صنعت شناورسازی صیادی ، وضعیت موجود ، چالشها و چشم انداز ها

ماهی منبع غذایی و همچنین یكی از منابع پروتئنی مهم در كشور است و این خواص خوب جنبه های اقتصادی صید ماهی را مضاعف می سازد. پس لازم است جایگاه غذایی ماهی در مصرف پروتئین خانواده ها شناسائی و ترویج شود.
همانطور كه میدانیم صنعت شناورسازی صیادی كه بطور مستقیم با امور صید و صیادی در ارتباط است از دیر باز در استانهای ساحلی كشورمان كه حدود ۳۰۰۰ كیلومتر مرز آبی كشور را در اختیار دارند رواج داشته و منبع درآمد و گذران زندگی بسیاری از هموطنان عزیز و زحمت كش ما می باشد.
از سوی دیگر با وجود تعداد حدود ۳۰۰۰ فروند لنج صیادی و باری اعم از چوبی و فایبر گلاس و بیش از ۷۰۰۰ فروند قایق صیادی و مسافری در آبهای شمال و جنوب كشورمان بایستی نقش این شاخه از صنعت را در عرصه دریانوردی و حتی كل كشور مهم و هر چه بیشتر به تقویت و پشتیبانی این صنعت پرداخت.
در این مقاله ابتدا به انواع كارگاههای شناورسازی صیادی بر اساس جنس بدنه شناور پرداخته و بعد از آن تحلیلی از وضعیت كنونی كارگاهها و در انتها عوامل مؤثر بر رونق یا عدم رونق آنها و پیشنهادات مطرح می شود.
● مخاطبین اصلی :
كارشناسان و مدیران صاحبنظر و مسئولین تصمیم گیرنده در داخل شیلات و دیگر ارگانهای دریایی كشور و صنعتگران بخش شناورسازی و دانشجویان مرتبط با موضوع.
● کارگاه های شناورسازی صیادی:
۱-کارگاه های قایق سازی:
کارگاه های قایق سازی اکثراً از جنس فایبرگلاس قایق می سازند که براساس سفارش صیادان و روشهای صید و شرایط جوی و دریایی و فرهنگ صیادان هر منطقه قالب موردنظر ساخته و شناور از روی قالب ساخته می شود.
حالت دیگر اینکه بعضی از قایقها از روی قایقهای کشورهای همسایه الگوبرداری شده است. معمولاً قایق های در داخل کشور در ابعاد طولی ۱۹ الی ۳۳ فوت ساخته می شود.
ایرادی که به قایقهای صیادی موجود وارد است این است که به علت اینکه قایق های صیادی در آبهای نزدیک ساحل صید می کنند، لذا ممکن است از بدنه های مسافری، تفریحی نیز برای قایقهای صیادی نیز استفاده شود که بایستی این ایراد با همکاری سازمان شیلات ایران – سازمان بنادر و کشتیرانی و موسسات رده بندی برطرف و قایقهایی که قرار است پس از این برای روشهای نوین صید و یا جایگزینی قایقهای فرسوده جایگزین شود بایستی بدنه صرف صیادی باشد و بحث های بهینه شدن حمل و نقل صید و ارتقاء کیفیت صید نیز در طراحی آنها لحاظ شود.
۲-کارگاه های لنج سازی:
اکثر کارگاه های لنج سازی سنتی چوبی دارای ابزارهای ساده مانند اره های برش چوب عمودی یا افقی و ابزار بالا بر ومیخ و اتصالات هستند و به سادگی با یک استاد کار و چند کارگر مشغول به کار می شوند.
