سخنی بر خشکسالی کنعان

حمید خندان دهکردی متولد ۱۳۵۴ است او از سال ۱۳۶۸ فعالیت هنری خود را در رشته نقاشی شروع کرده و تاکنون در چندین نمایشگاه نقاشی و طراحی در ایران ،بنگلادش ،ترکیه ،امارات و نمایشگاه گفتگویی تمدنها و سیره امام علی شرکت داشته وی همچنین ۱۰ سال است که در امر آموزش نقاشی و طراحی فعالیت می کند.
خندان دهکردی در کنار کار طراحی و نقاشی طراحی صحنه ۶ فیلم سینمایی ۵ سریال و ۱۸ فیلم کوتاه را عهده دار بوده است فیلم کوتاه" کودکی یک حقیقت ساده "و ۳ ویدئو آرت را میتوان در کارنامه کاری سینمای خندان نام برد او از سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۸۷ مدیر واحد هنرهای تجسمی حوزه هنری چهارمحال و بختیاری بوده . در یک شب پاییزی از سوی روابط عمومی حوزه هنری به او پیشنهاد دادیم که نقدی بر فیلم کنعان از مانی حقیقی بنویسد که او مثل همیشه با آغوشی باز این پیشنهاد را پذیرفت.
▪ خلاصه فیلم .
"مینا در تصمیم طلاق از مردی بنام مرتضی است و ناخواسته موضوع جدایی را با مادر مرتضی در میان می گذارد مرتضی می داند که مادر ناخوشش با شنیدن این خبر ناخوش ناخوش تر می شود و شرایط آمدنش به دادگاه را سفری یکی دو روزه با مینا به شمال برای دیدن مادرش اعلام می دارد . در این شرایط آذ رخواهر مینا پس از بیست سال دوری و پناهندگی در آلمان غیر منتظر به ایران می آید با آمدن آذر مینا دوباره درگیر گذشته پر رنج و مشقت خویش می شود . یاد مرگ مادر در آلمان – مرگ فرزند آذر طی یک سال گذشته – آذر فرپاشیده و دیگر آن آدم مقاوم گذشته نیست . خسته است تمام آمالهایش را باخته و انگیزه هایش را برای زیستن از دست داده و یکبار اقدام به خود کشی کرده است .برعکس مینا هر روزدر ترک مرتضی و رفتن به کانادا برای ادامه تحصیل مصمم تر است – مرتضی درمانده و عاجز از تصمیم مینا با او سر لجبازی دارد . مرتضی ۱۰ سال پیش استاد دانشگاه مینابوده و ازدواج انها از زمان دانشگاه است. شخص چهارم قصه علی است او هم شاگرد مرتضی وهمکلاسی و دوست مینا در آن دانشگاه بوده و تا به امروز دوستی اش ادامه دارد . علی بسیار ساکت و درون گراست و سکوتهای مکررش حکایت از دوستی عشق و علاقمندی او با مینا دارد مرتضی از علی می خواهد با مینا صحبت کند شاید بتواند او را از تصمیم خویش منصرف سازد . مرتضی و مینا برای دیدن مادر به شمال می روند و آذر مجبور است به تنهایی در خانه بماند . در بدو ورود مینا و مرتضی شاهد مرگ مادر و مراسم خاکسپاری او هستیم مرگ مادر باعث تشویش نگرانی و درگیریهای مینا با خودش می شود . در راه برگشت در خواب می بیند آذر خودکشی کرده و خیال می کند حالا نوبت مرگ خواهر اوست – مرتضی با گاوی در جاده تصادف می کند مینا در حین کمک کردن برای نجات گاو تصمیم به دخیل بستن بر درختی میگیرد . و با خویش پیمان می بندد به شرط زنده ماندن آذر با مرتضی بماند . در تهران آذر و علی با هم آشنا می شوند و طی آن روز از گذشته خویش باخبر می شوند . مینا به تهران می آید آذر را سالم در خانه می بیند ."
▪ سخنی بر خشکسالی کنعان
کنعان با حرکت خطوطی سفید در دل یک تاریکی آغاز می شود – تیتراژی ساده و بی پیرایه – چندی می گذرد و دور از انتظار اولین نمای فیلم نمای درشت از صورت یک زن – زنی با چشمانی عاری از دوست داشتن پر از دلزدگی و نفرت است ، آن زن میناست .
بعد از دو فیلم آبادان و کارگران مشغول کارند ، کنعان سومین فیلم مانی حقیقی است و برخلاف دو فیلم قبلی او کنعان فرم گرا و تجربی نیست کنعان یک فیلم ملودرام و دارای ساختار داستانی است . در ساختار فیلمنامه ، کارگردانی ، فیلمبرداری ، بازیگری ، طراحی صحنه و ... به شکل کاملا حساب شده در نظمی دقیق تجربه سوم خویش را پخته تر و کامل تر به نتیجه رسانیده است .
