فرزندی خوب تربیت کنیم

انسان موجودی است به شدت اجتماعی، موجودی که هم متفکر است و هم ناطق به همین جهت عواملی باعث پدید آمدن روابط او با سایر همنوعان خود و حتی حیوانات و محیط زندگی او می شود. چگونگی و نوع این روابط آموزش و یادگیری مخصوص به خود را می طلبد و به زبان ساده تر انسان نیاز به آموختن و بکار بستن اصول و قواعدی را دارد که بتواند در یک زندگی اجتماعی روابطی سازنده و مثبت را با دیگران داشته باشد و از یک زندگی سالم و موفق برخوردار شود. در حقیقت این قواعد چیزی نیست جز تعلیم و تربیت!
در واقع تعلیم و تربیت از ابتدایی ترین شکل آن یعنی در کودکی و در محیط خانواده تا تحصیلا ت عالیه دانشگاهی و در نهایت حضور عملی و کاربردی آن آموزش ها در سطوح مختلف زندگی اجتماعی و روزمره است که بدون شک تعلیم و تربیت ضعیف و غلط روابط اجتماعی ضعیف و جامعه ای عقب مانده پدید خواهد آورد.
● مسوولیت پدر و مادر
پدر و مادر در نظر اسلا م مقام بسیار بلندی دارند. آیا فقط پدر و مادر نسبت به فرزندانشان حق دارند و فرزندان بر گردن پدر و مادر حقی ندارند؟
پیغمبر اسلا م صلی الله علیه وآله فرمود: چنانکه والدین بر تو حقی دارند فرزندانت نیز حق دارند. پیغمبر (ص) فرمود: هرکس دختری داشته باشد و او را خوب تادیب نماید و در تعلیم او کوشش کند و اسباب رفاه و آسایش او را فراهم سازد، آن دختر او را از آتش دوزخ نجات خواهد داد.
سعادت و شقاوت آینده هر فردی به کیفیت پرورش او بستگی دارد و این کار بزرگ، برعهده پدر و مادر نهاده شده است. بزرگترین خدمتی که پدر و مادر می توانند نسبت به فرزندشان انجام دهند این است که فردی خوش اخلا ق، مهربان، انسان دوست، کارکن، باسواد و خدمتگزار پرورش دهند.
پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: بهترین چیزی که پدر می تواند به فرزندش عطا کند ادب و تربیت نیکو است.
بنابراین تعلیم و تربیت یکی از بزرگترین مسوولیت های هر پدر و مادر است.
کودکان امروز پدران و مادران آینده و مربیان فرزندان خود خواهند شد و تربیت های خوب یا بد خود را به فرزندان خویش منتقل خواهند ساخت.
موضوع تعلیم و تربیت را نباید ناچیز شمرد. پدران و مادرانند که انسان کامل پرورش می دهند مخصوصا مادران در مورد تربیت کودک، مسوولیت بیشتری دارند و ثقل تربیت بر دوش آنها نهاده شده است. زیرا کودکان در دوران خردسالی که زمان شکل گیری است غالبا با مادر و در دامن او پرورش می یابند.
بنابراین کسانی که پدر و مادر می شوند مسوولیت بسیار سنگینی را بر دوش می گیرند و در برابر خدا و خلق و فرزندانشان مسوول می شوند.
جهان کودک، جهان دیگری است و افکار او افکار دیگر، اندیشه های دیگری دارد که با طرز تفکر بزرگتر ها قابل مقایسه نیست. روح بسیار ظریف و حساسی دارد که از هر نقشی خالی و برای پذیرش هر تربیتی آماده است.
مربی کودک باید یک انسان شناس و بالا خص یک کودک شناس باشد. رموز تربیت را بداند به کمالا ت و نقائص انسانی واقف باشد. صبر و حوصله و پشتکار داشته باشد. تربیت های ابتدایی به مراتب سهل تر از تغییر عادت ها است.
