خیزش اسلامی در روسیه،انگیزه خویشتن‏یابی و رد ظلم و ستم قومی

مسلمانان روسیه همچون دیگر پیروان ادیان آسمانی، در شرایط دشواری بسر برده، از فراز و نشیب‏ها و تناقضات موجود در زندگی خود، رنج می‏برند. ایشان از اصلاحات و تحولات مختلف و تغییرات مثبت و منفی، در امان نمانده‏اند. آنها نیز از وضعیت‏سوسیالیستی به سرمایه‏داری انتقال یافته‏اند و چه در مرحله انتقالی و چه در مرحله كنونی، دچار مشكلاتی بوده و هستند.
وضعیت مسلمانان در دوران شوروی سابق، از انسجام نسبی برخوردار بود و تحت نظر شورای ادیان، وابسته به هیات وزیران، قرار داشت. آنان مراكز و دفاتر دینی با روحانی ویژه خود داشتند كه عبارت بودند از:
۱. اداره دینی مسلمانان آسیای مركزی و قزاقستان با مركزیت تاشكند كه ناظر بر مسلمانان ازبكستان، تاجیكستان، قرقیزستان، تركمنستان و قزاقستان بود و مسؤولیت آن را ابتدا مفتی ضیاءالدین باباخان و سپس پسر وی، مفتی شمس‏الدین باباخان، بر عهده داشتند. تاسیس اداره مزبور با همت جد باباخان كه از روحانیون برجسته ازبكستان بشمار می‏رفت، انجام گرفت.
۲. اداره دینی مسلمانان سیبری و بخش اروپایی شوروی به ریاست مفتی طلعت تاج‏الدین در شهر اوفا، مركز جمهوری باشقیرستان.
۳- اداره دینی مسلمانان ماورای قفقاز در شهر باكو، مركز جمهوری آذربایجان، به ریاست‏شیخ الاسلام شكرالله پاشازاده.
۴. اداره دینی مسلمانان شمال قفقاز در شهر محاج قلعه، مركز جمهوری داغستان، به ریاست مفتی محمود چیكیف.
كار هماهنگی و ارتباطات خارجی دوایر مذكور، توسط مركزی در مسكو انجام می‏گرفت. در گذشته، مسلمانان شوروی، كنفرانس‏ها و گردهمایی‏های اسلامی متعددی را در شهرهای مختلف اسلامی از جمله تاشكند، سمرقند، بخارا، دوشنبه و آلماآتی ترتیب می‏دادند.
مركز اداره مسلمانان همچنین هر ماه، مجله‏ای را با نام «مسلمانان شرق شوروی‏» منتشر می‏كرد. قرآن كریم، شش بار توسط مسلمانان شوروی تجدید چاپ گردید. كتاب‏های متعدد و جزوات مختلفی نیز در باره تاریخچه و فعالیت‏های مسلمانان انتشار یافت. البته تعداد مساجد كافی نبود. از آنجا كه بر طبق قانون اساسی شوروی، دولت و مدارس، هیچ گونه ارتباطی با كلیسا نداشتند، بنابراین بخاطر ضعف امكانات مادی مسلمانان و نیز عدم رضایت مقامات دولتی، مسلمانان از احداث و بنای مساجد جدید باز ماندند، ولی پس از فروپاشی اتحاد شوروی و مستقل‏شدن جمهوری‏های آن، تغییراتی نیز در بخش مؤسسات دینی اسلامی حاصل شد. جمعیت كل مسلمانان در شوروی سابق پنجاه میلیون بود و در حال حاضر اتحادیه مسلمانان روسیه شمار مسلمانان این كشور۱۴۷ میلیونی را بیست میلیون نفر تخمین زده است.
اینك با مستقل شدن جمهوری‏ها، دیگر دوایر اسلامی ارتباطی با یكدیگر ندارند و خود به صورت مستقل عمل می‏كنند و همچنین در كنار این دوایر اسلامی، اتحادیه و سازمان‏های جدیدی به وجود آمد كه كشمكش‏ها و رقابت‏هایی نیز برای بدست گرفتن رهبری این محافل، به همراه داشت، ولی دیری نپایید كه اوضاع به حالت عادی بازگشت.
