ایران و بحران مالی-اقتصادی

بحران مالی که در آمریکا آغاز شد، تا کنون به بحران مالی و اقتصادی جهانی تبدیل شده است. هیچ کشوری، حتی اتحاد پیشرفته ترین کشورها نیز توان این را ندارد که به تنهایی از پس آن بر بیاید. از این رو قدرت های پیشرفته جهانی به باید همراه هم در جستجوی راه خروج از وضعیت ایجاد شده باشند. اجلاس ضد بحران سران G۲۰ که روز ۱۵ نوامبر در واشنگتن برگزار می شود، بمنظور تنظیم تدابیری برای برطرف سازی این بحران است.
بحران مالی کشورهای استخراج کننده نفت را دور نخواهد زد. هم اکنون تصریح می شود که تقاضا برای نفت در جهان ۸-۱۰% کاهش یافته است. کاهش شدید نرخ نفت می تواند شدیداً سبب اختلال در برنامه های اجتماعی و اقتصادی کشورهای دارنده نفت شود.
تصمیم اخیر سازمان کشورهای صادر کننده نفت اوپک برای کاهش استخراج نفت به میزان ۱.۵ میلیون بشکه در روز نمی تواند اوضاع را بطور قابل توجهی تغییر دهد. از این رو انتظار می رود که در ماه دسامبر کشورهای اوپک مجدداً استخراج نفت را کاهش دهند. در چنین شرایطی وضعیت کشورهای حاشیه خلیج فارس، از جمله جمهوری اسلامی ایران بهیچ وجه خوشایند نیست.
از نظر حجم استخراج نفت، ایران دومین جایگاه را در بین کشورهای خلیج فارس پس از عربستان سعودی دارد. صنعت نفت، یکی از صنایع پیشرو در اقتصاد ایران است که اجرای برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی کشور و بسیاری از برنامه های اجتماعی تا حد بسیاری به وضعیت آن بستگی دارد. در ضمن نباید این را فراموش کرد که توسعه یکسویه صنایع نفت در ایران همچنان مسئله اصلی برای مقامات کنونی ایران است. بویژه که علیرغم انتظارات، در مدت اخیر نقش آن در اقتصاد ایران همچنان افزایش می یابد. مسلماً در زمان افزایش شدید نرخ نفت، ایران سودی کلان دریافت کرد و از این طریق سعی کرد ذخایر ارزی کشور را پر کند. اما پس از آغاز بحران مالی اوضاع کلاً تغییر پیدا کرد.
کاهش شدید نرخ نفت تحقق بسیاری از برنامه های اقتصادی و اجتماعی را زیر سوال برد. بویژه که دولت "محمود احمدی نژاد" رئیس جمهور ایران بدون کنترل، از جمله از سوی مجلس ایران، مطابق میل خود از ذخایر ارزی کشور استفاده کرد. در حال حاضر در ایران پیشبینی هایی مختلف درباره پیامدهای مهلک بحران مالی برای اقتصاد ایران وجود دارند که بهیچ وجه آرامشبخش نیستند. صندوق بین المللی پول اعلام کرده است که ایران برای تراز بودجه خود به نرخ بالای نفت، حدود ۹۰ دلار آمریکا به ازای هر بشکه نیاز دارد.
در شرایطی که کشور در برابر مشکلات اجتماعی و اقتصادی بسیاری قرار دارد، در ایران تظاهر می کنند که هیچ چیز خاصی رخ نمی دهد. "محمد خاتمی" رئیس جمهور سابق ایران اظهار داشت که از اخبار رسانه ها و اعلامیه ها از تریبون های عالی چنین برداشت می شود که کشور به بت اقتدار تبدیل شده است. اما هیچ صحبتی درباره گرانی، مشکلات، بیکاری، فقر و فحشا وجود ندارد!