اساس کار این کارگاه ها بصورت سنتی و فاقد نقشه های طراحی می باشند ولی تاکنون با همین روشها نیاز کشور برآورده شده است ولی با پیشرفت تمام دنیا و اینکه بایستی شناورها از لحاظ استاندارد به استانداردهای جهانی نزدیک باشند بایستی با همکاری سازمان شیلات – بنادر کشتیرانی و موسسات رده بندی به این مهم پرداخته شود. در کنار این کارگاه ها، کارگاه های ساخت لنج فایبرگلاس موجود می باشد که همگی در حال ساخت شناورهای با نقشه های طراحی و روی اصول می باشند و تمامی استانداردها رعایت می شود ولی این کارگاه ها نسبت به کل کارگاه ها در اقلیت می باشند.
۳-کارگاه های کشتی سازی:
کارگاه ها یا کارخانه های کشتی سازی صیادی که تولیدکنندگان کشتی های مدرن امروزی با طراحی و نقشه از قسمت های مختلف و جنس بدنه فولاد دریایی هستند، تعدادشان در کشور بسیار معدود است و این کارخانه ها شامل بخش های متنوعی از قبیل طراحی، برشکاری، جوشکاری، مونتاژ و ... می باشد که اکثر فعالیت آنها براساس سفارش مشتری و در زمینه ساخت شناورهای اقیانوس پیما و یا منطقه ای از نوع باری ، مسافری، بارج، نفتکش، ماهیگیری و ... می باشد.
● شناور صیادی
متأسفانه در کارخانه های بزرگ کشتی سازی در داخل کشور مانند صدرا – مجتمع کشتی سازی و صنایع فرا ساحل ایران شاید تعداد اخذ سفارش ساخت کشتی ماهیگیری در آنهادرسال به تعداد انگشتان دست نرسد و علت کلی آن مربوط به زمانی است که شیلات اقدام به خرید کشتی های فلزی بزرگ نموده و علت واردات کشتی های ماهیگیری از خارج از کشور عدم توسعه صنعت کشتی سازی در داخل بوده است ولی در دهه اخیر صنعت کشتی سازی در داخل کشور بسیار پیشرفت و کارنامه درخشانی در زمینه ساخت انواع کشتی ها دارد و بدون شک در حال حاضر اگر تهیه شناور ماهیگیری در دستور کار سازمان شیلات ایران قرار بگیرد، طرف قرار داد کارخانه های کشتی سازی داخل می باشد. ذکر این نکته لازم است که در حال حاضر به علت تغییر سیاستها، افزایش مجوز صید توسط کشتی های صیادی و لنج های صیادی مگر در مواردی خاص در دستور کار سازمان شیلات ایران قرار نمی گیرد.
جدول زیر تعداد کارگاه های شناورسازی صیادی در سراسر کشور را به تفکیک جنس بدنه نشان می دهد. لازم به ذکر است کارگاه های کشتی سازی صدرا و مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران در این آمار موجود نمی باشد:
در حال حاضر در کشور ۶۹ کارگاه ساخت شناور صیادی مشغول به کار می باشد که تعداد ۵۷ عدد آنها مشغول هستند در خصوص صنعت شناورسازی لازم به ذکر است که از آنجائیکه این صنعت از صنایع بسیار سنگین و هزینه بالا است، لذا تداوم و استقامت یک کارگاه شناورسازی رابطه مستقیم با نیاز بازار دارد.
یعنی اگر نیاز بازار بالا باشد کارگاه شناورسازی دارای رونق و اگر نیاز بازار کم باشد رونق کارگاه شناورسازی پایین و حتی جواب هزینه های جاری را نمی دهد و صد البته کیفیت محصول در جذب بازار نقش اساسی دارد.
