حرکتی نو در سازمانی کهنسال و فرسوده

یکی از وظایف وزارت بهداشت کشورمان، رهبری نظام سلامت بوده و هست اما فکر می‌کنم این وظیفه به اندازه کافی جدی گرفته نمی‌شود و اغلب به عنوان جزیی از مدیریت نظام سلامت محسوب می‌شود...
اگر بخواهیم بسیار ساده بیان کنیم، رهبری موجب تغییر در سازمان می‌شود اما با مدیریت، سازمان می‌تواند ثابت و بدون تغییر باقی بماند و این همان بلایی است که در طول این سال‌ها با وجود تغییرات عظیمی‌ که در جامعه ایرانی رخ داده است، بر سر بخش سلامت کشورمان آمده است. سال‌هاست که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ما فقط به یک اتفاق قدیمی‌ در نظام سلامت کشور می‌بالد و هیچ تغییر جدی و جدیدی را نپذیرفته است. این در حالی است که ما در سال‌های آغازین هزاره جدید هستیم و این شانس را داشته‌ایم که اتفاق نادری همچون شروع یک هزاره را تجربه کنیم. این سال‌ها فرصت غیرمعمول خوبی برای اندیشیدن به تغییرات سازمانی بود که لااقل در بخش سلامت کشورمان جدی گرفته نشد.
● آغاز حرکتی نو
شاید تاسیس وزارت سلامت فرصتی برای پذیرش تغییر از بالاترین سطوح سازمانی بخش سلامت و آغاز حرکتی نو در سازمانی کهنسال و فرسوده باشد؛ فرصتی جدید برای رهبری نظام سلامت کشور در قالب یک سازمان خلاق و نوآور؛ سازمانی که تنها به حفظ وضعیت موجود نمی‌اندیشد و فقط به دنبال انجام کارها به درستی نیست بلکه می‌خواهد کار درست را انجام دهد؛ سازمانی که نمی‌ترسد از قالب ساختار کهن خود بیرون بیاید و ساختار نوینی را جایگزین قالب‌های کهن خویش نماید؛ ساختاری که اجازه دهد از هر آنچه سلامت مردم را به خطر می‌اندازد، پیشگیری کنیم و واژه پرمسمای پیشگیری را تنها خرج روغن ریخته پیشگیری بیولوژیک از میکروب‌ها و ویروس‌ها و تک‌یاخته‌ای‌ها نکنیم چرا که بهترین بهبود وضعیت سلامت در جهان ناشی از رشد اقتصادی، اجتماعی جوامع بشری بوده و نه کشف واکسن بیماری‌ها؛ سازمانی که به ما اجازه دهد از سلامت مردم حفاظت کنیم و مردم را در قبال سیاست‌های کاهنده سلامت تنها نگذاریم، چرا که امروز گاه یک سیاست غلط ریشه به تیشه سلامت همه می‌زند و یا یک سیاست درست راهی را که متخصصان سلامت در صد سال باید بپیمایند، یک‌شبه می‌پیماید؛ سازمانی که به ما اجازه دهد سلامت را آموزش دهیم تا حقوق بهداشتی مردم را به آنها بیاموزیم و مردم را برای احقاق حقوق بهداشتی‌شان توانمند سازیم که خداوند سرنوشت هیچ قومی‌را تغییر نمی‌دهد مگر آن که خود بخواهند، چرا که دیگر نمی‌توان آموزش سلامت را تنها راهی برای سر به راه کردن غیرمتخصصان و اطاعت آنها از متخصصان دانست. وزارت سلامت با معاونت‌های پیشگیری، حفاظت از سلامت و آموزش سلامت؛ پیشنهاد جایگزین ماست برای وزارت بهداشت با معاونت‌های امروزین و رفتارهای دیروزین آن چون بر هیچ کس پوشیده نیست که چه بخواهیم یا نخواهیم، تغییر اتفاق می‌افتد و میزان آن در حال افزایش است آن‌قدر که سرانجام نسیم تغییرات تبدیل به توفان می‌شود.
● جهان در حال تغییر
شاید شما هم شنیده باشید که در دهه آخر هزاره قبل، آمریکایی‌ها در یک سال بیشتر از همه‌ آن چه که والدین شان در طول عمرشان شاهد بودند، تغییرات تکنولوژی را تجربه کردند یا ۹۵ درصد کل اطلاعات موجود بعد از عصر یخبندان تاکنون، در طول ۳۰ سال اخیر به وجود آمده و یا حجم کل دانش بشر، هر ۵ سال دو برابر شده و سرانجام شاید شما هم باور داشته باشید که جهان پیرامون ما سرشار از تغییر است.در چنین شرایطی، سخت است که باور کنیم وزارت بهداشت دیروزین ما با همان رفتارهای قدیمی‌اش بتواند نظام سلامت کشور را رهبری کند، چرا که پذیرش تغییر در ذات رهبری است و بدون آن تنها می‌توان نظام سلامت را مدیریت کرد و نه رهبری. مدیر، شاید سرباز خوبی برای حفظ وضعیت موجود باشد اما نمی‌تواند تغییرات را فرماندهی کند.
