گازفروشان جهان متحد شوید

با اینکه نقش موثر مصرف کنندگان نفت در تعیین قیمت آن در بازارهای جهانی غیرقابل انکار است، اما هر زمان که تولیدکنندگان نفت حاضر در اوپک به اجماع نسبی و هماهنگی در اجرای سیاست ها و تصمیم های خود رسیده اند، ابتکار عمل در این بازار که مصرف کنندگان در آن تعیین کننده هستند به دست تولیدکنندگان افتاده است.
اوپک در بسیاری از روزهای تشکیل خود، کابوس مصرف کنندگان نفت بوده است، اگرچه مشتریان غربی و شرقی صنعتی نفت سال هاست که اطمینان دارند، اوپکی ها در نهایت ملاحظات بازار نفت را رعایت می کنند و رفتاری مسوولانه از خود بروز خواهند داد، اما خاطرات دهه ۷۰ میلادی آنها را می آزارد.
وقتی اسرائیل و کشورهای عرب همسایه اش در سال ۱۹۷۳ با یکدیگر جنگیدند، سایر کشورهای عرب حاضر نشدند به کشورهایی که فکر می کردند از اسرائیل حمایت می کنند، نفت بفروشند. بنابراین قیمت نفت بالا رفت و اقتصاد جهان دچار رکود شد.
همین خاطرات ناخوشایند است که حتی احتمال شکل گیری اوپکی دیگر را که این بار زمزمه های تشکیل آن یا توافق بر سر تشکیل آن بیش از هر زمانی شنیده می شود و این بار قرار است فروشندگان گاز را دربر بگیرد، مصرف کنندگان انرژی را نگران کرده است.
آنقدر نگران که نمایندگان کنگره ایالات متحده با ارسال نامه به رایس به روس ها هشدار دادند و اروپایی ها از ابراز صریح نگرانی خود واهمه و ملاحظه یی نداشتند.
● تعدیل پیش از تشکیل
جنگ رسانه یی بر سر تشکیل اوپک گازی و مخالفت با این ایده چنان بالاگرفت که گردهمایی صادرکنندگان گاز جهان در قطر در میانه هفته در سایه احتمال تشکیل سازمانی نظیر اوپک به عنوان «اوپک گازی» قرار گرفت و شرکت کنندگان در این مجمع بیش از هر چیز به پرسش های بسیار خبرنگاران درباره اوپک گازی پاسخ دادند تا آنچه به راستی برای آن گرد هم آمده بودند.
این نگرانی و پرسش های بسیار در حالی شکل می گرفت که حسین کاظم پوراردبیلی عضو هیات عامل اوپک و مشاور وزیر نفت ایران پیش از شرکت در مجمع با اظهاراتی تعدیل شده درباره اوپک گازی سعی در آرام کردن فضا داشت. او به صراحت گفت؛ در حال حاضر هرگونه تبلیغات در زمینه اوپک گازی باعث دامن زدن به واکنش های بعضی از کشورهای مصرف کننده گاز مبنی بر تشکیل کارتل گازی می شود.
وی همچنین در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا سخنان وی نشان از تعدیل موضع ایران درباره تشکیل اوپک گازی نیست، خاطرنشان کرد؛ ممکن است یک نماینده مجلس، یک روزنامه نگار، یک شخصیت سیاسی یا هر فرد دیگری در اظهارنظرهای خود در این باره نسبت به طرح مقوله اوپک گازی که یک غلط مصطلح است، انتظاراتی را در افکار عمومی ایجاد کرده باشد که کار ما برآورده کردن این توقعات نیست.
حتی کاظم وزیری هامانه وزیر نفت ایران نیز که پیش از برگزاری مجمع، مهم ترین مدافع تشکیل اوپک گازی به شمار می رفت به صراحت اعلام کرد که ایران به دنبال ایجاد کارتل گازی نیست.
روس ها نیز راهی مشابه را در پیش گرفته بودند، آنها که از همان ابتدای مطرح شدن ایده تشکیل اوپک گازی همچون مواردی مشابه گاهی به میخ و گاه به نعل کوبیده بودند، این بار بیش از هر زمان دیگر نعل را کوبیدند.