با مشاهده جدول مشخص می شود که در حال حاضر تعداد ۶۹ کارگاه شناورسازی صیادی در کشور فعالیت دارند که ۵۷ عدد فعال می باشد، به آمار زیر توجه کنید:
تعداد کل کارگاه ها: ۶۹ کارگاه
تعداد کارگاه های غیر فعال: ۱۲ کارگاه
تعداد کارگاه های فعال: ۵۷ کارگاه
تعداد کارگاه های ساخت شناورهای چوبی صیادی: ۳۸ کارگاه
تعداد کارگاه های ساخت شناورهای فایبرگلاس صیادی: ۱۴ کارگاه
تعداد کارگاه های ساخت شناورهای فلزی صیادی: ۵ کارگاه
با توجه به این آمار مشخص می شود که پس از تمامی تلاشهای سازمان شیلات ایران در زمینه بهینه سازی شناورهای صیادی و ترویج صنعت فایبرگلاس همچنان متقاضیان شناورهای چوبی از دیگر جنس بدنه ها بیشتر است و این نشان از سنتی بودن فعالیت صیادان دارد و یا اینکه بدلیل مسائل فرهنگی مزیت شناورهای چوبی برای صیادان به مراتب بیشتر از دیگر جنس بدنه ها است.
(مطمئناً با روال کار سازمان بنادر و کشتیرانی در دهه های آینده نسبت کارگاه ها برعکس می شود و تعداد کارگاه های چوبی کاهش پیدا می کند).
اگر فعالیت کارگاه های شناورسازی صیادی در بین سنوات ۵۷ تاکنون را بررسی کنیم مشاهده می شود که در ابتدای دوره تا حدود سال ۷۱ یک روند رو به رشد و در بین سنوات ۷۱ الی ۷۶ تقریباً روند ثابت رو به کاهش و در سال های ۷۶ تاکنون با یک افت شدید در فعالیت ساخت شناورهای صیادی روبه رو بوده اند که علت های آن شامل:
۱-کاهش میزان ذخایر آبزی در دریا
۲-کاهش صدور مجوز صید از طرف سازمان شیلات ایران
۳-عدم حمایت های شیلات ایران (قطع حمایت) و بالا بودن هزینه ساخت شناور در داخل
۴-سنتی بودن فعالیت شناورسازان و صیادان
۵-اعلام سازمان بنادر مبنی بر عدم صدور مجوز ساخت هر گونه شناور چوبی
نمودار زیر وضعیت سفارش گرفتن ساخت شناور را از ابتدای انقلاب تاکنون نشان می دهد. (البته لازم به ذکر است در بین کل کارگاه ها تعدادی از کارگاه ها که فعالیت آنها مطابق با استانداردهای روز دنیا و با نقشه می باشد از این نمودار مثتثنی هستند).
همان طور که در نمودار نیز می بینیم پس از سال ۷۱ تقریباً سفارش ساخت شناور توسط کارگاه های شناورسازی رفته رفته کاهش پیدا کرده و تا اینکه در حال حاضر به جزء بعضی از کارگاه ها که دارای رونق زیادی هستند اکثر کارگاهها به تعطیلی کشیده شده و در وضعیت مالی بسیار مناسب می باشند.
نکته قابل توجه اینکه در سالهای رونق کارگاه ها، این کارگاه ها سفارش تعمیرات را قبول نمی کردند و وقت برای تعمیرات نداشتند و اصلاً تعمیرات را به صرفه نمی دانستند ولی در حال حاضر به گرفتن سفارش ۱ یا ۲ فروند تعمیرات نیز برای جبران هزینه های جاری کارگاه راضی هستند.
در خصوص کارکنان، لازم به ذکر است از هر کارگاهی حدود ۲۰ خانواده امرار معاش می کردند و اکثراً از مزایای بیمه برخوردار بودند که در حال حاضر کارگاه ها در صورت داشتن سفارش ساخت بصورت روز مزد یا كنتوراتی کارگر استخدام می کنند و این قضیه در مناطق محروم کشور پیامدهای زیر را در برخواهد داشت:
۱-افزایش نیاز به اشتغالزایی
۲-روی آوردن جوانها و نیروی کارآمد به مشاغل کاذب
۳-کاهش رونق اقتصادی در مناطق محروم
۴-خرید شناور از کشورهای همسایه
۵-تبعات اجتماعی منفی
۶-نابودی هنر بومی ساحل نشینان كشورمان كه بدون هیچ هزینه ای بدست آمده است.
