تحولات اوکراین از منظر انرژی

مذاكراتی كه این بار با همراهی و استقبال بازیگری چون تركمنستان، دارنده ذخایر گاز فراوان، روبه رو شده است. تحولات منطقه كه پس از وقوع انقلاب نارنجی در اوكراین نمود یافته و روابط نوینی كه میان كی اف- مسكو و عشق آباد- مسكو حاكم شده، بسترهای تازه ای را برای یك همكاری موفق در منطقه ایجاد كرده است. آنچه هم اكنون نظر تحلیل گران سیاسی و اقتصادی جهان را در این باره به خود معطوف كرده، نقش آمریكا و نوع تعامل این كشور به عنوان یكی از تاثیرگذارترین بازیگران انرژی منطقه با كشورهای ذی نفع است. در این مقاله، تحولات اخیر و چگونگی آماده شدن زمینه های یادشده، بررسی می شود.«ویكتور یوشچنكو»، رئیس جمهوری اوكراین، پس از انقلاب نارنجی و تكیه بر اریكه قدرت بی درنگ اعلام كرد به زودی از ایران و برخی كشورهای حاشیه خلیج فارس دیدار خواهد كرد. اظهار نظر رئیس جمهوری اوكراین كه بی درنگ كارشناسان و تحلیل گران بازار انرژی و سیاستمداران در آن اندیشده كردند، بیانگر این واقعیت بود كه اوكراین به دلیل موقعیت راهبردی و قرار گرفتن در مسیر انتقال انرژی به ویژه گاز از دو حوزه مهم خلیج فارس و دریای خزر به كانون های مصرف در غرب، همچنین نیاز «كی- اف» به سالانه ۷۵ میلیارد مترمكعب گاز در مصارف مختلف، نیازمند ارتباط ویژه با كشورهای منطقه است.
تنها چند روز پس از این موضع گیری و در آستانه دیدار یوشچنكو و پوتین روزنامه «ورمیانووستی» چاپ مسكو از قول رئیس جمهوری اوكراین نوشت: رئیس جمهوری اوكراین ازموضوع ترانزیت گاز از مسیر اوكراین به اروپا حمایت كرده و گفته است كه از نظر ما استفاده از ظرفیت خط لوله گاز و جنبه های اقتصادی آن در درجه نخست اهمیت قرار دارد. وی تصریح كرده است كه كشورهای اروپایی از انتقال گاز از مسیر اوكراین به اروپا حمایت می كنند.
رئیس جمهوری اوكراین كه منتسب به غربی هاست و در جریان انتخابات این كشور و رسیدن به بالاترین مسند اجرایی، بیشترین حمایت ها را از دولت های اروپایی و به ویژه آمریكا دریافت كرده است، منویاتش را در سی و پنجمین نشست مجمع اقتصاد جهانی داووس (بهمن ۱۳۸۳) در سوییس مبنی بر نیاز اوكراین به سرمایه گذاری خارجی مطرح كرده بود و سران اقتصادی غرب نیز چراغ سبزهایی درزمینه سرمایه گذاری به وی نشان داده بودند. اوكراین در سال های گذشته ۲۵ میلیارد مترمكعب گاز از روسیه و ۳۶ میلیارد مترمكعب از تركمنستان وارد و خود نیز ۲۰ میلیارد مترمكعب گاز استخراج كرده است و علاوه بر تامین نیازهای داخلی، سالانه بیش از ۵ میلیارد مترمكعب نیز به اروپا صادر می كند.
خبرگزاری «ا.ب.كا» درباره گزینه استخراج گاز در این كشور، اظهار امیدواری یوشچنكو را منتشر كرد كه گفته بود: «اوكراین پس از سه تا پنج سال با استفاده از درآمد حاصل از استخراج و ترانزیت گاز به كشورهای دیگر، می تواند صد درصد گاز مصرفی خود را تامین كند».