به دنبال تحولات بوجود آمده، فعالیت مسلمانان رو به فزونی نهاد، مساجد و مدارس بسیاری بنا كردند و مبادرت به نشر و تبلغ فرهنگ اسلامی نمودند. همچنین در شهر مسكو و در منطقه «اترادنیا» در كنار كلیسای مسیحیان و كنیسه یهودیان، مسجد جدیدی احداث گردید. این منطقه به‏صورت مجمعی برای پیروان سه دین آسمانی در آمده است. در واقع، مسلمانان روسیه از نژاد تاتار و باشقیر هستند. نشر و گسترش اسلام در آسیای مركزی، از دوران خلفا و در منطقه روسیه از دوران عباسیان، یعنی ۱۱۰۰ سال پیش، آغاز گردید.
شیخ طلعت تاج‏الدین، مفتی باشقیرستان، در این باره می‏گوید: وجود مسلمانان روسیه ناگهانی نیست و به ۱۱۰۰ سال پیش باز می‏گردد. ما سخن كسانی كه مارا روسی‏الاصل نمی‏دانند، قبول نداریم; چرا كه از افتخارات ما این است كه با حمله مغول‏ها و تاتارها به روسیه مقابله نمودیم ... برخی سعی دارند ما را از روسیه جدا كنند و در جمهوری‏های مختلف جای دهند، در حالی كه غربی‏ها درحال متحد شدن و همكاری با یكدیگر هستند ... آنچه كه مرا رنج می‏دهد، این است كه برادران ما در آسیای مركزی، ماورای قفقاز و جمهوری‏های بالتیك، ما را بیگانه می‏انگارند و برای دیدار با آنان، مستلزم اخذ روادید هستیم، در صورتی كه قبلا در یك وطن زندگی می‏كردیم ... البته وضعیت مسلمانان روسیه در حال تثبیت، بوده و موج تشتت، روبه كاهش گذارده است و ان‏شاءالله اتحاد ما تقویت‏خواهد شد. ما پیمان‏های همكاری با سازمان‏های اسلامی در روسیه، اوكراین و روسیه سفید و دیگر جمهوری‏های مستقل برقرار كرده‏ایم.
ما علاوه بر بنای مساجد در مناطق مختلف و حمایت از مسلمانان پترزبورگ و بینزا، درصدد تاسیس دانشگاه اسلامی به منظور پرورش امام جماعت در روسیه هستیم و قصد داریم این اقدام را بدون كمك‏های خارجی انجام دهیم. مابه صلح و آرامش نیاز داریم. در حال حاضر وضعیت مسلمانان در شمال قفقاز به خاطر درگیری‏ها و اعمال خشونت‏آمیز، دستخوش ناآرامی است و اسلام در این مناطق درگیر كشمكش‏های سیاسی شده است.
بر كسی پوشیده نیست كه اسلام در منطقه ما، عامل رشد و تكامل ملت‏ها بود و اندیشمندان و علمای بزرگی همچون بخاری، فارابی و ابن‏سینا، از بطن این جوامع به دنیای علم و دین معرفی شده‏اند.
از بزرگترین اشتباهات استالین، این بود كه الفبای عربی را از زبان ملت‏های آسیای مركزی حذف نمود و باعث‏شد تا نسل‏های بعدی از امكان بهره‏برداری از آثار و ذخایر علمی و تاریخی عربی محروم گردند.
مسائلی همچون بیداری اسلامی، خیزش اسلامی و انفجار اسلامی در این كشورها، در واقع بمثابه خویشتن‏یابی، دستیابی به عدالت اجتماعی، ایجاد جوامعی بدور از ظلم و ستم و رسیدن به فرهنگ و میراث ملی، البته بدور از هر گونه تعصب یا افراطگرایی می‏باشد.
واقعیت دیگری كه در زندگی مسلمانان شوروی سابق به‏طور مشهودی به چشم می‏خورد، این است كه عده‏ای فرصت‏طلب، دین اسلام را وسیله‏ای برای رسیدن به اهداف سیاسی خود قرار داده‏اند كه این موضوع بیشترین ضربه را به زندگی و ذهنیت مسلمانان وارد ساخته است.
منبع: الزمان، شماره ۱۲۰۷۰، ۱۱/۷/۱۹۹۸.



رشید رشدی
ترجمه: صالح واصلی

منبع : بنياد انديشه اسلامي