بهره برداری از تجربه زیدان در عرصه سیاست خارجی

بازی های جام جهانی با همه تلخی ها و شیرینی ها پایان یافت و كشورها، مزد زحمات و برنامه ریزی های خود را دریافت كردند. از میان حوادث این جام، هیچ كدام به اندازه حادثه دقایق پایانی بازی فینال دو تیم فرانسه و ایتالیا و لحظه برخورد زیدان الدین زیدان با بازیكن ایتالیایی در اذهان علاقه مندان به فوتبال و مردم دنیا بر جای نمانده است. چرا كه این حادثه، لحظه ای بود كه خلاقیت ها و تجربه چندین ساله شخصیتی مانند زیدان را به چالش كشید و فتح جام جهانی را كه دستیابی به آن توسط تیم فرانسه محتمل به نظر می رسید را غیرممكن ساخت و علاوه بر مخدوش شدن اعتبار این فرد، نظم فكری و مركز فرماندهی تیم فرانسه را از هم پاشید. در مورد چرایی این ماجرا و انگیزه های بازیكن افسانه ای فوتبال فرانسه مطالب زیادی نوشته شده و تحلیلگران از زوایای مختلف به آن نگریسته اند. در ایران نیز این موضوع، انعكاس وسیعی داشت و حتی برخی از شخصیت های سیاسی و پارلمانی به این حادثه واكنش نشان دادند.
اما در این نوشتار تلاش داریم از زاویه متفاوت به این موضوع نگاه كنیم و به رابطه این رویداد در عرصه منافع ملی جمهوری اسلامی نگاه كنیم. ببینیم چگونه می توانیم از نتایج چنین رویدادی در عرصه سیاست خارجی بهره ببریم و به ارتقای جایگاه جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه كمك كنیم برای این كار زیاد به گذشته بازنمی گردیم و تنها تحولاتی كه در سال های اخیر در داخل جمهوری اسلامی ایران و پیرامون آن اتفاق افتاده است را مرور و آنگاه می بینیم كه چه اقداماتی باید برای تداوم مسیر اقتدار همه جانبه ایران برداشته شود. پس از پایان جنگ تحمیلی، تلاش همه جانبه برای ساختن خرابی های ناشی از جنگ و بهبود وضعیت اقتصادی و بالا بردن توان تولیدی كشور آغاز شد. خوشبختانه با كمك خداوند متعال و همت مردم و مسئولان و گام های بلندی كه برداشته شد تحول جدی در این زمینه رخ داد و كشور توانست خود را در ردیف كشورهای روبه رشد منطقه خاورمیانه قرار دهد.
در این سال ها كشور علاوه بر اینكه توانست توان خود را در بخش های مختلف تولیدی احیا كند با شرایط خوبی از حیث حضور در بازارهای منطقه و همسایگان مواجه شد. در چنین وضعیتی شركت های ایرانی با صدور كالاهای تولیدی و نیز ارائه خدمات فنی مهندسی توانستند توان خود در عرصه رقابت خارجی را به نمایش بگذارند. این حضور هر چند با آزمون و خطاهای زیادی مواجه بود و چه بسا در بسیاری موارد فاقد شرایط رقابتی و حمایت كامل نهادهای دولتی ذی ربط بود اما از این نظر كه كشور پس از سال های متمادی كه فقط در ردیف واردكنندگان عمده محصولات و كالاهای تولیدی دیگران بود فرصتی می یافت كه به نوعی در ردیف صادركنندگان كالا و خدمات نقش خود را ایفا كند، ارزنده و تحول آفرین است.
●حادثه ۱۱ سپتامبر و تاثیر آن بر موقعیت ایران در منطقه
حادثه ۱۱ سپتامبر و حمله به شهرهای آمریكا، حادثه ای بود كه تاثیر زیادی بر تحولات سیاسی و امنیتی جهان بر جای گذاشت. طبعا جمهوری اسلامی ایران كه در منطقه حساس خاورمیانه واقع است نمی توانست از تاثیرات و پیامدهای آن به دور باشد. ایران از جمله نخستین كشورهایی بود كه این حادثه را محكوم و همدردی خود را با آسیب دیدگان این حادثه فارغ از مسائل سیاسی موجود در روابط با دولت آن كشور اعلام كرد.