متولیان اقتصادی اوكراین كه سكان هدایت این كشور را در زمینه انرژی به ویژه واردات و انتقال گاز به اروپا در دست گرفته اند و به خط لوله ای غیر از خط لوله آسیای میانه- مركز كه گاز تركمنستان را به اوكراین و اروپا منتقل می كند، می اندیشند، بارها گزینه ایران را بررسی كرده اند؛ مسیری با صرفه به لحاظ اقتصادی- سیاسی و امنیتی و البته دارای ملاحظات راهبردی برای قدرت های بزرگ كه با نفوذ خود، بارهای چنین طرح هایی را به لحاظ سود دهی ساقط كرده اند. در اواسط اسفندماه سال گذشته، ملاقات هادی نژاد حسینیان، معاون بین الملل وزارت نفت با «تیتنكوس هالوویچ»، معاون وزیر نفت و انرژی اوكراین پرده از علاقه مندی طرفین برای تحقق طرح خط لوله گاز ایران به این كشور برداشت. در این دیدار، معاون وزیر نفت و انرژی اوكراین درخواست كشور متبوعش را برای خرید سالانه ۱۵ میلیارد مترمكعب گازطبیعی از طریق ایران و به وسیله خط لوله، اعلام كرد. همچنین مقرر شد دو كشور با اعزام نمایندگان و كارشناسان خود به نشستی كه در اردیبهشت ۱۳۸۴ در تهران برگزار خواهد شد، درباره مطالعه امكان سنجی و بررسی راهكارهای تامین منابع مالی، مراحل ساخت و اجرای این خط لوله و میزان گاز مورد نیاز هر یك از این كشورها را گفت و گو كنند تا تصمیم نهایی گرفته شود. آمریكا كه مسائل مربوط به انرژی را با ملاحظات كافی خود می نگرد و در چارچوب منافع ملی روابط خود را با سایر بازیگران، به ویژه صاحبان منابع انرژی تدوین می كند. در سال های گذشته مخالفت خود را با ساخت خط لوله و طرح هایی كه در یك سوی آن ایران باشد، ابراز كرده تا جمهوری اسلامی ایران هیچ گاه نقشی بیش از آنچه اكنون دارد، در تامین انرژی مورد نیاز بازار جهانی ایفا نكند. این سیاست ها در سال های پس از استقلال جمهوری شوروی پیشین و كشف منابع نفت و گاز در حاشیه خزر سبب شده است كه كشورمان موفقیت چندانی در زمینه انعقاد قراردادهای انتقال انرژی نداشته باشد. شاید از همین روست كه در هنگام برگزاری ملاقات طرف ایرانی و اوكراین «ولادیمیر شكولینف»، وزیر انرژی و منابع معدنی قزاقستان كه كشورش همچون سایر جمهوری های تازه استقلال یافته برای تامین هزینه های استخراج، صدور و فروش انرژی نیازمند غرب است، از آغاز عملیات ترمیم و بازسازی خط لوله گاز آسیای میانه به روسیه و اوكراین خبر داده است. وی به خبرنگاران اطمینان داده است كه خط گاز آسیای میانه مركز در دو مرحله ترمیم شود و پس از پایان طرح، ظرفیت سالانه عبور گاز از این لوله ها به یكصد میلیارد مترمكعب خواهد رسید. ظرفیت این خط لوله، كه گاز تركمنستان و ازبكستان را از راه قزاقستان به روسیه و اوكراین منتقل می كند، هم اكنون ۵۴ میلیارد متر مكعب است. متعاقب این خبر، شركت آمریكایی «كاسپین گاز» اعلام كرد، ۱۵۰ میلیون دلار برای بهره برداری از ذخایر گاز واقع در استان «منگیستلو» بخش ساحلی دریای خزر قزاقستان سرمایه گذاری می كند. پیش از این، شركت آمریكایی «آمریكن اینترنشنال پترولیوم» طرح یاد شده را مسكوت گذاشته شده بود. یوشچنكو كه گویا از مذاكرات خود با مقامات روسی در اسفندماه رضایت خاطر نداشت و برای قطع مداخلات روس ها در وقایع داخلی اوكراین نظیر بازبینی چگونگی خصوصی سازی در دوران قبل، خواهان اتكا به منابع دیگر علاوه بر منابع گاز روسیه است، آغاز سال ۱۳۸۴ و روزهای ابتدایی نوروز را مهمان «صفرمراد نیازف» رئیس جمهوری تركمنستان بود تا برخی پیشنهادها بیازماید. حاصل سفر دو روزه رئیس جمهوری اوكراین به عشق آباد، امضای پنج سند همكاری میان دو كشور بود كه یكی از آنها بر همكاری دو كشور در استخراج گاز از بستر دریای خزر و صدور گاز به اوكراین تاكید داشت.
