بیماری سل

سِل یک بیماری عفونی قابل انتقال می باشد.که توسّط باکتری به نام میکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود. نام دیگرمیکوباکتریوم توبرکلوزیس باسیل کخ است زیرا در سال ۱۸۸۲ (میلادی) پرفسور رابرت کخ دانشمند آلمانی آن را یافت. نوعی از این بیماری که به سل گاوی موسوم است ،میان انسان و چهارپایان مشترک است.
سازمان جهانی بهداشت سل را یک فوریت جهانی اعلام نموده است زیرا با پیدایش و انتشار باسیلهای مقاوم به دارو،مجدداً خطر تبدیل بیماری سل به یک بیماری غیر قابل علاج مطرح است.
● راه انتقال بیماری
اصلی ترین راه ابتلا و استنشاق ترشحات یا غبار آلوده به باسیل سل می‌باشد که معمولا ناشی از تماس با بیمار سلی درمان نشده می‌باشد.بیماری سل از راه صحبت، سرفه و عطسه کردن از بیماران مبتلا به سل ریوی به دیگران منتقل می‌شود. یک سرفه می تواند حدود ۳۰۰۰ ریزقطره عفونی تولید کند.این ریزقطره‌ها به سرعت خشک می‌شوند و در هوا معلق می‌مانند و در صورت استنشاق وارد ریه افراد می‌شوند.
باکتری سل همچون سرماخوردگی به سادگی به دیگران منتقل می‌شود.
سل گاوی می‌تواند از طریق مصرف لبنیات آلوده و غیر پاستوریزه انسان را آلوده نماید.
این باکتری می‌تواند تمامی اعضای بدن را گرفتار کند اما بیشتر ریه ها را گرفتار می‌کند.باکتری سل پس از ورود به ریه‌ها در آنجا تکثیر پیدا می‌کند ومعمولاً پس از تحریک سیستم ایمنی برآن در همان محل به صورت نهفته باقی می‌ماند ودر صورت ایجاد شرایط مساعد ممکن است سل ریوی بروز کند.گاهی باکتری پس از تکثیر در ریه‌ها از طریق خون به سایر اعضای بدن منتقل می‌شود و ایجاد سل در آن عضو می‌نماید. ندرتاً باکتری بلافاصله پس از ورود به ریه‌ها، شروع به فعالیت و تکثیر می‌کند و موجب بیماری فعال درریه‌ها می‌گردد که این نوع در کودکان و بیمارانی که اختلال سیستم ایمنی دارند، شایعتر است.
● عوامل مساعدکننده
بعضی از عواملی که باعث می شود آلودگی به سل تبدیل به بیماری شود یا فرد سالم در معرض بیشتری برای بیمار شدن باشد در زیر آمده است:
▪ عفونت ایدز (HIV)
▪ استفاده از مواد مخدر
▪ عفونت اخیربا میکوباکتریوم توبرکلوزیس (طی ۲ سال گذشته)
علائم رادیوگرافی قفسه سینه که دال بر سل قبلی باشد (در افرادی کامل درمان نشده‌اند یا اصلاً درمان نشده‌اند).
▪ دیابت ملیتوس
▪ سیلیکوز یا سیلیکوزیس
▪ درمان طولانی با کورتیکواستروییدها (داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی)
▪ سرطان سر‌وگردن
▪ بیماریهای خونی (مانند لوسمی)
▪ بیمارهای کلیوی پیشرفته
▪ وزن بدن پایین (۱۰٪ یا کمتر از ۱۰٪ وزن مطلوب)
▪ آلودگی به ایدزیکی از عوامل موثر در ابتلا به سل می باشد.یعنی فردی که به ایدز مبتلا باشد ۵۰٪ احتمال دارد که به سل مبتلا شود.