اما برخلاف نگرانی های اولیه و امواج تبلیغات هدفدار رسانه ای كشورهای بزرگ كه تلاش می كردند وقوع این حادثه را به مسلمانان و كشورهای اسلامی نسبت داده و توجهات را به سوی برخورد با كشورهای مهم منطقه خاورمیانه سوق دهند، در عمل پیامدهای ناشی از عكس العمل آمریكا در حمله به افغانستان و عراق و مبارزه با تروریسم به گونه ای شد كه موجبات اقتدار بیش از پیش ایران فراهم شد. در این بخش هر یك از موارد ذكر شده به اختصار مورد بررسی قرار می گیرد:
الف ـ تغییرات اوضاع در افغانستان
در شرایطی كه موجی از تبلیغات رسانه ها و مواضع سیاسی آمریكا و غرب مسلمانان را هدف گرفته و بر لزوم برخورد با كشورهای اسلامی تاكید می كردند ناگهان نوك پیكان موضع گیری آمریكا به سمت افغانستان نشانه گرفت و حمله به آن كشور و سرنگونی رژیم طالبان و القاعده در دستور كار مقامات كاخ سفید قرار گرفت و نیروهای نظامی آن كشور، حمله به افغانستان را آغاز كردند. ایران هر چند حمله به كشور افغانستان و مردم بی گناه این كشور را حركتی یك جانبه تلقی و محكوم می كرد اما به زودی واقعیتی به وقوع پیوست كه كاملا در راستای منافع ملی اش بود. از بین رفتن ماشین جنگی طالبان و متواری شدن نیروهای القاعده كه به خطر عمده ای برای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده بود واقعیتی بود كه به وقوع پیوسته بود. جالب است توجه كنیم كه وضعیت در افغانستان قبل از حمله آمریكا و متحدانش به آن كشور به گونه ای بود كه طالبان و نیروهای القاعده مزاحمت ها و تهدیدات زیادی برای جمهوری اسلامی در مناطق تماس با آن كشور ایجاد كرده و تعداد ۱۱ نفر از دیپلمات های ایرانی در آن كشور به طرز فجیعی به شهادت رسیده بودند. علاوه بر اینها، تحركاتی از سوی منافقین در حال انجام بود كه نیروهای خود را به افغانستان برده و پیوندی را با نیروهای طالبان و القاعده علیه ایران ایجاد كند. فراموش نمی كنیم كه وضعیت در آن ایام به گونه ای بود كه حتی لشكركشی نیروهای ایرانی در جوار مرز با افغانستان صورت گرفت و حتی صحبت از این بود كه علیه نیروهای طالبان وارد عمل شویم.
ب ـ عراق و سرنگونی رژیم بعثی
دومین لشكركشی آمریكا به همسایه غربی ایران یعنی عراق نیز حادثه ای بود كه به فروپاشی رژیم بعث انجامید. این حادثه منجر به آن شد كه نیروهای متمایل به ایران یعنی شیعیان و كردها به موقعیت بسیار متفاوتی از قبل رسیدند و خواستار روابط دوستانه و نزدیك با تهران شدند. این واقعیتی است كه برخی از كشورهای عربی و حتی خارج از منطقه نسبت به آن حساس شده و در خصوص قدرت یابی ایران در منطقه خاورمیانه هشدار داده اند. یوگنی پریماكف نخست وزیر سابق روسیه و چهره شاخص شرق گرای آن كشور در سفر چندی پیش خود به عربستان موقعیت ایران در منطقه و پیدایش هلال شیعی از لبنان تا ایران را یادآور و پیدایش این محور را زمینه ساز پیدایش قطب بندی ها و تقسیمات گسترده ای در جهان عنوان كرده بود. به هر حال این شرایط نه تنها اوضاع سیاسی منطقه را عوض كرده بلكه در عرصه اقتصادی نیز زمینه ای بسیار بكر و آماده را برای حضور اقتصادی ایران فراهم ساخته است و فرصت گرانبهایی است كه باید شرایط مساعد سیاسی و استقبال مقامات عراقی را برای نقش آفرینی اقتصادی ایران مغتنم شمرد.