حضرت علی علیه السلا م فرمود: دشوارترین سیاست ها تغییر دادن عادت ها است.
یکی از موانع بزرگ تربیتی این است که پدر تصمیمی بگیرد و مادر یا مادربزرگ در این باره دخالت نماید و خلا ف آن را پیشنهاد کند یا بالعکس.
در خانواده ای که افرادش رفتار دوستانه دارند کودکان معمولا آرام، خوددار و متعادل بار میآیند و در خانواده هایی که میان پدر و مادر مباحثات دائمی روی می دهد محیط ناآرامی است که کودکان کج خلق و بهانه جو و عصبی می شوند.
● با عمل تربیت کنید نه با زبان
کودک از همان آغاز ولا دت مشغول شکل گرفتن و پرورش یافتن و به اصطلا ح تربیت شدن است. کودک یک مقلد کامل است. کودک وجود بی شکل خود را با الگوی پدر ومادر منطبق می کند و می سازد. او به کردار می نگرد و به گفتار و پند و اندرز چندان توجهی ندارد. بنابراین بر پدر و مادران مسوول و آگاه لا زم است که ابتدا خودشان را اصلا ح نمایند.
حضرت علی (ع) فرمود: هرکس که پیشوای مردم شد باید ابتدا خودش را اصلا ح کند سپس درصدد اصلا ح دیگران برآید. قبل از اینکه با گفتار درصدد تادیب دیگران برآید با کردار پسندیده اش ادب را به آنان بیاموزد.
● آغاز مادری
هنگامی که انسان به دنیا می آید ۹ ماه از سنش می گذرد و طی این ۹ ماه اولیه، از سلسله مراحلی می گذرد که در تعیین موجودیت بی مانندی که در سراسر عمر خود، دارا خواهد شد موثر است.
سعادت یا بدبختی کودک در رحم مادر پی ریزی می شود. دوران آبستنی دوران بسیار حساس و پرمسوولیتی است. بنابراین هر زنی وظیفه دارد بهترین محیط ممکن را برای نخستین خانه فرزندش فراهم سازد.
بی نقص به دنیا آمدن نخستین حق هر فرد است.
● تاثیر غذای مادر در سلا متی جنین
کودک عضو رسمی بدن مادر نیست اما به هر حال، از خون مادر و غذای او تغذیه می کند و پرورش می یابد.
بنابراین، برنامه غذایی یک خانم حامله باید حساب شده و بسیار دقیق باشد. به موجب یک آمار، ۸۰ درصد از کودکان ناقص الخلقه جهان و کودکانی که دارای نقصان رشد مغزی و عصبی و جسمی هستند، در دوران بارداری مادرانشان درست تغذیه نشده اند. امام صادق علیه السلا م در حدیثی می فرماید: غذای کودک، از آنچه مادر می خورد و می آشامد تامین می شود.
● تاثیر غذای مادر در اخلا ق جنین
وضع تغذیه مادر، در ایام بارداری در اخلا ق و مقدار هوش و استعداد کودک نیز تاثیر فراوانی دارد. زیرا اعصاب و مغز کودک از غذای مادر درست می شود اسلا م نیز تصریح کرده که غذای مادر در پرورش اخلا قی کودک موثر است.
پیغمبر اکرم (ص) فرمود: زنان حامله در آخرین ماه های بارداری خرما بخورند تا فرزندانشان خوش اخلا ق و بردبار شوند.
امام رضا علیه السلا م فرمود: خوردن «به» عقل و هوش را زیاد می کند. پیغمبر اکرم (ص) فرمود: هر زن آبستنی خربزه بخورد بچه اش زیبا و خوش اخلا ق می گردد.
● استعمال دخانیات
به بانوان باردار توصیه می شود که از استعمال سیگار و کلیه دخانیات جدا خودداری کنند. زیرا استعمال دخانیات علا وه بر اینکه به سلا متی و بهداشت خود مادر لطمه می زند، عوارض و آثار بدی هم روی جسم و اعصاب جنین خواهد گذاشت.