● اشکال بیماری سل
سل ریوی که اگر ریه‌ها را درگیرکند بیماری سل ریوی حادث می شود که خود شامل دو گروه می شود:
۱) سل ریوی با خلط مثبت (یعنی حاوی مایکوباکتریوم)
۲) سل ریوی با خلط منفی (یعنی فاقد مایکوباکتریوم)
بیماران مبتلا به سل ریوی از مهمترین گروه می باشند زیرااین گروه به عنوان مخزن بیماری در جامعه نقش دارند و موجب انتقال بیماری به سایر افراد می گردند.
▪ سل خارج ریوی :سل ممکن است بجز ریه اعضای مختلفی از بدن را گرفتار کند که این اعضا میتواند شامل غدد لنفاوی ، استخوان و مفاصل ، ستون مهره ها، دستگاه ادراری تناسلی ، شکم و روده ، پریکارد قلب باشد.
● علائم بیماری
سل اولیه معمولاً بی نشانه است و در جریان معاینه معاشران بیماران سلی کشف می‌شود.
‌هر بیماری که یک یا چند علائم زیر را داشته باشد باید مشکوک به بیماری سل شد:
▪ سرفه بیش از ۳ هفته(شایعترین علامت)( معمولا خشک)
▪ تب و عرق شبانه
▪ بی اشتهایی
▪ خلط فراوان
▪ خلط خونی
▪ درد قفسه سینه
▪ در کودکان نارسایی رشد میتواند از علائم سل باشد.
▪ سل خارج ریوی بستگی به قسمت مورد ابتلاء علامتهای خاص خود را خواهد داشت.
● عارضه‌های بیماری
بسته به دستگاه درگیر و مدت درگیری سل میتواند منجر به پلورزی(جمع شدن مایع در فضای جنب)، آمپیم( پلورزی چرکی سلی)، هموپتزی(خونریزی رخمهای مخاط برونش )که معمولاً جزیی است ولی میتواند به خونریزی کشنده نیز منجر شود.خنازیر یا لنفادنیت گردن ( تورم گره های لنفاوی که ممکن است با ترشح نیز همراه شود . تخریب کلیه ها ؛ اختلال های باروری در گرفتاری اندامها تناسلی ، شکستگی مهره ها و .... شود
● اهمیت مبارزه صحیح باسل
با تشخیص به موقع و درمان صحیح بیماران مبتلا به سل به راحتی می توان با این بیماری مبارزه کرد.
‌ولی اگر بیماران را نتوانیم تشخیص دهیم به راحتی هر بیمار مسلول سالانه ۱۰ تا ۱۵ نفردیگر را در خانواده ونزدیکان خود آلوده می کند ومهمتر آنکه اگر بیمار مبتلا به سل ریوی را تشخیص دهیم ولی تحت درمان صحیح و دقیق قرار نگیرد،موجب به وجودآمدن میکروب سل مقاوم به دارو می گردد که دیگر داروهای ضد سل معمولی برآن اثرنمی کند ودر نتیجه بیماری وخیم تر شده وبه راحتی قابل درمان نیست واگر به دیگران منتقل شود مشکلات زیادی را به وجود می آورد.
عدم درمان صحیح و دقیق بیماران مسلول موجب بروز بیماری لاعلاجی می گردد.
سل بیماری فقرا می‌باشد.
● روشهای تشخیص
▪ آزمون توبرکولین
▪ کشت خلط
▪ ۳ نمونه خلط از بیمار گرفته و به آزمایشگاه ارسال می‌گردد. نحوه گرفتن نمونه خلط :
الف) ابتدا در اولین مراجعه فرد مشکوک یک نمونه گرفته می‌شود.
ب) ظرفی به بیمار داده می شود که مشخصات بیمار در سطح خارجی ظرف نوشته شده است. ج) وبیمار باید نمونه دوم خود را صبح زود و قبل از مراجعه دوم جمع‌آوری کند.
د) در مراجعه دوم نمونه سوم از وی گرفته می‌شود.