پ ـ پیروزی حماس در انتخابات فلسطین
روی كار آمدن دولت حماس در فلسطین رویداد دیگری است كه طی ماه های اخیر در ادامه تحولات خاورمیانه صورت گرفته است. پیروزی این جنبش كه رابطه دوستانه ای با جمهوری اسلامی ایران دارد برگ برنده ای برای جمهوری اسلامی ایران است چرا كه با استفاده از شیوه های دموكراتیك كه مورد ادعای كشورهای غربی است و همواره كشورهای دیگر را به نقض آن متهم می كنند صورت گرفته است.
رویكرد اشتباه آمریكا و كشورهای اروپایی در قطع كمك به دولت جدید فلسطین، حقانیت موضع ایران را اثبات و نشان داد كه غربی ها تنها تا حدی اصول مورد ادعای خود در زمینه دموكراسی و حقوق بشر را رعایت می كنند كه منطبق بر منافع آنان باشد.
ت ـ تحولات لبنان
رویدادهای سیاسی كشور لبنان در سال های اخیر نیز به سود نیروهای مقاومت و حزب الله و جمهوری اسلامی ایران رقم خورده است. بیرون راندن رژیم صهیونیستی از اراضی اشغالی جنوب لبنان رویدادی بود كه در طول حیات پنجاه ساله رژیم اسرائیل سابقه نداشته و این رژیم در پی هر تجاوزی بخشی از كشورهای همسایه را اشغال و آن را در كنترل خود نگه داشته بود.
حزب الله توانست برای اولین بار به عمر چنین رویكردی پایان داده و نیروهای اسرائیلی را با خفت از سرزمین خود بیرون براند. این نقطه عطفی در تاریخ مبارزات كشورهای اسلامی و عربی بود كه انعكاس وسیعی در جهان و كشورهای منطقه داشت و جوانان عرب از این پیروزی احساس غرور می كنند. در شرایط كنونی نیز حزب الله با تكیه بر ایمان الهی و توان رزمی خود یك بار دیگر جایگاه خود به عنوان یك نیروی اصیل و برخاسته از اراده مردم لبنان را به اثبات رسانده است.
ث ـ نقش محوری ایران در جهان اسلام و نمایندگی اسلام مترقی و صلح طلب
تحولات سال های اخیر در منطقه خاورمیانه و حوادث گوناگون از جمله: درگیری ها، بمب گذاری ها، ترورها و عملیات های انتحاری كه برخی از آنها توسط گروه های تندرو و افراطی رخ داده است هیچ گونه ارتباطی با اسلام از نوع ایرانی نداشته و در میان متهمان به این قبیل اقدامات، حتی یك نام شهروند ایرانی به چشم نمی خورد. حادثه ۱۱ سپتامبر به عنوان مهمترین حادثه ای كه تحولات و چالش های مهم بین المللی را در پی داشت رویدادی است كه از سوی رسانه های غرب و آمریكایی به حركت های اسلامی نسبت داده شد اما جالب است كه در این حادثه نیز هیچ گونه آثاری از مشاركت شیعیان و شهروندان جمهوری اسلامی ایران مشاهده نشد. نمونه دیگر بحران چچن و پدیده جدایی طلبی در فدراسیون روسیه و جریانات افراطی در منطقه CIS است كه تحت عنوان وهابیگری نام گرفته است. جالب است اشاره شود كه جمهوری اسلامی ایران در قبال این حوادث موضع اصولی خود را طی سال های اخیر اتخاذ كرده و هیچ گونه آثاری از ارتباط حركت های مرتبط با این جریانات با مراكز فعال اسلامی ایران مشاهده نشده است. مقامات روسی در این خصوص بارها یادآور شده اند در حالی كه بسیاری از كشورهای اسلامی و در سال های پس از فروپاشی شوروی با حمایت مادی و معنوی از نیروهای چچنی روسیه را با چالش جدی مواجه می كردند و به آموزش این نیروها در خاك خود و حمایت مادی و معنوی از آنان می پرداختند ایران بر این اعتقاد بود كه مسلمانان تنها در سایه مشاركت در ساختارهای قانونی این كشور می توانند به