اگر بپذیریم که سازمان‌ها برای پاسخگویی به جهان همواره در حال تغییر باید تغییر کنند با این پرسش رو به رو می‌شویم که آیا مردم تغییر را مدیریت می‌کنند یا تغییر مردم را مدیریت می‌کند و بر آنها تاثیر می‌گذارد؟ یک پاسخ این است که مدیران تنها نسبت به تغییر عکس‌العمل نشان می‌دهند، در حالی که رهبران فعالانه تغییر را مدیریت می‌کنند. پیتر دواکر به این وظیفه رهبران این گونه اشاره می‌کند: «هر سازمانی باید مدیریت تغییر را در ساختار خود بگنجاند. هر سازمان باید برای رها کردن همه‌ کارهایی که امروز انجام می‌دهد، آماده شود.» این در حالی است که مدیران بخش سلامت کشورمان عمده وقت خود را صرف حل مشکلات پرسنلی، مشکلات اقتصادی و حقوقی می‌کنند در حالی که رهبران بخش سلامت باید تغییر را ایجاد و مدیریت ‌کنند.
حل مسایل پرسنلی، محدودیت‌های مالی و مشکلات حقوقی بخش سلامت هر چند که ضروری‌ است اما در بلند مدت موجب موفقیت آن نمی‌شود. زمانی یکی از رؤسای پیشین دانشگاه ییل، اعلام کرده بود که «محدودیت‌های مالی و کسری بودجه، توجیه خوبی برای نداشتن تفکر خلاق و نقص در پاسخگویی به تغییراتی که جهان پیرامون مان را فرا گرفته است، نمی‌باشد». نویسنده‌ دیگری، مطلب را این‌گونه بیان می‌کند: «اعتماد به پاسخ موفق دیروز، در مواجه با چالش‌های جدید، به زوال سازمان منجر می‌شود. اگر مدیران به کارهایی که تا به حال انجام می‌دادند ادامه دهند، همچنان همان نتایج یا نتایج بدتری را خواهند گرفت.»
● رشد شاخص‌های بهداشتی کشور
شاید شما هم بدانید که مدت‌هاست شاخص‌های بهداشتی کشورمان، در وضعیت ثابتی باقی مانده و رشد خاصی نداشته است و باز شاید شما هم بدانید که بسیارند دردها و آرزوهای نوین ایرانیان امروزین که در شاخص‌های سنتی و دیروزین بخش سلامت کشورمان ردپایی ندارند و سنجیده نمی‌شوند.
بخش سلامت کشورمان نیازمند رهبری است که باور کند بعد از عصر کشاورزی، صنعت و اطلاعات وارد عصر ارتقای کیفیت زندگی شده‌ایم و در این عصر چند هزار متخصص و چند صد بیمارستان نمی‌توانند برای ارتقای کیفیت زندگی مردم یک کشور هفتاد میلیونی با همان بازی‌های و ابزارهای دیروزین برنامه‌ریزی کنند.
هیچ تغییری، بدون یک رهبر انجام نمی‌گیرد اما هر رهبری نیازمند چشم‌اندازی مشخص و پیروانی صاحب انگیزه است. بدون پیروان مصمم، رهبران مدیر نخواهند بود. موفقیت تغییرات در نظام سلامت کشور، نیازمند همکاری رهبران نوآور و خلاق و پیروانی مصمم و همراه است. برای ایجاد چنین تغییر بزرگی در نظام سلامت کشور، برخورداری از چشم‌اندازی نو و توجه به کار گروهی و تقسیم قدرت ضروری است.
در هر سازمانی، رهبران نوآوری می‌کنند، ایجاد اعتماد می‌کنند، برنامه‌ریزی‌ بلند مدت انجام می‌دهند و مردم را به تغییر ترغیب می‌کنند. نوآوری و تفکر خلاق، از عناصر کلیدی رهبری هستند. مردم محوری و اعتماد‌ نیز از ویژگی‌های ضروری رهبران است.
برخورداری از چشم‌اندازی جامع، نقد تفکرات سنتی و وضع موجود و نیز امیدواری به اصلاح امور و خطرپذیری، همه جزیی از فرآیندهای رهبری هستند و همه اینها آرزویی است که شاید با تاسیس وزارت سلامت محقق شود چرا که اسب مرده را نمی‌توان زنده کرد. باید به دنبال چشم‌انداز نوینی برای بخش سلامت باشیم که شاید تاسیس وزارت سلامت: وزارتی برای پیشگیری از همه عوامل کاهنده سلامت؛ حفاظت از مردم در برابر همه سیاست‌های کاهنده سلامت؛ و آموزش سلامت برای توانمندسازی همه مردم در تامین، حفظ و ارتقای سلامت خود، خانواده، کشور و جهانی که در آن زندگی می‌کنند آغاز خوبی برای پذیرش تغییر در بخش سلامت و رهبری نظام سلامت کشور باشد. باز هم از رییس جمهور فردا می‌خواهم که برای ما نه یک وزیر مدیر بلکه یک وزیر رهبر انتخاب کند.

دکتر شهرام رفیعی‌فر

منبع : هفته نامه سپید