ویکتور خریستینکو وزیر صنعت و انرژی روسیه اعلام کرد؛ یک بازار جهانی گازی طی ۱۰ تا ۱۵ سال آینده شکل نخواهد گرفت و سازمان گازی مانند اوپک نیز تا آن زمان تشکیل نخواهد شد.
● نفرت از کارتل گازی
موضع عبدالله العطیه وزیر انرژی قطر که بسیاری کشور او را از حامیان اوپک گازی می دانستند حتی از موضع تازه ایران و روسیه نیز شدیدتر بود.
او خاطرنشان کرد؛ ما به مذاکره اعتقاد داریم و باید روابط عمیقی با مشتریان خود برقرار کنیم و در اینجا اعلا م می کنم که مجمع صادرکنندگان گازی علیه مشتریان نیست. وی خاطرنشان کرد؛ ما باید یک پیام بسیار مثبت به مشتریان خود بفرستیم که «ما با شما هستیم، نه علیه شما». العطیه اضافه کرد؛ از تشکیل یک کارتل جهانی (گاز) متنفرم.
او به همه اطمینان داد که قطر هیچ طرحی برای امضای توافقنامه یا یادداشت تفاهم همکاری با کشورهای صادرکننده گاز در نشست دوحه ندارد و البته توضیح داد ؛ نشست دوحه مکان مناسبی برای امضای پیمان تشکیل کارتل گازی نیست، اما قطر همیشه همکاری خود را حفظ می کند و در این مجمع نحوه همکاری بین اعضا بررسی خواهد شد.
با جمع بندی این سخنان و موانع ساختاری و اداری بزرگی که بر سر شکل گیری آن چه به نام اوپک گازی مطرح است باید تعلیق شکل گیری آن را پذیرفت، اما به نظر می رسد تحولات چند ماه گذشته و واکنش های قابل توجهی که پیرامون اوپک گازی شکل گرفت، هر دو طرف فروشندگان و خریداران گاز را به اندیشه یی ژرف فرو خواهد برد، که در یک سو جدی تر شدن شکل گیری و در سوی دیگر جلوگیری از تشکیل چنین سازمانی قرار دارد.
● کابوس زمستان های سرد اروپا
یک پنجم انرژی مصرفی در جهان از گاز تامین می شود و کشورهای عضو مجمع صادرکنندگان گاز، بیشتر از ۷۰ درصد ذخایر و بیشتر از ۴۰ درصد تولید گاز را در اختیار دارند. این اعداد و ارقام به خوبی بیانگر آن است که نگرانی کشورهای مصرف کننده بی دلیل نبوده است.
اروپایی ها زمستان سرد دو سال قبل را به خوبی به یاد دارند که روس ها ناباورانه جریان گاز به اوکراین و اروپا را در سردترین شب های اروپا قطع کردند و حال شکل گیری سازمانی که بتواند این کابوس را باز هم به شب های سرد زمستان های اروپا بازگرداند برای آنها قابل تحمل نیست.
اما موانع شکل گیری اوپک گازی بیش از مخالفت های مصرف کنندگان و خریداران نگران گاز است. اساساً بر سر شکل گیری چنین سازمانی موانع ساختاری بسیاری قرار دارد. قراردادهای فروش گاز تفاوت های بسیاری با قراردادهای فروش نفت دارد و این نخستین مانع بر سر شکل گیری سازمانی مشابه با اوپک در بازار گاز است. قراردادهای گازی معمولاً قراردادهایی ۱۰ تا ۲۰ ساله است که قدرت مانور فروشنده برای کاهش یا افزایش میزان عرضه گاز را می گیرد و در واقع مهم ترین ابزار در دست اعضای اوپک که میزان تولید و عرضه نفت است در بازار گاز و قراردادهای گازی ابزاری ناکارآمد و ناممکن خواهد بود.
الکساندر مدمدف مدیر عامل صادرات گاز شرکت گازپروم غول گازی روسیه می گوید؛ هر کدام از تولیدکنندگان مجموعه قراردادهایی برای صادرات دارند که بر اساس آن برای ۲۰ یا ۲۵ سال متعهد به صدور میزانی معین گاز هستند، برای همین غیرممکن است که تصور کنیم فردا کسی تصمیم بگیرد که تولید گازش را ۲۰ درصد کاهش دهد تا قیمت را بالا ببرد.