اجرای مفاد این قرارداد به لحاظ سیاسی- اقتصادی سودهای فراوانی نصیب عشق آباد و «كی اف» می كرد. یوشچنكو كه دولت نوپایش تحت فشارهای اقتصادی روسیه، به ویژه در بخش انرژی قرار گرفته، درصدد نوعی كسب استقلال از برادر بزرگ ورهایی از وابستگی است و قول های مساعدی از آمریكا برای تامین هزینه های ساخت خط لوله جدید انتقال گاز دریافت كرده است. اتكای این كشور به منابع انرژی تركمنستان و ایران موجب می شود تا اوكراین بهای نازل تری برای خرید گاز پرداخت كند.
عشق آباد نیز از چنین پیشنهادی خرسند است. هم اكنون روس ها برای خرید هر هزار مترمكعب گاز، ۴۴ دلار به طرف تركمن پرداخت می كند، در حالی كه اوكراینی ها حاضرند برای هر هزار مترمكعب ۵۸ دلار بپردازند. وزارت گاز تركمنستان پیش از این سفر در بیانیه ای اعلام كرد كه این كشور قیمت پیشنهادی شركت «گازپروم» روسیه برای خرید گاز این كشور را نپذیرفته است. در این بیانیه آمده بود كه تركمنستان قیمت ۵۸ دلار برای هر هزار مترمكعب گاز صادراتی خود به روسیه را كه پایین ترین قیمت جهانی گاز است، به «گاز پروم» پیشنهاد كرده است. تركمنستان ماه گذشته میلادی برای مدتی صدور گاز خود به روسیه و اوكراین را متوقف كرد و موسسه دولتی آمار و اطلاعات تركمنستان ازكاهش ۲/۲ درصدی استخراج گاز در این كشور خبر داد كه دلیل آن هم قطع یك ماه صدور گاز بود. در جریان سومین نشست كمیته انرژی ایران و اوكراین مقرر شد درباره مسیرهای انتقال خط لوله گاز در دو مسیر ایران، ارمنستان، گرجستان، روسیه و اوكراین و نیز ایران، ارمنستان، گرجستان، دریای سیاه و اوكراین مطالعه و امكان سنجی اقتصادی شود تا در صورت انتخاب اجرا شود.آنچه روشن است تركمنستان، اوكراین و ایران در صورت پایبندی به تعهدات های خود درباره انرژی به صورت دو جانبه یا سه جانبه، به مسیر دوم به دلیل تامین منابع خود توجه كرده اند و علاقه مند به گسترش همكاری ها در این باره با سایر حوزه های مربوط به نفت هستند؛ چنان كه معاون وزیر نفت اوكراین، آمادگی كشورش به منظور طراحی و آماده سازی مخازن زیرزمینی برای ذخیره گاز در داخل خاك و نیز خرید نفت خام از ایران را مطرح كرده است. در آستانه نشست نمایندگان و كارشناسان ایران و اوكراین، خبرگزاری روسی «ا.ب.كا» كه به نوعی انعكاس دهنده سیاست های حاكم بر مسكو است با لحنی تلخ می نویسد: به نظر می رسد دولت جدید «كی اف» كه با كمك آمریكا روی كار آمده است، همیشه از خط مشی سیاسی برادر بزرگ (اصطلاحی كه این بار مسكو برای وابستگان غرب به كار می برد) پیروی نمی كند و با تعجب از تحقق چنین موضوعی كه از شناخت موضع آمریكا در قبال ایران و روسیه در حوزه انرژی دریای خزر نشات می گیرد ادامه می دهد؛ در حالی كه اختلاف ایران و آمریكا در صحنه بین المللی از مهم ترین موضوع ها محسوب می شود، اوكراین یك اعتبار ۲۰ میلیون یورویی از ایران [اعتبار بانك توسعه صادرات برای اوكراین] كه دشمن آمریكاست، دریافت كرده است. گزارش موسسه آمار و اطلاعات تركمنستان نیز همكاری سه كشور را آشكار كرده بود. بیش از ۹/۱۲ میلیارد مترمكعب از مجموع گاز تولیدی تركمنستان در سال جاری میلادی به خارج صادر شده كه صدور ۱۰ میلیارد و ۷۸ میلیون مترمكعب آن به اوكراین و ۱/۲ میلیارد مترمكعب آن به ایران بوده است. بار دیگر مسیر ارزان و مطمئن انتقال انرژی از كشورهای حاشیه خزر به بازارهای مصرف مورد توجه بازیگران منطقه و برخی شركت ها و تراست های نفتی قرار گرفته، اما به نظر می رسد بازی در سطح بزرگان نتیجه حركت های بعدی را مشخص كند.

منبع : نمایشگاه بین‌المللی