به خلا صه ترجمه شده یکی از مجلا ت خارجی توجه فرمائید:
یک بررسی که در کشورهای اسکاندیناوی بر روی ۶۳۶۳ مادر حامله انجام یافته نشان می دهد که وزن متوسط نوزاد مادرانی که به سیگار اعتیاد دارند ۱۷۰ گرم از وزن متوسط سایر نوزادان کمتر است.
این کاهش وزن نسبت ۵۰ درصد در میان اطفال این مادران شایع است. از طرف دیگر قد این نوزادان کوتاه تر از سایرین است.
قطر سر و شانه هایشان کوچک تر از سایر کودکان است. مرگ و میر در بین این نوزادان شش برابر بیشتر از سایر نوزادان است.
در میان کودکان نقص عضو مادرزادی بیشتر از کودکان مادرانی است که به سیگار اعتیاد ندارند. سیگار موجب کم شدن اکسیژن خون و زیاد شدن کربوکسی هموگلوبین خون مادر و جنین می شود.
بیماری مادرزادی قلب در کودکان مادران سیگاری ۵۰ درصد بیشتر از کودکان مادران غیرسیگاری است.
● تاثیر احوال روانی مادر در جنین
عواطف و افکار و حالا ت روانی مادر بدون شک در جان و روان کودک موثر است و در شخصیت آینده او اثر دارند. پزشکان امراض روحی ثابت کرده اند که ۶۶ درصد کودکان مبتلا به امراض روحی، بیماری را از مادران خود به ارث برده اند.
به بانوان باردار توصیه می شود: از حمل اشیای سنگین، حرکت های شدید و فعالیت های خسته کننده خودداری کنند.
زیرا کارهای خسته کننده مادر محیط امن و آسایش کودک را بر هم می زند و حتی ممکن است به ساقط شدن او منجر گردد.
خستگی زیاد مادر موجب زیاد شدن مواد سمی در خون می شود و همین خون که غذای جنین را شامل است در ساختمان کودک موثر واقع می شود.
● بعد از تولد
نوزاد غالبا در حال خواب است و بیش از هر چیز به استراحت احتیاج دارد.
قلقلک دادن و دائما بوسیدن و هر آن او را از زمین برداشتن تا به دیگران نشانش دهند و دم به دم برای زیبا جلوه دادن او لباسش را عوض کردن، همه اینها تحریکات نامطلوبی هستند که باید از آنها اجتناب کرد. طفل اسباب بازی نیست. او محیط آرام برای رشد خویش لا زم دارد و نباید کاری کرد که حالت آرامش درونی او برهم بخورد.
● شیر مادر بهترین غذا
شیر مادر برای کودک بهترین و غنی ترین وسالم ترین غذاها است و از جهاتی بر هر غذای دیگر ترجیح دارد.
۱) شیر مادر از لحاظ کمیت و کیفیت مواد غذایی، با دستگاه گوارش کودک کاملا تناسب دارد.
۲) شیر مادر به طور طبیعی و خام به مصرف می رسد. بدین جهت مواد غذایی خودش را از دست نمی دهد.
۳) شیر مادر از لحاظ بهداشت بیشتر مورد اعتماد است و به میکروب های خارجیآلوده نمی شود. زیرا از پستان مادر به طور مستقیم وارد دهان کودک می شود.
۴) شیر مادر همیشه تازه به مصرف می رسد، برخلا ف شیرهای دیگر که ممکن است در اثر ماندن فاسد شود.
۵) شیر مادر به میکروب های بیماری زا آلوده نیست و برای سلا متی و بهداشت کودک مصونیت بیشتری دارد.
دین اسلا م نیز شیر مادر را بهترین غذای کودک و یک حق طبیعی او می داند.
پیغمبر اسلا م صلی الله علیه وآله فرمود: هر زنی که بچه اش را شیر بدهد خدا در مقابل هر مرتبه ای که بچه از پستانش شیر بمکد ثواب آزاد کردن بنده ای به او عطا می فرماید.