حقوق حقه و جایگاه واقعی خود دست یابند. اما در مجموع این نتیجه به دست آمده است كه اسلام ایرانی و شیعی، دینی اهل مدارا و انعطاف است كه برای پیشبرد اهداف خود به هیچ وجه نسخه های تند و افراطی و برخوردهای خشونت آمیز تجویز نمی كند و خواستار زندگی مسالمت آمیز با سایر ادیان است در نتیجه چنین دستاوردی این كشورها تمایل دارند جمهوری اسلامی ایران با فعالیت های فرهنگی و تبلیغی خود خلٲ معنوی و ایدئولوژیكی در این كشورها را پر كند و به فعالیت های رسمی در این مناطق بپردازد. در زمینه جهان اسلام و افكار عمومی مسلمانان نیز این واقعیت به روشنی به چشم می خورد كه جمهوری اسلامی ایران محور حركت های اصیل و ریشه دار در جهان اسلام است و در شرایطی كه بسیاری از حكومت های اسلامی منافع فردی و كشوری خود را پیشه كرده و در هنگام تصمیم گیری منافع خود را بر مصالح كلی مسلمانان ترجیح می دهند این ایران است كه تعهد و پایبندی خود را بر موازین اسلامی نشان می دهد و از آرمان امت اسلامی دفاع می كند.ج ـ دستیابی ایران به فناوری هسته ای
فرآیند ارتقای قدرت و جایگاه ایران در منطقه حساس خاورمیانه با رویداد دیگری همراه شده است كه بسیار حائزاهمیت است. روی آوری ایران به استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، ساخت نیروگاه هسته ای و از همه مهم تر دستیابی به فناوری تولید سوخت هسته ای و ورود به جرگه دارندگان این تكنولوژی در شرایطی كه این رشته با كاهش منابع هیدروكربنی و نیز اصل صرفه اقتصادی بیش از پیش اهمیت می یابد عاملی است كه موقعیت ایران را متفاوت از همه كشورهای منطقه ساخته است.
طبیعی است برخورداری كشور از موقعیت استراتژیكی نظیر ایران كه حلقه اتصال شمال، جنوب، شرق و غرب است و نیز سیر تحولاتی كه منجر به ارتقای جایگاه آن در منطقه شده است موضوعی نیست كه بدون توجه و حساسیت كشورهای دیگر و به ویژه قدرت های بزرگ صورت گیرد به ویژه اینكه جمهوری اسلامی ایران در ۲۷ سال گذشته بر پایه سیاست مستقل و بدون اتكا به قدرت های بزرگ این مسیر دشوار را پیموده است. برای پاسداشت جایگاهی كه به آن نائل شده و موقعیتی كه به آن دست یافته ایم تدابیری لازم است كه در بخش های بعدی به آن اشاره خواهد شد.
چ ـ مزیت ایران در عرصه انرژی
منابع سرشار انرژی اعم از نفت، گاز و برق و برخورداری از موقعیت برتر استراتژیك موقعیتی است كه به ایران توان بالایی برای بازیگری در تحولات منطقه می دهد. این وضعیت با گذشت زمان نه تنها دچار افول نمی شود بلكه شاهد روند روبه تزاید تقاضای كشورهای مختلف در این زمینه ها هستیم. نیاز روزافزون اروپا و شبه قاره هند به گاز ایران، نیاز همسایگان به ایران چه در بخش دریافت انرژی و چه در بخش ترانزیت انرژی مازاد آنان به بازارهای مصرف واقعیتی است كه به هیچ وجه نمی توان آن را نادیده گرفت. برتری ایران در این بخش تنها به منابع هیدروكربنی محدود نمی شود و حتی آب كه ساده ترین و تعیین كننده ترین عنصر حیات است نیز در سبد مزیت های ایران قرار دارد و درخواست های زیادی برای صادرات آب شیرین ایران به كشورهای همسایه به خصوص در حاشیه خلیج فارس وجود دارد. اهمیت این امر از آن جهت است كه تحلیلگران منابع آبی را یكی از موضوعات مهم مورد منازعه در منطقه خاورمیانه می دانند.