و) رادیوگرافی سینه
هـ) نمونه برداری بافتی
● درمان
مصرف داروهای ضد سل راه اصلی درمان این بیماری میباشد.دوره درمان و تعداد داروی مورد مصرف بسته به شدت بیماری و قسمتهای درگیر بدن متفاوت است ولی بطور متوسط بین شش ماه تا یک سال میباشد.آلودگی همزمان به بیماری ایدز میتواند درمان بیماری را بسیار مشکل کند.درمان انواع مقاوم به درمان باسیل سل از چالشهای پزشکی است. طول مدت درمان معمول ۶ ماه است که ۲ ماه اول مرحله حمله‌ای شامل ۴ داروی ایزونیازید،‌ ریفامپین، پیرازینامید و اتامبوتول است و ۴ ماه بعدی در مرحله نگهدارنده از ۲ داروی ایزونیازید و ریفامپین استفاده می‌شود.
● عوارض داروهای ضد سل
سرگیجه، تهوع، تاری دید، عدم تعادل، زرد شدن سفیدی چشم‌ها، دل‌درد، استفراغ و وزوز گوش که در صورت مشاهده این علائم باید مصرف داروها قطع شود و پزشک در جریان قرار گیرد.
نارنجی شدن یا قرمز شده رنگ ادرار یا سایر ترشحات بدن در اثر مصرف ریفامپین می‌باشد وهیچگونه خطری ندارد.
● پیشگیری
▪ بعد از ۲ هفته از شروع درمان امکان انتقال بیماری به دیگران وجود ندارد ولی در ۲ هفته اول درمان باید از تماس‌های مکرر با بیمار مبتلا به سل خودداری کرد.
▪ بیماران حتماً از ماسک استفاده کنند.
▪ از بوسیدن کودکان خودداری شود.
▪ از پراکندگی اخلاط در هوا و زمین خودداری کنند.
● پیشگیری در جامعه
▪ اصلی ترین راه مبارزه با این بیماری شناسایی افراد مبتلا و درمان آنها با داروهای ضد سل میباشد(تحت نظارت مستقیم DOTS).
▪ شناسایی افراد آلوده که به هنوز به سل مبتلا نشده اند .
▪ ارتقاء آموزشهای بهداشتی و سطح اقتصادی فرهنگی در جامعه موجب کاهش بیماری میگردد.
مبارزه با بیماری ایدز ، این بیماری موجب شیوع موج جدید از بیماری سل گردیده است.
● پیشگیری با واکسن سل (ب‌ث‌ژ)
با توجه به دستورالعمل‌های کشوری واکسن ب‌ث‌ژ در حال حاضر در بدو تولد ودر یک نوبت تزریق می‌شود.‌
تزریق مکرر واکسن سود بخش نیست و فقط یکبار تزریق کافی است.
باید دانست که واکسن ب‌ث‌ژ از بروز موارد خطرناک و مرگ ومیر بیماری سل منشتر اعضای بدن و سل مننژیت‌ی جلوگیری به عمل می‌آورد ولی اثرات ناچیزی در پیشگیری از گسترش بیماری سل در جامعه دارد.
● شرایط اتاق بیمار
▪ نور خورشید به مقدار کافی به داخ اتق نفوذ کند.
▪ به اندازه کافی پنجره داشته باشد (یک پنجم مساحت کف اتاق).
▪ از بستن پنجره اتاق بیمار خودداری کنید.

● منابع
۱) دکتر میرحقانی ،لیلا.مداحی،مژگان .محمدی زاده ، حمیدرضا.مرکز بهداشت غرب تهران-واحد پیشگیری و مبارزه با بیماریها
۲) دکترعزیزی،فریدون-دکتر حاتمی، حسین-دکتر جانقربانی،محسن- اپیدمیولوژی و کنترل بیماریهای شایع در ایران.چاپ دوم ۱۳۷۹
۳) درسنامه پزشکی آکسفورد ۱ ،چاپ مرکز نشر دانشگاهی ۱۳۶۸

منبع : ویکی پدیا