● شیر مادر ممنوع
در چند مورد بچه از شیر مادر محروم می شود:
۱) در صورتی که مادر مبتلا به یکی از بیماری های واگیردار باشد مانند سل
۲) مادری که مبتلا به بیماری خطرناکی مانند بیماری قلبی باشد و پزشک او را از شیر دادن نهی کرده است.
۳) مادری که مبتلا به جنون و صرع است.
۴) مادری که مبتلا به کم خونی شدید است.
۵) مادری که معتاد است.
● نام گذاری
یکی از کارهای حساس و وظایف مهم پدر و مادر نام گذاری کودک است. انتخاب نام را نمی توان یک موضوع کوچک و بی اهمیت محسوب کرد.
هرکس نام خوب و نام خانوادگی زیبایی داشته باشد همیشه و در همه جا سربلند است و هرکس نام زشتی داشته باشد شرمنده است.
پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: فرزند سه حق بر پدر و مادر دارد. اول اینکه نام خوبی برایش انتخاب کنند. دوم اینکه خواندن و نوشتن را به او بیاموزند. سوم اینکه برایش همسر گزینند.
● نوزاد و تربیت های اخلا قی
خدا در قرآن می فرماید: آنگاه که خدا شما را از شکم مادران خارج ساخت چیزی نمی دانستید، خدا به شما چشم و گوش و قلب داد تا چیز بفهمید و خدا را سپاس گوئید.
نوزاد قبل از چهارماهگی هنوز یک موجود اجتماعی نشده است کسی را نمی شناسد. حتی مادرش را با دیگران فرق نمی گذارد و به قول مادران، غریبی نمی کند. در همین چهارماه است که کودک به یک قدرت مطلق توجه دارد و بس.
پیغمبر اسلا م صلی الله علیه وآله فرمود: کودکان را برای گریه کردن کتک نزنید. (بلکه نیازشان را برطرف سازید) زیرا گریه کودک تا چهار ماه شهادت به پروردگار جهان و یگانگی اوست.
نوزاد موجود بسیار ناتوانی است که بدون حمایت دیگران نمی تواند زنده بماند و پرورش یابد. موجود نیازمندی است که نیازمندی هایش را دیگران باید برطرف سازند. قبلا که در رحم مادر زندگی می کرد جای گرم و نرمی داشت وغذا و حرارتش به وسیله مادر تهیه می شد. اما وقتی که به دنیا آمد احساس نیازمندی می کند. شاید نخستین احساس نوزاد، احساس سرما و بعد گرسنگی باشد که برای اولین بار درک می کند.
درست است که کودک احتیاج به محبت و نوازش دارد، اما افراط در محبت هم خوب نیست.
پدر و مادر باید بدانند چنان که اصل محبت برای پرورش کودک کاملا ضروری است افراط نیز عواقب بسیار بدی در بر دارد.
اطفالی که بیش از اندازه مورد محبت و نوازش قرار گیرند لوس و نازپرورده بار می آیند.
چنین فردی وقتی وارد اجتماع شد از مردم هم توقع دارد مانند پدر و مادر او را دوست بدارند و از امیال و خواسته هایش تخلف نکنند.
افراد لوس و نازپرورده در تاسیس زندگی زناشویی نیز غالبا چندان موفقیتی ندارند. نازپرورده ها غالبا روحی ضعیف و ناتوان و روانی زودرنج دارند. افراد لوس و نازپرورده غالبا خودپسند و از خود راضی خواهند بود. افراط در محبت گاهی به جایی می رسد که راضی نگهداشتن بچه را بر مصالح واقعی و تعلیم و تربیت ترجیح می دهند.
