح را به صورت محدود آغاز كردیم و منتظر بودیم تا مصوبه دولت در این زمینه اعلام شده تا براساس آن عمل كنیم كه با پیگیری سازمان حفاظت محیط زیست این موضوع در هیأت دولت تصویب و تا سقف ۲۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده تا پایان سال از رده خارج خواهد شد.» وی می افزاید:«اقساط قبلی این طرح توسط خودروسازان و با هماهنگی بانك های عامل در نظر گرفته شده بود اما در مصوبه اخیر هیأت دولت، برای خودروهای شخصی پلاك سفید مبلغ ۵/۱ میلیون و برای خودروهای پلاك قرمز ۳ میلیون تومان تسهیلات اولیه داده خواهد شد. میزان اقساط خودرو نیز كه باید مالك خودرو فرسوده پرداخت كند براساس ضوابطی خواهد بود كه در تعریف خودروهای فرسوده مشخص شده است. اجرای این طرح برای ۲۰ هزار خودرو فرسوه از سال ۴۷ و قبل از آن بودكه ۴۰ سال به بالا نباشد. از ۲۰ هزار خودرو مذكور تاكنون ۷ هزار خودرو جایگزین شده و خودروسازان بدون در نظر گرفتن میزان تعهد واردكنندگان باید ۱۳ هزار خودرو را تا پایان سال از رده خارج كنند كه با اولویت بندی خودروهای فرسوده از سال ۴۴ نسبت به از رده خارج كردن این خودرروها تا سن ۳۹ سال اقدام خواهد شد.» نایب رئیس كمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی درخصوص علل ناكارآمدی طرح های دستوری از رده خارج كردن خودروهای فرسوده با توجه به تعداد این خودروها و عدم تخصیص اعتبار اجرای آن می گوید: «با بررسی های به عمل آمده مشخص شد كه این طرح فاقد كار كارشناسی لازم بوده و بر اساس آماری كه ارایه شده بیش از ۶۴۰ هزار خودروی بالای ۳۰ سال وجود دارد كه از این تعداد ۴۳۰ هزار خودرو مربوط به شهر تهران است. جایگزینی این خودروها نیازمند اخذ مصوبه لازم از هیأت دولت برای معافیت مالیاتی بود. دولت مقرر كرده بود به ازای از رده خارج كردن هر كدام از این خودروها مبلغ ۵/۱ میلیون تومان پرداخت كند. از سوی دیگر، از آنجا كه با جایگزینی خودروهای فرسوده و تحویل خودرو جایگزین به مالكان این خودروها باید بقیه پول خودرو توسط این افراد كه از اقشار كم درآمد بوده و این خودروها وسیله معاش آنها می باشد، پرداخت شود. آنها قادر به پرداخت این پول نبودند، باید تسهیلاتی در اختیار آنها از طریق سیستم بانكی قرار می گرفت. در جلسه مذكور مشخص شد كه پرداخت ۵/۱ میلیون تومان اعتبار اولیه طرح فقط در مورد ۲۰ هزار خودرو آن هم براساس مصوبه چندی پیش هیأت دولت اعلام آمادگی شده و در خصوص پرداخت تسهیلات بانكی نیز تا زمان برگزاری این نشست هیچ اعتباری از سوی بانك ها، وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی پرداخت نشده و هیچ بانكی در این زمینه تسهیلات پرداخت نكرده است، بلكه تنها خودروسازان از طریق شركت لیزینگ خودرو تسهیلات مذكور را با كار مزد ۲۵ درصدی ارایه می كرده اند كه به هیچ وجه مورد استقبال صاحبان خودروهای مذكور قرار نگرفته است. مشخص شد كه هیچ نوع برنامه ریزی برای از رده خارج كردن این تعداد خودرو فرسوده وجود نداشته است.»
مخبر كمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی نیز استفاده از خودروهای با آلایندگی و مصرف سوخت بالا در طرح جایگزینی خودروهای فرسوده را مغایر اهداف این طرح و الزاماتی كه برای خودروسازان در زمینه بهینه سازی مصرف سوخت و ارائه خودروهای دوگانه سوز وجود داشته می داند و می گوید: «باید پرسید مگر نه این است كه از جمله اهداف اجرای طرح جایگزینی خودروهای فرسوده جلوگیری از مصرف بالای سوخت، كاهش آلایندگی هوا و تأمین امنیت جانی دارندگان این خودروهاست، پس چه توجیهی وجود دارد كه مثلاً ایران خودرو برای جایگزینی، خودرو پیكان را -كه دارای مصرف سوخت و آلایندگی بسیار بالایی بوده و مقرر شد تا خط تولید آن تا پایان سال متوقف شود- به كار گرفته است. این جایگزینی كاری بیهوده بوده و گرچه سعی شده از پیكان مدل انژكتوری كه نسبت به پیكان مدل سالهای ۴۸ و ۵۰ از كیفیت بهتری برخوردار بوده و میزان آلایندگی كمتری دارد، استفاده شود، اما براساس آمارهای موجود پیكان از خودروهای با درجه آلایندگی و مصرف سوخت بسیار بالاست. همچنین باید پرسید آیا خودروهای جایگزین شده دوگانه سوز هستند؟! اگر به دنبال بهینه سازی مصرف سوخت بوده و با معضل واردات و مصرف بالای بنزین مواجه هستیم راهی جز صرفه جویی در مصرف بنزین نداریم، این شیوه جایگزینی و نوع خودروهای جایگزین شده اهداف مد نظر در طرح را برآورده نخواهد ساخت پس چه الزامی برای انجام كاری كه مغایر با اهداف مدنظر در طرح است، وجود دارد.» وی معتقد است با شیوه كنونی اجرای طرح جایگزینی خودروهای فرسوده طرح مذكور فاقد كارایی لازم خواهد بود.احمد مهدوی ابهری می افزاید: «با توجه به اشكالات عدیده موجود طرح جایگزینی خودروهای فرسوده از اهداف اصلی خود دور شده است اما در این رهگذر منافع خودروسازان مانند استفاده از معافیت در واردات و فروش خودروهای تولیدی آنان متصور است. خودروسازان از تسهیلات بانكی طرح برخوردار شده و از تخفیف در واردات و بازار فروش مناسب محصولاتشان برخوردار خواهند شد، حال برای خودروسازان چه اهمیتی دارد كه خودروهای جایگزین شده از سوی آنان با اهداف طرح مغایرت داشته باشد.»
