دامداری تمیز انسان‌های سالم

انسان‌ها از عصر کهن به بهره‌برداری سودمند از چهار پایان و پرندگان خو گرفته‌اند، اما این رابطه پرمنفعت دو سویه در یک نقطه از تاریخ به مسیری آسیب‌رسان گرایش یافته است.
قد علم کردن لشکری از بیماری‌های مشترک بین انسان و دام می‌تواند اصلی‌ترین عامل کمرنگ کننده این بهره‌برداری باشد، اما این رابطه شاید هیچ‌گاه از هم نگسلد. چند سالی می‌شود که دانشمندان در سراسر دنیا کاهش آمار تلفات ناشی از این بیماری‌ها را در دستور کار دارند. کاهش موارد بیماری در انسان، کاهش موارد بیماری و ضایعات ناشی از بیماری‌های مشترک در دام، کاهش زیان‌های اقتصادی ناشی از بیماری‌های مشترک در دام و ایجاد ایمنی در برابر بیماری‌های مشترک که با واکسیناسیون قابل پیشگیری هستند، از اصلی‌ترین اهداف محققان در این رابطه است. در این مجال قصد داریم به بررسی چند راه ساده جلوگیری از ابتلای بیماری‌های مشترک بین انسان و دام بپردازیم.
● پیشگیری راه دارد!
ابتلا به بیماری‌های انگلی هنوز در بسیاری از کشورهای جهان سوم مشکل عمده‌ای محسوب می‌شود. این معضل در بسیاری از موارد گریبان‌گیر کودکان شده، باعث تشدید اختلال رشد یا آنمی در آنان می‌شود. تا کنون ۶۶ کشور دنیا موارد وقوع آنفلوآنزای فوق حاد طیور را به سازمان بهداشت جهانی گزارش کرده‌اند که این بیماری در ۴۷ کشور از پرندگان اهلی منتشر شده است. البته ۱۲ کشور در سال ۲۰۰۷ میلادی از وجود بیماری آنفلوآنزای مرغی پاکسازی شده‌اند، اما از ۱۷۰۹ مورد عامل بیماری‌زا که تاکنون شناخته شده‌اند، ۸۳۲ مورد آن قابلیت انتقال به انسان را دارا هستند. بیماری‌های مشترک را زنوئوز گویند و مهم‌ترین آنها بروسلوز (تب مالت)، ‌هاری، تب کریمه کنگو، آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، سیاه زخم، تب دره ریفت، کیست هیداتید‌ و سالمونلا هستند. کنترل بیش از ۸۰۰ بیماری مشترک بین انسان و دام، کنترل و مبارزه با بیماری‌های دامی ‌و حفظ منابع پروتئینی، نظارت بر مراکز تولید دارو و واکسن دامی، کارخانجات خوراک دام، طیور و آبزیان، کنترل و پایش بیماری در مرغداری‌ها، آمادگی برای مقابله با بیماری‌های طیور، کنترل ورود و خروج دام و صدور مجوز برای دام، طیور و فرآورده‌های خام دامی‌سالم و صدور مجوز صادرات و واردات موارد فوق از جمله راه‌کار‌های کاهش موارد ابتلا به این بیماری‌ها به شمار می‌آید.
● رابطه سلامت و آمونیاک
انتشار گاز آمونیاک در محیط نگهداری دام‌ها، یکی از عوامل تهدید کننده سلامت کارگران فعال در این محیط‌ها محسوب می‌شود. راه موثر برای کاهش در معرض آمونیاک قرار گرفتن، تولید نشدن این گاز است. اما در فضایی مثل جایگاه گوساله، شرایط مثبت و مفیدی برای فعالیت میکروب‌ها وجود دارد. اوره هم رطوبت و هم مواد مغذی را فراهم می‌کند. گوساله‌ها بستر را گرم نگه‌ می‌دارند و مواد بستر اغلب pH مطلوبی را در محیط فراهم می‌سازند.
بنابراین باید پوسیدگی کود را کاهش دهیم تا این تهدید کمرنگ‌تر جلوه کند. شرایط خشک‌تر، میزان کمتر رشد باکتریایی و آزادسازی آمونیاک را موجب می‌شود و فراهم کردن مقدار کمتر اکسیژن برای باکتری‌ها، میزان کمتر آزادسازی گاز آمونیاک را به دنبال دارد. از سوی دیگر مخلوط ادرار و مدفوع روی پوست گرم یک حیوان، سریع‌تر آمونیاک تولید می‌کند؛ بنابراین تمیزتر نگهداشتن گوساله، باعث ایجاد یک بستر خشک تمیز و کمتر شدن آزاد سازی آمونیاک می‌شود. ایجاد یک بستر خشک تمیز، کار چندان مشکلی نیست، اما تاثیر بسزایی در سلامت کارگران فعال در این محیط دارد.