عیوبش را نمی بینند یا نادیده می گیرند و درصدد اصلا ح برنمی آیند. اگر کودک شما به زمین افتاد لا زم نیست او را بلند کنید و نوازش نمائید یا زمین را ناسزا بگوئید. بگذارید خودش بلند شود آن وقت او را نصیحت کنید که مواظب باشد زمین نیفتد.
● ترس
ترس یک صفت همگانی است. ترس به طور اجمال برای حفظ انسان لا زم است و دارای مصالح و حکمت هایی است.
موارد ترس را می توان به طور کلی به دو دسته تقسیم کرد:
۱) ترس های خیالی و نابجا و غیرعقلا نی
۲) ترس های معقول و درست و به جا.
ترس های غیرعقلا نی زیاد است. مانند ترس از جن و غول، ترس از تاریکی، ترس از حیوانات بی آزار، از قبیل گربه و موش و سوسک و قورباغه و شتر و اسب و سایر حیوانات بی آزار.
ترس و اضطراب بی جا یک بیماری روانی است و در زندگی آینده کودک نیز آثار بدی خواهد داشت. آدم ترسو جرات ندارد در کارهای بزرگ اقدام کند. همیشه در حال اضطراب و دلهره به سر می برد. کم رو و پریشان و افسرده است و از اجتماع فرار می کند. اکثر بیماری های روانی در اثر همین ترس های بی جا به وجود می آید. حضرت علی علیه السلا م فرمود: ترس یکی از آفت ها است.
چند مطلب را باید به مربیان یادآور شویم:
۱) پیش گیری از ترس خیلی آسان تر از برطرف ساختن آن است.
۲) ترس از عوارض واگیر است. کودک ذاتا ترسو نیست، پدر و مادر و معاشران کودک اگر ترسو باشند کودک ترسو می شود.
۳) تماشای فیلم های پلیسی و جنایی، بعضی از سریال های تلویزیون، خواندن و شنیدن داستان های محرک، خواندن و شنیدن حوادث مجله ها و روزنامه ها همه اینها برای کودک ضرر دارد. اعصاب ظریف کودک را تحت تاثیر قرار می دهند و یک حالت دلهره و نگرانی و ترس در او به وجود می آورد.
۴) برای تربیت کودک از تهدید جدا خودداری کنید. کودکان را از لولو، دیو، غول و... نترسانید این گونه ترس ها ممکن است به طور موقت در کودک اثری داشته باشد اما یقینا آثار بدی در کودک خواهد گذاشت. برای تنبیه کودکان آنها را در جاهای تاریک و وحشت زا حبس نکنید. با این رفتارها کودک را ترسو و ضعیف بار می آورید.
دوم ترس های عقلانی و بجا.
در مورد ترس های عقلانی مربی باید یک روش معتدل و عقلانی پیش گیرد. موضوعات خطرناک را با کودک در میان بگذارد، راه پیشگیری آنها را به او نشان بدهد و او را از عواقب بی احتیاطی بترساند.
یک مربی دانا و هوشیار و متعهد سعی می کند که بذر ترس از خدا و ترس از گناه و ترس از قیامت را در روح حساس کودک از همان ایام کودکی بپاشد تا تدریجا رشد و نمو کند و در بزرگی آثار نیکش ظاهر شود.
● بازی
بازی یک امر طبیعی و همانند نفس کشیدن بر کودک ضرورت دارد. بازی برای کودک یک ورزش طبیعی است. عضلات او را تقویت می کند. هوش و قوای عقلانی او را به کار می اندازد و نیرو می بخشد. عواطف و احساسات اجتماعی کودک را بیدار ساخته او را به سوی زندگی اجتماعی و قبول مسوولیت ها سوق می دهد.
در ضمن کودک در بازی های دسته جمعی رعایت حقوق دیگران و قوانین اجتماعی را یاد می گیرد.
بازی به کودک کمک می کند که آداب معاشرت را فرا گیرد. بهترین روشی که یک مربی مسوول و آگاه می تواند انتخاب کند این است که: اولا کودک را کاملا آزاد بگذارد تا به میل خود بازی کند.