وی می افزاید: «معتقدم برای اجرای چنین طرحی باید ابعاد مختلف آن در نظر گرفته شده و خودروهای دوگانه سوز جایگزین گردد. از سوی دیگر، اقساط در نظر گرفته شده برای دارندگان خودروهای فرسوده موجب ناتوانی آنان در بازپرداخت این اقساط و مشكلاتی برای خودروسازان و سیستم بانكی كشور شده كه باید مورد بازنگری قرار گیرد و خودروسازان نیز ملزم به ارائه خودرو دوگانه سوز شوند. اگر چنین كاری صورت گیرد می توان گفت در مجموع مفید خواهد بود وگرنه جایگزینی خودروهایی مانند پیكان ما را در آینده با مشكل مواجه خواهد ساخت و اهداف طرح را تأمین نمی كند.»
مهدوی ابهری حتی استفاده از خودرو پراید در طرح جایگزینی خودروهای فرسوده را نیز موجب ناكارآمدی این طرح و از جمله مشكلات آن دانسته و می گوید: «باید خودروهای با كیفیت بالا و قیمت مناسب در كشور عرضه شود چرا كه در غیر این صورت از اهداف طرح دور خواهیم شد. علت دغدغه های كنونی در زمینه خودروهای فرسوده ناشی از كیفیت نامناسب و بسیار پایین خودروهایی است كه تحویل مردم داده ایم كه این خودروها دارای آلایندگی و مصرف سوخت بالایی هستند. با نگاهی به خودروهایی كه مقرر شده تا جایگزین خودروهای فرسوده شود می توان به ناكارآمدی این طرح واقف شد. براساس گزارش های موجود خودرو پراید انژكتوری كه از گزینه های مطرح برای جایگزینی خودروهای فرسوده است، رتبه سی ام آلایندگی را در جدول میزان آلایندگی خودروهای آلاینده به خود اختصاص داده؛ یا پیكان انژكتوری كه در زمره خودروهای خارج از استاندارد با درجه آلایندگی ۳۵ و ۳۶ قرار دارد. مشكل موجود ناشی از آن است كه قبلاً خودروهایی را با قیمت بالا به مردم فروخته ایم كه از آلایندگی و مصرف بنزین بسیار بالایی برخوردار هستند و باز هم می خواهیم این اشتباه را تكرار كنیم. باید برای جایگزینی خودروهای استاندارد، قابل قبول و با قیمت مناسب را به آنها تحویل دهیم، اما با شیوه كنونی و نوع خودروهایی كه جایگزین می شود تنها عذر بدتر از گناه می آوریم. اگر تحقق اهداف طرح جایگزینی خودروهای فرسوده از دغدغه های مجریان این طرح است چرا خودروهای فرسوده را با خودروهایی مانند پژو ۲۰۶ كه از كمترین آلایندگی برخوردار است،یا خودروهای جایگزین دیگری كه در راستای تحقق اهداف طرح مذكور باشد جایگزین نمی كنند، یا با مناسب كردن قیمت ها انگیزه لازم برای مشاركت مردم در طرح به دور از جنبه های دستوری را فراهم نمی سازند.»از دیگر مشكلات مرتبط با نوع خودروهای مدنظر برای جایگزینی در این طرح آن است كه طرح مذكور هیچ تفاوتی میان خودروهای كار و سایر خودروها قائل نشده است.به عنوان مثال، این طرح بین تاكسی سواری و یا وانت باری كه با وجود معضل ترافیك خیابانها به حمل بار می پردازد با خودرویی كه ممكن است در طول چند روز حتی یك بار هم مورد استفاده قرار نگیرد، تمایزی قائل نگردیده است. در مورد این نوع خودروها بهتر است به جای سال ساخت، معاینه فنی مورد توجه قرار گیرد. موضوع دیگر آن است كه براساس اعلام شركت ایران خودرو پیكان به عنوان خودرو عمده جایگزین در طرح از رده خارج كردن خود روهای فرسوده در حالی مورد توجه قرار گرفته كه خط تولید آن تا پایان سال متوقف خواهد شد و این شركت هنوز هیچ جایگزین دیگری را برای اجرای طرح در سال آینده برای پیكان سواری و وانت پیكان معرفی نكرده است. همچنین اسقاط خودروها براساس پلاك شهرهای آلوده نیز از جمله معضلات پیش روی این طرح است، این طرح خودروهایی را در بر می گیرد كه در یكی از شهرهای آلوده كشور شماره گذاری شده باشد؛ این در حالی است كه هیچ تضمین یا محدودیتی برای رعایت تردد خودروهای شماره گذاری شده در همان شهر وجود ندارد.

منبع : مجله پرواز