از سوی دیگر انتقال گاز با محدودیت های بسیاری همراه است که همین محدودیت در عرضه و فروش گاز در هر نقطه یی از جهان توسط هر فروشنده یی، بازار جهانی گاز را به بازاری با ساختار ناهمگون تبدیل ساخته است که هر بازار شرایط خاص خود را می طلبد و امکان صادرکردن یک فرمول خاص برای فروش گاز در سراسر جهان را غیرممکن می سازد.
پورنومو یوسگیانتورو وزیر انرژی اندونزی در این باره می گوید ؛ تشکیل اوپک گازی به سادگی اوپک نفت نخواهد بود چرا که بازارهای گازی بیشتر منطقه یی است و بازار گاز هنوز بین المللی و جهانی نشده است. وی می افزاید؛ به عنوان مثال بازار گاز اندونزی و استرالیا با بازار گاز روسیه و الجزایر متفاوت است و سایر بازارهای گازی نیز ویژگی های خاص خود را دارند.
البته مایع کردن گاز طبیعی انتقال آن را آسان می سازد، اما این کار در حال حاضر بسیار هزینه بر و زمان بر است، اما با پیشرفت تکنولوژی می توان انتظار داشت در آینده یی نه چندان دور کار مایع سازی گاز طبیعی با هزینه و زمان اندک ممکن شود تا این مانع از سر راه تشکیل اوپک گازی برداشته شود.
هر چند که توجه به این مانع فنی، برخی کارشناسان را به این نظر رسانده است که محتمل ترین سناریو برای اوپک گازی، تشکلی از کشورهای صادرکننده گاز طبیعی مایع خواهد بود.
● زمان، زمان، زمان
اگر این سناریو را چندان جدی تلقی نکنیم یا آثار آن بر بازار گاز را محدود فرض کنیم، موانع و مشکلات یادشده برای تشکیل اوپک گازی، کارشناسان انرژی را به این جمع بندی رسانده است که احتمال تشکیل اوپک گازی در کوتاه مدت جدی نخواهد بود، زیرا به عقیده آنها وقتی مجمع صادرکنندگان گاز هنوز ساختار درستی ندارد و بودجه آن مشخص نیست بعید به نظر می رسد که بتواند در کوتاه مدت به توافقی در زمینه اوپک گازی برسد.
اما آنها نیز به سادگی نمی توانند تشکیل چنین سازمانی را به کل ناممکن بخوانند. کشورهای تولیدکننده گاز در امریکای لاتین مدلی از اوپک گازی را در سطحی کوچک تر ایجاد کرده اند.
«کارلوس کیروگا» وزیر صنایع بولیوی می گوید؛ «ما (آرژانتین، بولیوی و ونزوئلا) گروهی به حالت اوپک گازی (سازمان گاز آمریکای جنوبی) تشکیل داده ایم که به تنظیم سیاست نرخ گاز مشغول است.»
با شکل گیری یک کمربند سرخ در امریکای لاتین که منافع ایالات متحده را در آن منطقه به مخاطره انداخته است، این سه کشور بیش از هر زمان درصدد تعمیم این مدل منطقه یی به مدلی جهانی هستند.
به عقیده بسیاری از کارشناسان، ایده تشکیل چنین کارتل بزرگ گازی همچنان به قوت خویش باقی است و ایجاد آن تنها به گذشت زمان نیاز دارد.ضمن آنکه وزرای انرژی کشورهای شرکت کننده در اجلاس دوحه با تشکیل کمیته ویژه یی برای تعیین قیمت جهانی گاز موافقت کردند. این کمیته قابل مقایسه با ایده اوپک گازی نیست، اما مقدمه یی بر کابوسی است که هماهنگی سیاست ها و تصمیم های فروشندگان گاز برای خریداران «سوخت آبی» رقم می زند.

آرش حسن نیا

منبع : روزنامه اعتماد