ثانیا برای بازی کردن او وسائل و اسباب بازی های لازم را فراهم سازد.
مربی آگاه و مسوول، بعد از این که اسباب بازی های مفید را در اختیار کودک قرار داد او را آزاد بگذارد تا بازی کند و فکرش را به کار اندازد.
اگر ماشین یا یکی از اسباب بازی های او عیب و نقص فنی پیدا کرد نه خودتان عیبش را برطرف سازید نه یک اسباب بازی تازه برایش بخرید بلکه کودک را تشویق و راهنمایی کنید تا آن را تعمیر کند و عیبش را برطرف سازد. کودک یک مقلد است. بسیاری از کارها را از پدر و مادر و خواهر و برادر و دیگران تقلید می کند و انجام می دهد. اسباب بازی ها وقتی مفید هستند که کودک با آن ها بازی کند و کار و هنر بیاموزد. مدتی بعد کودک تا حدودی اجتماعی می شود و به بازی های اجتماعی و دسته جمعی علا قه پیدا می کند.
شایع ترین بازی های اجتماعی بازی فوتبال و والیبال و بسکتبال مخصوصا فوتبال است که اکثر بچه ها چه در مدرسه و چه در خارج مدرسه اوقات بیکاری خود را با این بازی ها می گذرانند.
● استقلال و اعتماد به نفس
زندگی همه اش مبارزه و پیکار و تلاش و کوشش است. در صحنه نبرد زندگی کسی پیروز است که نفسی بزرگ و همتی عالی و اراده ای نیرومند داشته باشد. هرکس به مقدار استقلال وجودی و شخصیت نفسانی و اراده و کوشش های خویش در زندگی موفقیت دارد. کسی که استقلال و اعتماد به نفس داشته باشد برای حل مشکلات در انتظار دیگران نمی نشیند و تا به هدف نرسد دست از کوشش و فعالیت بر نمی دارد. اساس استقلال و اعتماد به نفس و پشتکار داری، از دوران کودکی در روح افراد پی ریزی می شود.
از سن چهارسالگی تا هفت سالگی بهترین دوران پرورش شخصیت و ایجاد استقلال و اعتماد به نفس است.
شخصیت کودک تا حدود زیادی به رفتار پدر و مادر بستگی دارد. اصرار نداشته باشید به جای فرزندانتان برای آنها تصمیم بگیرید. بلکه آنها را روشن سازید سپس مسوولیت تصمیم و اراده را بر عهده خودشان بگذارید.
بسیاری از پدران و مادران تربیت را محدود ساختن کودک و سلب آزادی از او می دانند می گویند: بچه، خوب و بد را تشخیص نمی دهد و عقلش به جایی نمی رسد. برنامه تربیتی والدین امر و نهی است، بچه ها هم جز اطا عت چاره ای ندارند.
برنامه مذکور با اینکه معمول بوده و هست، اما روش صحیح تربیتی نیست و عیوب و نقائص بزرگی دارد. این کودکان غالبا خمود و بی عرضه خواهند بود. روح ابتکار در آنان خاموش خواهد شد، جرات ندارند در کارهای مهم دخالت کنند و تصمیم بگیرند. گروهی از دانشمندان و روانشناسان اخیر از آزادی مطلق کودک حمایت کرده و گفته اند: کودک را آزاد بگذارید هر کاری خواست انجام دهد ولو به نظر شما کار نادرستی باشد. این برنامه نیز برنامه درستی نیست و عیب های بزرگی دارد. بهترین روش که برای تربیت کودک می توان انتخاب کرد، دادن آزادی متعادل است. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کودک تا هفت سالگی فرمانده است و از هفت سالگی تا چهارده سالگی فرمانبردار و بعد از چهارده سالگی تا هفت سال وزیر و مشاور پدر و مادر خواهد بود.

منبع: کتاب آیین تربیت
نویسنده : نرگس حیدری

منبع : روزنامه مردم سالاری