برای انجام این کار، زانوی خود را روی بستر بگذارید. اگر زانوی شما خیس شد، بستر به اندازه کافی برای کاهش تولید آمونیاک خشک نیست.
نکته بسیار مهم اینکه مقدار کافی مواد بستر، شرایط را خشک نگه‌می‌دارد و سه مزیت دارد: تعداد کافی بستر، شرایط بی‌هوازی (اکسیژن پایین) نامساعد برای رشد میکروبی را فراهم می‌کند؛ تعداد کافی بستر تعداد گوساله‌های تمیز را بیشتر می‌کند و دست آخر اینکه پاک کردن باکتری‌های ایجاد کننده آمونیاک و فراهم کردن گردش کافی هوا از طریق تهویه خوب به انتقال هوای پر از آمونیاک نیز کمک خواهد کرد.
● حمل و نقل کنندگان و مسافران در خطر
در حالت کلی، آموزش‌های بهداشتی مناسب در طول حمل و نقل گوشت خام طیور و آموزش‌های مربوط به پخت‌و‌پز غذا برای فرآورده‌های طیور، می‌تواند هرگونه خطر احتمالی را کاهش دهد. تخم مرغ‌های آلوده از طیور نیز می‌توانند ویروس آنفلوآنزا همراه داشته باشند، بنابراین احتیاط لازم باید در جابه‌جایی تخم مرغ‌ها و فرآورده‌های مربوط به آن صورت گیرد.
کارکنان حمل و نقل کننده این محصولات هم باید همواره در مورد اهمیت آموزه‌های سلامت و بهداشت در طی فرآیند جابه‌جایی غذای خام، مانند شستن دست، جلوگیری از آلودگی متقاطع و پخت‌و‌پز مناسب فرآورده‌های طیور آموزش‌های لازم را دریافت کنند. از سوی دیگر مسافران، در هنگام سفر به کشور‌هایی که در حال گذراندن دوره شیوع بیماری هستند بهتر است از سرکشی به مکان‌هایی با طیور زنده مانند مغازه‌های عرضه دام های زنده و مرغداری‌ها اجتناب کنند، زیرا وجود مقادیر زیادی ویروس در ترشحات طیور آلوده به اثبات رسیده است. پس، همانند بسیاری از بیماری‌های عفونی، شست وشوی دقیق و پیوسته دست‌ها مهم‌ترین و صحیح‌ترین راه جلوگیری از بیماری است. شست‌وشوی پیوسته دست‌ها با استفاده از آب و صابون و یا مواد شوینده الکل‌دار بدون آب، مواد آلوده را از پوست شسته و باعث کاهش احتمال انتقال بیماری می‌شود.
● سل گاوی و راه‌های انتقال آن
بیماری سل در گاو با ایجاد توبرکل‌های پیشرونده در اندام‌های مختلف بدن مشخص می‌شود. میکــروب سـل از راه هــوای تنفســی، خلط، مدفــوع، شــیر، ادرار و همــچنین از طریق ترشحــات عقــده‌های لنـفی باز شده به محیـط منتقل می‌شود. گاوهایی که در مرحله اول بیماری هسـتند ممکن است قبل از اینکه هرگونه جراحتی نشان دهند، مایکو باکتریای زنده را از خود دفع کنند. در شرایط تجربی ۹۰ روز پس از ایجاد آلودگی، گاوها میکروب سل را به محیط دفع کرده‌اند. راه ورود میکروب از طریق تنفسی یا گوارشی است. راه تنفسی دروازه همیشگی ورود باکتـری در گاوهایی است که در جایگاه بسته (گاوداری) نگهداری می‌شوند. این راه حتی در گاوهای موجــود در چراگاه‌ها نیز روش انتقال آلودگی است. ایجاد آلودگی از طریق گوارشـی در چراگاه‌ها به علت اینکه مدفــوع می‌تواند غذا و آب آشامیــدنی را آلــوده کند، محتمل‌تر است. در شرایط طبیــعی آب‌های آشامیدنی راکد تا ۱۸ روز پس از استفاده آب توسط یک دام مسلول، می‌تواند آلوده باقی بماند.
البته باید در نظر داشت که به نظر نمی‌رسد جریان‌های آب جاری منشا مهم آلــودگی برای گاوهای موجود در گاوداری‌های مسری باشد. نوشیدن شیر آلــوده به‌وسیله دام‌های جوان، یکی از روش‌های معمـول انتشار بیماری سل است. بنابر‌این بهداشت دست‌ها، استفاده از ماسک، دقت در طبخ گوشت و جوشاندن شیر از اصلی‌ترین روش‌های جلوگیری از سرایت این ویروس به بدن انسان به شمار می‌آید.

حمیدرضا محمدیان

منبع : روزنامه تهران امروز