●مسئولیت تاریخی در شرایط كنونی
در جمع بندی مباحث مطرح شده به این نتیجه می رسیم كه جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر به مدد لطف الهی و تلاش ها و مجاهدت های ملت بزرگ و اهتمام مسئولین و تیزبینی رهبران خود به جایگاه رفیعی در منطقه خاورمیانه دست یافته و به عنوان یك نیروی تعیین كننده در سمت وسوی تحولات این منطقه و حتی نظام بین الملل درآمده است.
چنین وضعیتی برای ایران در دهه های اخیر كم نظیر بوده و این وضعیت در شرایطی تحقق یافته است كه قدرت های جهانی هر آنچه در امكان داشته اند به كار برده اند تا جمهوری اسلامی ایران نتواند تجربه موفقی از خود فراروی كشورهای مستقل، آزادیخواه و مسلمان قرار دهد. اما واقعیت این است كه حفظ قدرت بسیار سخت تر و دشوارتر از به دست آوردن آن است و اگر دقت كنیم ما در فرازهایی از تاریخ خود به موقعیت های خوبی نائل اما در نگهداری و استفاده بهینه از آن دچار مشكلاتی شده ایم. اكنون باید یك بار دیگر مسیر پیموده شده را مرور كنیم و ببینیم كه چگونه می توانیم پایه های اقتدار كنونی خود را در منطقه تثبیت و نهادینه كنیم
انكار نمی توانیم كنیم كه این قدرت به دست آمده، دشمنان و بدخواهان زیادی دارد كه قدرت های بزرگ با استفاده از ابزارهای گوناگونی بر دامنه دشمنی و مخالفت آنان می افزایند. به انرژی هسته ای و توفیق ایران در این زمینه نگاهی كنیم. حجم وسیعی از تبلیغات مسموم را می بینیم كه برخی از همسایگان را به بهانه تهدید اتمی ایران و در تیررس قرار گرفتن شهرها و مناطق خود از ایران دور می كنند. برخی دیگر را به بهانه مخاطرات زیست محیطی ناشی از پروژه های هسته ای ایران و از جمله نیروگاه بوشهر از ایران هراسان می سازند و این در حالی است كه این طرح كاملا تحت نظر و نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دارد. در زمینه دیگر درخصوص هلال شیعی این موضوع را خطری برای منطقه خاورمیانه و پیدایش مخاطرات فراوان در منطقه و عنصر بی ثباتی در آینده می دانند و از همین دریچه به حوادث تلخ كنونی در لبنان و نبرد حزب الله با اسرائیل متجاوز می نگرند.
در این فرصت به مسئولیت تاریخی و ملی خود برمی گردیم و عنوان این گفتار یعنی رفتاری كه زیدان در بازی حساس و سرنوشت ساز خود انجام داد. باید مراقب باشیم كه در لحظات حساس كنونی با تحریك و سناریوهای دشمنان و بدخواهان همانند زیدان عصبانی نشویم و تصمیمات احساسی و عاطفی نگیریم. باید همه اندیشمندان و متفكران خود را بسیج كنیم كه كشور را از مرحله حساس كنونی به سوی آینده روشن عبور دهیم.
اكنون ما وظیفه داریم كه در قبال جایگاهی كه كسب كرده ایم سیگنال های مثبت، سازنده و اعتمادآفرین به جهان بفرستیم. باید اثبات كنیم كه اقتدار همه جانبه ایران در خدمت صلح و آرامش منطقه است و همه همسایگان احساس كنند كه در صورت مشاركت با این قدرت می توانند ثبات و امنیت پایداری برای خود متصور شوند.
باید دستگاه سیاسی و دیپلماسی ما به حركت ایجاد اعتماد همسایگان و كشورهای دوست شتاب بیشتری دهد و این ایده كه از هسته ای شدن ایران خطری متوجه دنیا می شود را نقش بر آب كرد.

سیداحمد حسینی

منبع : روزنامه شرق