می شد فرض کرد که بعلت نبود ارتباط مستقیم بین نظام بانکی ایران و نظامی بانکی جهانی، بحران مالی تاثیری بر اقتصاد ایران نگذارد. اما آنطور که طهماسب مظاهری مدیر کل سابق بانک مرکزی ایران در نشست های اخیر بانک جهانی و صندوق بین المللی ارز در واشنگتن توضیح داد "کاهش بهای نفت برای ایران بسیار حساس است و در آینده کشور را آسیب پذیرتر می سازد".
با توجه به کاهش شدید نرخ نفت در ایران، هرچه بیشتر انتقاد از سیاست اقتصادی دولت نهم احمدی نژاد شنیده می شود که شدیداً وابسته به صادرات نفت است. اما خود رئیس جمهور خوشبین است. وی در دیدار با گروه بزرگی از صادرکنندگان داخلی آمار بسیاری را ارائه کرد که گویا گواه بر دستاوردهای اقتصادی دولت وی در زمینه صادرات غیر نفتی هستند. طبق اظهارات وی، حجم کل صادرات غیرنفتی برابر با ۲۱ میلیارد دلار بوده است. در عین حال وی ابراز امیدواری نمود که در سال های آینده بتوان به ۵۰ میلیارد دلار دست یافت. در عین حال کارشناسان ایرانی در امور اقتصادی نسبت صحت این آمار و این مقدار صادرات بخصوص صادرات غیر نفتی ابراز تردید می کنند.
با توجه به پیامدهای احتمالی بحران مالی برای ایران، حسن روحانی نماینده ولی فقیه ایران در شورای امنیت ملی کشور و رئیس مرکز تحقیقات راهبردی در مجمع تشخیص مصلحت نظام مصرف بیش از حد ذخایر ارزی کشور توسط دولت کنونی را مورد انتقاد قرار داد. روحانی در جلسه ویژه مرکز تحقیقات راهبردی در رابطه با بحران مالی اقتصادی و تاثیر آن بر ایران، اعلام نمود که تنها خودداری از مصرف موجودی باقیمانده در صندوق ارزی، امتناع از تکرار سیاست غلط و غیر علمی، و نیز دست برداشتن از سماجت و انزوا می تواند به نجات اقتصاد ایران کمک کند.
حسن روحانی با اقرار به اینکه کاهش درآمدهای نفتی تاثیری منفی بر بودجه دولت می گذارد، اشاره کرد که چنین کاهشی در نرخ نفت بیشتر نیز به کرات وجود داشته است. به همین دلیل در بند ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی پرهیز از استفاده بیش از حد درآمدهای حاصل از فروش نفت در نظر گرفته شده بود. به گفته روحانی، اگر دولت پایبند به این سیاست می بود، در حال حاضر در حساب ارزی کشور مبلغ قابل توجه ۱۵۰ میلیارد دلار باقی می ماند.
اگر پیشتر در مسئله استفاده از موجودی ارزی مجلس موضعی اصولی داشت، اما طی سال های اخیر، علیرغم افزایش شدید نرخ نفت، تحلیلی نادرست از اوضاع در بازار نفتی انجام شده است که بر اساس آن در سال های آینده می بایست در انتظار افزایش نرخ نفت بود. افرادی نیز پیدا شدند که تایید می کردند که در آینده نزدیک نرخ نفت از ۱۰۰ دلار کمتر نخواهد شد.
احمدی نژاد با ملاک عمل قراردادن چنین "پیشبینی هایی" آغاز به مصرف شدید ذخایر ارزی کشور کرد. در نتیجه طی سه سال اخیر، یعنی در زمان دولت احمدی نژاد (۲۰۰۵-۲۰۰۸) از ذخایر ارزی کشور ۴۶.۶ میلیارد دلار مصرف شد.
یک چنین مصرفی نه تنها سبب خالی شدن ذخایر ارزی شد، بلکه به افزایش پول نقد در کشور منجر شد که پیامد آن رشد تورم است.
"ان. ک. تر اوگانوف" انستیتو خاور نزدیک، شبکه خبر "سنتر آسیا"

منبع : خبرگزاری نووستی روسیه