و این پیامدها زنگ خطری برای مسئولین محترم دولت جمهوری اسلامی بوده و بایستی با رعایت ملاحظات سیاستهای دولت به تقویت و پشتیبانی این صنعت پرداخت چرا كه لنجهای سنتی صیادی دارای مزایائی از قبیل :
۱ – شناورهای صیادی ( كلاس لنج )دارای تجربه ساخت دراز مدت در داخل میباشند و صیادان با این تیپ شناور به لحاظ فرهنگی و اجتماعی سازگاری پیدا كرده اند.
۲ – توان صید در آبهای دور مثل اقیانوس را دارند.
۳ – توان ماندگاری در دریا به مدت ۴۵ تا ۶۰ روز را دارند.
۴ – امكانات داخل كشور جهت ساخت- به روز در آوردن و بهینه سازی این شناورها كافی میباشد.
۵ – نصب و راه اندازی تجهیزات سرد سازی ماهی در داخل این شناورها و عرضه تولیدات آنها به بازارهای جهانی امكانپذیر است.
۶ – فعالیت این ناوگان در دریا قابل كنترل است .
میباشند و از آنجاییكه اهداف :
۱ – ایجاد اشتغالزائی
۲ – حمایت از تولید كنندگان داخلی و كاهش سطح واردات
۳ – خودكفائی در تمام سطوح تولید
از شعارهای دولت محترم جمهوری اسلامی و مخصوصا" دولت نهم میباشد لذا پشتیبانی و حمایت از این صنعت و تمامی صنایع دیگر دور از ذهن نبوده و قابل اجرا میباشد.
لذا در این خصوص پیشنهادات زیر قابل بحث و بررسی میباشد :
۱ – ارتقاء سطح كمی و كیفی تولید لنج سنتی.
۲ – ایجاد تغییرات اساسی در لنجهای سنتی و الگو گرفتن از شناورهای مدرن و صنعتی .
۳ – اعطاء تسهیلات هر چه بیشتر به لنج سازان.
۴ – ایجاد رقابت سالم بین لنج سازان به منظور ارتقاء سطح تولید. ( با همكاری سازمان بنادر و مؤسسات رده بندی )
۵ – ایجاد تعمیرات و بازرسی های دوره ای برای لنجهای سنتی با همكاری سازمان بنادر و مؤسسات رده بندی.
۶ – از رده خارج شدن لنجهای فرسوده
۷ – كشف روشهای نوین صید و صدور مجوز صید مربوطه و همچنین شناسائی گونه های برداشت نشده از دریا.( همكاری تحقیقات شیلات و ادارات تكنولوژی صید و امور صید معاونت صید و بنادر ماهیگیری شیلات )
۸ – ایجاد بازار مناسب برای ارایه صید با كیفیت از طرف لنجهای سنتی.
۹ – ایجاد كمیته ای متشكل از مدیران – كارشناسان و صاحبنظران در این رشته و صنعت در داخل شیلات و دعوت از افراد مرتبط در دیگر ارگانهای دریایی به منظور كمك به صنعت لنج سازی سنتی ماهیگیری و تقویت آن.
به امید روزی كه صنعت شناورسازی صیادی در داخل كشور شكوفاتر و تمامی شناورهای صیادی در تمام كلاسهامطابق با آخرین استانداردهای بین المللی و برای كشورهای همسایه و دنیا به عنوان الگو تلقی بشود.

سید محمود حسینی
كارشناس مسئول شناورهای صیادی
منابع :
۱-كتابچه معرفی كارگاههای شناورسازی صیادی تهران- سال ۷۹ سید محمود حسینی
۲- آمار كاركرد كارگاههای شناورسازی صیادی –منبع قبلی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران