اینجا کسی به فکر پژوهش نیست

همانگونه که انسان‌ها در قبال توسعه خود، جامعه و همنوعان خویش مورد سوال هستند، جامعه، ‌دولت و نهادهای حکومتی هم در برابر توسعه و رفاه گروه‌های انسانی مسوولند و هر اندازه که از قاعده هرم اجتماع به سمت میانه و راس آن پیش می‌رویم بر نقش و اهمیت نیروهای نخبه و نهادهای بسترساز اندیشه توسعه افزوده می‌شود. بدون تردید دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، مراکز اصلی تجمع نیروهای کیفی و تصمیم‌ساز حرکت حال و آینده کشور، بر مبنای تولید علم و کاربرد آن در حل مسائل و پاسخ به نیازها و اولویت‌های تشخیص داده شده، هستند. آنچه در این میان، چالش مطرح و غالب به شمار می‌آید، تعامل میان دانشگاه و جامعه (صنعتی، کشاورزی و خدماتی) برای کاربردی کردن علم در عرصه عمل است؛ به عبارتی آن توسعه علمی که با توسل به آن بتوانیم دردهای جامعه خود و مردم کشورمان را شناخته و در پی درمان آن برآییم.
به گفته دکتر رضا منصوری، استاد دانشگاه صنعتی‌شریف، در توسعه درونزا سعی بر این است که از حداکثر پویایی درونی جامعه استفاده شود. پس شناخت زمینه‌هایی از جامعه، یا شاخص‌ها و متغیرهایی از جامعه که به هر علت بالقوه توانایی رشد دارند، بسیار پراهمیت است. انتخاب مدل توسعه برونزا، به خودی خود، توجه برنامه‌ریزان را از این توانایی‌های بالقوه جامعه دور می‌کند، در نتیجه انرژی‌های درونی بسیار موثری نادیده انگاشته می‌شود.۱۱)
تجربه کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی به ما نشان می‌دهد که بدون وجود رابطه و همکاری دانشگاه و صنعت، رشد و توسعه اقتصادی کشورها غیرممکن و حداقل بسیار دشوار است. در کشورهای توسعه‌یافته، ارتباط مستمر و پویای صنعت و دانشگاه سیکل مثبتی را به وجود آورده که از طریق آن، این دو نهاد به توسعه و رشد همدیگر کمک می‌کنند، ولی در کشورهای توسعه‌نیافته این ارتباط برقرار نیست و دانشگاه به‌طور عمده به انتقال دانش به دانشجویان می‌پردازد و صنعت هم کار خود را انجام می‌دهد. در هزاره سوم با توجه به تحولا‌ت و دگرگونی‌های سریع محیطی، برخی رسالت‌ها و ماموریت‌های استراتژیکی دانشگاه‌ها هم دستخوش تغییر و تحول شده است. از جمله مهم‌ترین ماموریت‌ جدیدی که به عهده دانشگاه‌ها قرار گرفته و کنفرانس‌های متعدد سازمان جهانی یونسکو به ویژه از سال ۱۹۹۸ به بعد بر آن تاکید کرده، پاسخگویی مناسب دانشگاه‌ها به نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامعی است که این نهادها در آن فعالیت می‌کنند.۲۲)
بند <د> از ماده ۴۹ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلا‌می ایران عبارت است از <بازنگری در رشته‌های دانشگاهی، بر مبنای نیازهای اجتماعی، بازار کار و تحولا‌ت علمی، در راستای توسعه علوم میان‌رشته‌ای با تاکید بر علوم انسانی.>۳۳)
یکی از نتایج تامل‌برانگیز جدایی دانشگاه و محیط پژوهش از جامعه و بازار تولید، رشد و گسترش باورهای انتزاعی و غیرکارکردی است که پیوند ضعیفی با نیازها و اولویت‌های جامعه دارند و از پیامدهای آن پرورش فارغالتحصیلا‌نی است که از توانایی، مهارت و اعتمادبه‌نفس لا‌زم برای ورود به بازار کار غیردولتی برخوردار نیستند.
دکتر شجاعی معتقد است که اگر ارتباط صنعت و دانشگاه برقرار باشد، وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان، به این وضعیتی که الا‌ن هست نخواهد بود و سوال من این است که چرا فارغالتحصیل ما باید بیکار باشد؟ اگر ارتباط صنعت و دانشگاه برقرار باشد، بخش عمده‌ای از اشتغال دانش‌آموختگان ما حل خواهد شد. ما اگر به دنبال این هستیم که صنعت‌مان را رشد دهیم، نیاز به این داریم که تحقیقات بیشتری انجام دهیم، به خصوص تحقیقات کاربردی.۴۴)
برخی صاحب‌نظران معتقدند که در کشورهای جهان سوم چون به صورت درونی و خودجوش به برنامه‌ریزی توسعه روی نمی‌آورند، مشکلا‌ت درونی خودشان را نمی‌توانند حل‌وفصل کنند و عمدتا از برنامه‌های توسعه دیگر کشورها استفاده می‌کنند و اولویت‌های توسعه‌ای کشورهای دیگر را می‌گیرند و به عنوان اولویت برنامه‌های توسعه خود قرار می‌دهند و فکر می‌کنند الزاما آن اولویت‌ها، اولویت‌های توسعه آنها هم هست. در حالی که توسعه باید بومی باشد و درصدد پاسخگویی با اولویت‌های جامعه برآید. وقتی ما در برنامه‌ریزی‌های جامعه، اولویت‌های جوامع دیگر را به جامعه خود تعمیم می‌دهیم و بدون اصلا‌ح آن را می‌پذیریم، این امر باعث می‌شویم جامعه ما دچار ناهنجاری شود و مسائل جامعه مورد غفلت جدی واقع شود. راه‌حل درست این است که فرآیند اجرا و کاربرد علم را در کشور بومی کنیم.۵۵)
اگر از توانمندی‌هایی که در دانشگاه‌ها وجود دارد برای رفع نیازهای جامعه استفاده کنیم، در نتیجه قدم‌های اولیه برای خودکفایی صنعتی در راستای توسعه ملی برداشته شده است. دکتر مسعود شفیعی، استاد دانشگاه و رئیس جمعیت ایرانی پیشبرد ارتباط صنعت و دانشگاه با طرح این سوال که چه موقع بازار تحقیقات به وجود می‌آید؟ معتقد است که وقتی تحقیقات دانشگاه‌ها جنبه کاربردی داشته باشد، اگر صنایع ما ببینند تحقیقاتی که در دانشگاه‌ها انجام می‌شود نیازهای آنها را برطرف می‌کند، تلا‌ش خواهند کرد تعامل خود را با دانشگاه برقرار کنند و موقعی هم که دانشگاهیان ما ببینند که حضورشان در صنعت باعث ارتقای علمی خودشان از دید فناوری خواهد شد، تمایل پیدا می‌کنند که با صنعت همکاری داشته باشند.۶۶)
وی می‌افزاید: در سال ۱۳۷۶ که من برای فرصت مطالعاتی به انگلستان رفتم متوجه شدم که در چند دانشگاه از جمله منچستر و شفیلد، دانشکده‌های جامع فناوری راه‌اندازی شده است. این دانشکده‌ها مخصوص دانشجویان مقطع دکترا بوده و دولت متعهد شده بود اگر دانشجویان آن دانشکده‌ها روی پروژه‌های تحقیقاتی مشخص‌شده دولت کار کنند، شهریه‌های آنها را بپردازد. دولت هم لیست پروژه‌ها را از قبل با هماهنگی صنایع تهیه کرده و در واقع لیست نیازها را از صنایع گرفته بود و آن نیازها به صورت پروژه‌های تحقیقاتی تعریف شده بود و افرادی که می‌توانستند آن پروژه‌های تحقیقاتی را به نتیجه برسانند به عنوان دانشجو پذیرفته می‌شدند، بنابراین شهریه‌های آنها را دولت پرداخت می‌کرد و صنایع متقاضی آن پرو‌ژه‌ها هم مبلغی را به عنوان‌‌<حقوق> به آن دانشجویان پرداخت می‌کردند. در چنین حالتی، هم شهریه دانشجو رایگان بود و هم یک صنعتی وجود داشت که از نتایج تحقیق استفاده کند و بعدها همان فرد در آن صنعت استخدام می‌شد و مشکل اشتغال دانش‌آموختگان هم پیش نمی‌آمد و در ضمن، چنین دانشجویی در آن صنعت علمش را به کار می‌گرفت و موجب ارتقای صنعت هم می‌شد. همچنین گفته‌اند مطالب و محتوای درس‌های ارائه‌شده در دانشگاه باید مطابق با نیازهای جامعه باشد و کسی که فارغالتحصیل می‌شود حداقل چند مهارت قابل توجه را فرا بگیرد تا اگر در صنعتی استخدام شود، بتواند مثمرثمر هم باشد.(همان)
دکتر رامین پرهام، دکترای علوم از دانشگاه ایلینویز آمریکا، در مقاله تحلیلی با عنوان <کاوشی در بنیادهای پیشرفت فناوری در مغرب‌زمین> آورده‌است: اروپای قرن ۱۷ میلا‌دی سرزمین گالیله‌ها، نیوتن‌ها، هوک‌ها و هیوگنز‌ها بود. سرزمین نظریه‌پردازان و فناوران در کنار یکدیگر، ریاضیات و مکانیک با هم بود؛ سرزمین همگرایی <‌فهم> و <کاربرد> فهم بود. شناخت توسعه‌یافته و شبکه‌یافته به جرم زاینده خود نزدیک و پایه‌های فکری یک انقلا‌ب تکنولوژیک ریخته شده بود. محرک اصلی آنان نه صرفا <فهم> صرف، بلکه یافتن راهکارها و ماشین‌آلا‌تی بود که حجم و کیفیت کار را بالا‌ ببرند و در عین حال از هزینه آن بکاهند. طی ۱۰۰ سالی که از ۱۷۵۰ به این طرف نوآوری‌های شگرفی را در تمامی زمینه‌ها از نساجی گرفته تا کشتی‌سازی به خود دید نیروی محرک اصلی بیش از آنکه پیشرفت علمی صرف باشد، انرژی پایان‌ناپذیر و مهارت استادان و صنعتگرانی بود که خود تبلور سنتی حرفه‌گرایی و کارسالا‌ری بودند. از سویی دیگر و تا آنجا که به مقوله صرفا علمی و شناختی برمی‌گردد، اغلب نوآوری‌های فنی‌ای که در این زمان در اروپا به وقوع پیوست می‌توانست دهه‌ها و حتی قرن‌ها پیش از آن و در مکانی دیگر به وقوع بپیوندد.۷۷)
● آموزش و پرورش در کشاورزی
این مساله در بخش کشاورزی و تعامل علوم کشاورزی با نیازهای بخش قابل ردیابی است. دکتر عباسعلی زالی، استاد دانشگاه و رئیس پردیس کشاورزی و منابع طبیعی کرج (دانشگاه تهران) با اشاره به اهمیت اصلا‌ح ساختار آموزشی می‌گوید: در عین حال که گسترش و توسعه در آموزش عالی و افزایش دانش‌آموختگان اتفاق افتاده، ولی اینها نتوانسته‌اند در بخش خصوصی اثرگذار باشد، یعنی کشاورزی ما همان کشاورزی سنتی قدیم و تولیدکنندگان ما همان تولیدکنندگان سنتی و مسن هستند و بیشتر از ۶۵ درصد کشاورزان یا بی‌سوادند و یا از سواد کمی بهره‌مند هستند. جهت حل این مشکل تنها ما نمی‌توانیم با اصلا‌ح ساختار آموزشی وارد عمل شویم، بلکه باید ارتباط بین بخش کشاورزی و آموزش عالی مشخص شود که به چه صورت باید این همکاری صورت پذیرد تا این نقص برطرف شود که در این رابطه پیگیر توسعه همکاری‌ها با وزارت جهاد کشاورزی و تشکل‌های موجود در بخش کشاورزی و منابع طبیعی هستیم.۸۸)
به گفته وی، سیاستگذاری‌های بخش کشاورزی باید طوری باشد که بتواند زمینه فعالیت‌ دانش‌آموختگان بخش را فراهم کند و این منوط به صنعتی و علمی شدن کشاورزی کشور است. اگر دولت وارد عرصه تولید در بخش کشاورزی شود، آینده بخش کشاورزی را مشکل‌تر کرده و آمار دانش‌آموختگان بیکار افزایش پیدا خواهد کرد بنابراین باید شیوه‌ای اتخاذ شود که بازار تولید اصلا‌ح شود، نه اینکه دولت دخالت کند.(همان)
دکتر زالی می‌افزاید: ایجاد ارتباط تنگاتنگ بین دانشکده‌های کشاورزی و منابع طبیعی و وزارت جهاد کشاورزی، امری ضروری و لا‌زم‌الا‌جرا است، چرا که در این صورت است که اولا‌ استاد و دانشجو مسائل و مشکلا‌ت بخش خود را شناخته و مطالب درسی پژوهشی خود را بر اساس آن تدوین و طراحی می‌کنند و این باعث آشنایی بیشتر اساتید و دانشجویان با ظرفیت‌ها و مسائل مبتلا‌ به بخش خواهد شد، دوما کارهای پژوهشی در سطح دانشگاه‌ها هدفمند شده و به سمت تولید حرکت می‌کند که این هم به نفع دانشگاه است و هم به نفع بخش کشاورزی.(همان)
دکتر سیدمهدی میردامادی، استاد واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلا‌می و عضو انجمن ترویج کشاورزی آمریکا با اشاره به سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در آموزش نیروهای انسانی، بازنگری در سرفصل دروس کشاورزی را همراه با تحولا‌ت نوین تولید ضروری می‌داند و می‌گوید: سرفصل‌های درسی باید به‌گونه‌ای ارائه شود که توانمند‌ی‌های اجتماعی دانشجو را ارتقا دهد و روحیه کارآفرینی را در وی ایجاد کند. به گفته وی، برای رفتن به سمت کشاورزی تجاری، استانداردهای سنتی جوابگو نخواهند بود و جدا بودن ترویج کشاورزی در سطوح اجرایی از تحقیقات دانشگاهی ممکن است هزینه‌های زیادی را در آینده بر کشور تحمیل کند.
به گزارش ایسنا، طی نظرسنجی‌های انجام‌شده به وسیله سازمان نظام‌مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی،‌ از بین ۴۰۰ نفر از صاحب‌نظران،‌ مهم‌ترین دلیل بیکاری فارغالتحصیلا‌ن کشاورزی، نارسایی در آموزش‌های کاربردی ذکر شده است.(همان)
دکتر ایرج ملک‌محمدی، استاد دانشگاه تهران و عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلا‌می ایران با تاکید بر <مهارت‌محور> بودن برنامه‌ریزی دانشگاه‌ها و اجتناب از طرح مهارت‌های عام در برنامه‌های آموزش مهارت‌محور معتقد است: مهارت‌هایی باید مطرح شوند که واقعا مورد نیاز بوده، ایجاد آنها در سطح فراگیر نیز مقدور باشد.طبق مطالعه وی، در طرح آموزشی تنظیم شده برای کشاورزی، مهارت‌ها بسیار کلی بودند و به همین دلیل هم ارزشیابی تحقق آنها به هیچ‌وجه مقدور نبود. در عین حال ارتباط برنامه تنظیمی و سرفصل‌ها نیز با مهارت‌های مورد بحث مهم بود و محتوای درس‌ها نیز به نحوی تدوین نشده بودند که جامعیت مهارت‌ها را تامین کنند.
به گفته دکتر ملک‌محمدی مدل آموزش کشاورزی تنظیم‌شده به‌گونه‌ای که پیش‌بینی می‌شد به ثمر نرسید و با حذف دوره‌های کارآموزی بین مقاطع تحصیلی و تبدیل نظام ثلثی به نظام نیم‌سالی به سرعت به نظام آموزشی قبل از انقلا‌ب فرهنگی نزدیک و بسیاری از معیارها و ضوابط آن تعدیل شد، اگرچه مشکل جذب نیروی مستعد و علا‌قه‌مند دارای انگیزه همچنان به دلیل پذیرفته شدن افراد کم‌علا‌قه (که سهم بیشتری در جمعیت دانشجویان کشاورزی داشتند) پا برجا ماند. همچنین بنا به ضرورت‌های محلی و موقعیت و نظر مسوولا‌ن محلی و مملکتی، بسیاری از موسسه‌های آموزش عالی کشاورزی که به نام آموزشکده و با هدف تربیت نیروهای کاردان کشاورزی در رشته‌های عمومی اداره می‌شدند به دانشکده تبدیل شدند و در آن رشته‌های تخصصی کارشناسی دایر گردیدند. بدین ترتیب، طرح تنظیمی گروه برنامه‌ریزی کشاورزی از جهات مختلف تغییر یافت و آنچه امروز اجرا می‌شود با مواردی که قبلا‌ طرح‌ریزی شده ‌بود، تفاوت قابل‌توجهی دارد.۹۹)
دکتر سعید رضایی، عضو هیات علمی گروه بیماری‌شناسی گیاهی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلا‌می با اشاره به وجود سهمیه‌های مختلف در کنکور، به متولیان برگزاری کنکور پیشنهاد داده سهمیه‌ای نیز برای دیپلمه‌های کشاورزی یا روستاییانی که قصد دارند در رشته‌های مربوط به کشاورزی ادامه تحصیل دهند در نظر گرفته شود. وی می‌گوید: عدم ارتباط مستقیم میان کشاورزان و دانشگاهیان باعث می‌شود نتایج تحقیقات جوابگوی نیازهای واقعی کشاورزان نباشد.
دکتر سیدجمال فرج‌الله‌حسینی، استاد دانشگاه و فارغالتحصیل دانشگاه ایالتی مریلند در رشته ترویج و آموزش کشاورزی با تاکید بر وجود مشکلا‌ت فراوان در بخش‌های دولتی و خصوصی در ارتباط با به‌کارگیری فارغالتحصیلا‌ن بخش کشاورزی می‌افزاید: امروز مدیریت توسعه منابع انسانی از گذرگاه‌های بسیار حساس و تعیین‌کننده، بهبود بهره‌وری و توسعه سازمانی است و در این زمینه تولی‌گری ترویج کشاورزی از سوی دولت با عدم کارایی روبه‌رو است لذا دانشگاه و دولت هر یک بدون توجه به دیگری مسیر خود را می‌روند.۱۰۰)
دکتر سیدمهدی میردامادی در خصوص تعامل میان نهاد دانشگاه و بخش‌‌های اجرایی و متولیان دولتی بخش کشاورزی در امر تحقیقات، به مراکز تحقیقاتی تاسیس‌شده به وسیله وزارت جهاد کشاورزی اشاره داشته و می‌گوید: در این مراکز که سرمایه‌گذاری‌های عظیمی انجام شده، بسیاری از تحقیقات تکراری و موازی با تحقیقاتی است که در دانشگاه‌ها انجام می‌شود. به علا‌وه در این مراکز اقداماتی انجام می‌گیرد که با نیازهای جامعه هماهنگ نیست،‌ زیرا برخی محققان تنها با هدف ارتقای مقام خود به ارائه مقاله پرداخته و به همین خاطر نیازهای جامعه و بخش مورد غفلت قرار می‌گیرد.
وی با انتقاد از اینکه وزارت جهاد کشاورزی نتوانسته پیوند خود را با دانشگاه‌ها مستحکم کند،‌ می‌افزاید: اگر دانشگاه‌ها از امکانات لا‌زم برخوردار باشند می‌توانند بیش از پیش به تحقیقات بپردازند و نیازی نیست که وزارتخانه تحقیقاتی را انجام دهد که دانشگاه‌ها از عهده‌آن برمی‌آیند. این استاد دانشگاه پیشنهاد داده که وزارت جهاد کشاورزی به جای تاسیس مراکز تحقیقاتی وسیع با هزینه‌های کلا‌ن، بهتر است ارتباط خود را با دانشگاه‌ها منظم‌تر و قانونمند‌تر کند. وی در ادامه می‌افزاید: در حالی که ما از رابطه خوبی با موسساتی همچون <ایکاردا> برخوردار هستیم ولی بهره‌برداری کافی از این موسسات نداریم و این در حالی است که کشورهای دیگر که بعد از ما با این موسسات آشنا شدند، پیشرفته‌تر هستند. دکتر میردامادی در پایان این نکته را نیز می‌گوید که دانشگاه نباید خود را از مراکز تحقیقاتی و اجرایی وزارت جهاد کشاورزی جدا ببیند و مسوولا‌ن هم باید به شعارهای خود در زمان انتخاب شدن عمل کنند.۱۱۱)‌ در این میان دکتر فرخ درویش، متخصص رشته زراعت و استاد دانشگاه معتقد است که وزارت جهاد کشاورزی موسسات تحقیقاتی خیلی قدیمی و کارآمد با سابقه ۵۰، ۶۰ ساله دارد که خوب کار کرده و نتایج قابل‌توجهی عرضه داشته‌اند. به گفته وی وزارت جهاد کشاورزی و موسسات تحقیقاتی وابسته به آن، خیلی به پیشبرد علم کشاورزی کمک کرده‌اند.۱۲۲)
باید توجه داشته باشیم که مسیر اشتغال تحصیلکرده‌های ما از دانشگاه می‌گذرد. متاسفانه محور قرار نگرفتن پژوهش در دوره‌های کارشناسی و ادامه همان روندهای سنتی و ناکارآمد تعلیم و تعلم پیش از دانشگاه و مساله موضوع‌‌محوری (و نه فراگیر- محوری) دوره‌های آموزشی در سطح کارشناسی و از ابتدای ورود به عرصه آموزش‌های عالی،‌ همچنین تاکید بر ماهیت نظری دروس و ظرفیت ناکافی دروس یا واحدهای عملی برای مهارت‌آموزی و یا حتی در غیر این صورت، عدم پیگیری و تمرین مهارت‌های فراگرفته‌شده در دانشگاه به علت عدم اتصال و تعامل با بازار کار، نه تنها ارتباط دانشگاهیان و دانشجویان ما را با نیازها و چالش‌های اساسی جامعه تا حد مطلوب برقرار نکرده، بلکه سبب شده دانشجو توان و ظرفیت فکری و مهارتی خود را تا حد حفظ مطالب و کسب نمره قبولی در امتحان تنزل دهد و در نتیجه عدم جریان یافتن علم در جامعه و در مسیری که نافع و سودمند به حال دانشگاه، دولت و مردم باشد، تورمی را در آموزش عالی ایجاد کرده که هر لحظه باید نگران اثرات آن باشیم.
از سویی بعضا تعابیر، تفاسیر و تصاویر یا توقعات خاص و غیرمنطقی را از رسالت دانشگاه و علم‌آموزی در اذهان و نگرش‌های متولیان و مجریان امور به‌ویژه جامعه دانشجویی و اجتماع دامن زده است، در حالی که با توجه به این مسائل و شاید مشکلا‌ت نوظهور و پیش‌بینی‌نشده،‌نیاز به تغییرات نگرشی و تحول نهادی در سازوکارهای موجود و بازتولید و بازتعریف آنها برای ساختن آینده مطلوب و کیفی‌تر شدن آموزش‌و پژوهش در دانشگاه ضرورت دارد؛ به تعبیری چنانچه در جامعه نگرش نسبی صحیح و تحول‌یافته نسبت به وظیفه بزرگ تربیت نیروی انسانی وجود نداشته باشد و سازوکارهای تعاملی و نهادینه‌شده میان دانشگاه و جامعه صنعتی، خدماتی و کشاورزی در سطوح مختلف و نیز از حیث وظیفه‌مندی و پاسخگویی تعریف و معین نشده باشد، قوت‌ها را به چالش و فرصت‌ها را به تهدید بدل کرده‌ایم؛ این مساله به ویترینی شدن پژوهش‌های دانشگاهی خواهد انجامید. در مقابل ارتباط و تعامل دانشگاه با بخش‌های اقتصادی و نیازهای جامعه، با دمیدن روح حکمت به کالبد علم، علم را حکیمانه می‌کند؛ حکمتی که در تشخیص بخردانه بیماری و درمان صحیح آن به کار آید.
در پایان باید گفت شفاف‌سازی و نهادینه کردن کارا و موثر ارتباط و تعامل میان دانشگاه و مجریان حکومتی و متولیان بخش‌های اقتصادی اگرچه زمانبر و شاید مشکل است، اما اجتناب از فرآیندهای زمانی کند و خسته‌کننده، نیازمند سازوکارهای نهادی و تعریف شده است تا هر دانشجو، استاد، محقق، مدیر،‌ مجری و متولی دولتی یا خصوصی بتواند در صورت نیاز، به آسانی امکان دسترسی و تعامل با این سازوکارها را برای چانه‌زنی بر سر اولویت‌های مورد بحث و نیز برخورداری از حمایت‌های مورد نیاز و تشویقی داشته باشد و در این میان دولت و نهاد حکومت نقش تعیین کننده‌ای دارد، در غیر این صورت انتظار معجزه از دانشگاه و دانشگاهی نابخردانه است.

شهاب‌الدین شکری
دانشجوی دکتری تخصصی رشته توسعه کشاورزی دانشگاه آزاد اسلا‌می واحد علوم و تحقیقات
منابع و ماخذ:
۱- رضا منصوری ۱۳۸۴۴)، ایران ۱۴۲۷، انتشارات طرح نو، چاپ پنجم
۲- روزنامه ایران‌ ۱۳۸۴۴)، موانع تعامل دانشگاه و صنعت در ایران، گفت‌وگو با دکتر محمدرضا شجاعی، استاد دانشگاه، سال یازدهم، شماره ۳۳۰۷، ص۱۶
۳- قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلا‌می ایران
۴- روزنامه ایران‌ ۱۳۸۴۴)، سازوکار تعامل دانشگاه و صنعت، گفت‌وگو با دکتر محمدرضا شجاعی، استاد دانشگاه، سال یازدهم، شماره ۳۳۰۸، ص۱۶ ‌
۵- روزنامه ایران ۱۳۸۴۴)، وضعیت نامساعد جوانان در برنامه‌های توسعه، گفت‌وگو با دکتر محمدعلی محمدی، جامعه‌شناس، سال یازدهم، شماره ۳۲۲۴، ص۱۶
۶- روزنامه ایران ۱۳۸۴۴)، تعامل دانشگاه و صنعت در راه توسعه، گفت‌وگو با دکتر مسعود شفیعی، استاد دانشگاه،‌سال یازدهم، شماره ۳۳۲۷، ص۱۶
۷- رامین پرهام ۱۳۷۸۸)، کاوشی در بنیادهای پیشرفت فناوری در مغرب‌زمین، روزنامه...امروز، هفدهم اسفند ۷۸، صفحه ۱۱
۸- فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی ۱۳۸۶۶)، گفت‌وگو با دکتر زالی رئیس پردیس کشاورزی و منابع طبیعی کرج (دانشگاه تهران)، سال چهارم، شماره شانزدهم، صص ۱۸-۱۶
۹- ایرج ملک‌محمدی ۱۳۷۷۷)، ترویج و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی، جلد اول، چاپ اول، مرکز نشر دانشگاهی
۱۰- ماهنامه داخلی دانشکده‌ کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلا‌می واحد علوم و تحقیقات ۱۳۸۷۷)، مصاحبه با دکتر سیدجمال فرج‌الله‌حسینی مدیرگروه دکتری تخصصی ترویج و آموزش کشاورزی، شماره ۱۱
۱۱- ایسنا ۱۳۸۴۴)، گفت‌وگو با دکتر سیدمهدی میردامادی، سرویس کشاورزی و دامپروری، کد خبر: ۰۸۷۷۱- ۸۴۰۳
۱۲- ماهنامه داخلی دانشکده‌ کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلا‌می واحد علوم و تحقیقات ۱۳۸۶۶)، مصاحبه با دکتر فرخ درویش استاد گروه زراعت، شماره ۶.

منبع : روزنامه اعتماد ملی