کنعان در محتوا دنباله همان دل مشغولیهای دو فیلم قبلی است اما بارز تر گویاتر و جلوتر از پیش . زندگی و فلسفه زیستن رابا تم همسر و همسرداری مطرح می کند دغدغه ارتباط انسانها و حدشان از حقیقت در واقعیت جامعه و آسیبهایش . دغدغه مرور تنهایی انسان در رستاخیز آهن و پولاد و این انسان لخت و عور و عاری از عشق مسخ شده و گیر در لایه های طبقات اجتماعی . فیلم حکایت از سرنوشت چهار انسان فروریخته و سرخورده دارد که یا پاشیده اند یا در آستانه فروپاشی اند به جز علی که کمتر اینگونه است وفاداری و پایداری اش عهده دار پایداری قصه مانی حقیقی تا وصول به نتیجه است گرچه این نتیجه پایان خوش و زندگی به طرز شیرین می شود رایج نیست و قصه نامکرر همچنان ادامه دارد
فیلم نامه کنعان حاصل دومین همکاری اصغر فرهادی و مانی حقیقی بعد از فیلم موفق چهاشنبه سوری است گرچه این فیلمنامه اقتباسی آزاد از داستان کوتاه" آلیس مونور" به نام تیروستون" post and bean" است اما به حق می توان گفت هوش و ذکاوت مانی حقیقی و اصغر فرهادی در اقتباس آزاد و صحیح از یک اثر ادبی و ایجاد تغییرات لازم و به جا با تمام شباهتهای موجود و غیر قابل انکار مثال زدنی و ستودنی است کنعان اندیشمندانه ایرانی است و همراه با مولفه های بومی شناسانه ای از جنس فرهادی و حقیقی دارد . با آنکه نقاط عناصر مشترک داستان" مونرو "و فیلم کنعان زیاداند اما با هم تفاوت های اساسی در ماهیت دارند .
داستان" مونور" حکایت از سرگذشت زنی ۲۴ ساله به نام لورنا و شوهرش مردی ۳۱ ساله به نام برندن دارد لورنا در ۱۸ سالگی با برندن ازدواج کرده و حاصل این ازدواج ۲ فرزند است .
آنها در تورنتو زندگی می کنند – برندن استاد ریاضی است – و لیونل شخصیت دیگر داستان آشنای خانوادگی آنها و شاگرد گذشته برندن بوده ، اما پس از یک آشفتگی روانی از خواندن ریاضی باز می ماند و پس از چندسال درمان حال مشغول کار در یک کلیسا می باشد . با آمدن پولی دختر عمه لورنا وضع پیچیده تر شده باعث زنده شدن گذشته لورنا می شود – پولی و لورنا از بچگی با هم بزرگ شده اند و خاطره های مرگ مادر پولی و مرگ پدر لورنا مرور می شود . برندن شاکی از آمدن پولی با لورنا تصمیم به شرکت در یک مراسم عروسی را دارند . پولی تنها و سرخورده در خانه می ماند . در طول سفر لورنا خواب می بیند که پولی خودکشی کرده و دچار عذاب وجدان می شود و احساس گناه می کند در حالتی از درماندگی و استیصال نذر می کند در صورت زنده ماندن دختر عمه اش چیزی قربانی کند . با توجه به داستان مونور و شباهت ها ی او با کنعان بانگرشی درست به تغییرات و عناصر اضافه شده وتفاوتهای موجود کنعان یک اثر متولد شده است نه پرداخته شده
استفاده درست از آسانسور و خرابی آن در سراسر فیلم خصوصا در پایان فیلم که به علت تعمیر آسانسور مینا مجبور می شود تا رسیدن به آذر تمام پله ها را یکی یکی بدود . مینا در پی کشف و چگونگی قول و قرار خویش چون تشویش و دودلی سرتاسر فیلم پله ها را پشت سر می گذارد و آسانسور در جهت خلق و گسترش فضای دراماتیک فیلم کنعان نقشش را خوب بازی می کند . قرار دادن به تنهایی کاراکترها در آسانسور و اشتباه استادن آن از سر تیزهوشی است. باز شدن درب اسانسور در طبقه پنجم و دیدن طبقه خالی ساده – ساکت – سرد و خاموش با کنتراستی نسبت به کل ساختمان چون آیینه ای دانه های دل کاراکترهای فیلم را عیان تر بیان می کند. این چهارتن یا از پائین(طبقه همکف ) به طبقه پنجم می رسند یا از بالا( طبقه یازدهم) به طبقه پنجم و این حساب شدگی در پی رمزهای دیگر فیلم این سردی خاموش را باگمانه های پر تشویش فوق العاده مطرح می سازد گرچه طراحی خوب امیر اثباتی را نباید از نظر دور داشت .
- استفاده درست از پاره شدن قسمتی از لباس مینا در ابتدای فیلم هنگام خروج از درب آزمایشگاه و ارتباط آن با دخیل بستن مینا با همان پارگی لباس در پایان فیلم از دیگر نکات ارزشمند و مثبت فیلم کنعان است – مینا آدمی مذهبی و معتقد نیست سرتاسر فیلم در صدد هموار کردن بستر سفرش به کانادا است . با وجود باردار بودنش از تصمیمش نمی ماند – شاید بتوان با پیش کشیدن اخلاقیات و چالش تراشی او را زیر سوال برد وعنوان این سوال که این اعتقاد و دخیل بستن از کجا یکدفعه سر بر می آورد اما باید دانست اعتقاد باعث دخیل بستن و تمسک مینا نیست.علت دخیل فاکتور اجبار است . اوبه ناچار مجبور به پناه آوردن به یک شرایط متا فیزیکی است اینکه چگونه و کجا ؟ معلوم نیست چرا که خاستگاهی در باورهای دیروز مینا ندارد – سکانس دخیل بستن در مه از دیگر رموز کنعان است . مینا چون جاده ای در مه که ابتدا و انتهایش پیدا نیست فرجام و سرانجامش معلوم نیست – و این تصمیم حاصل شرایط آن لحظه اوست . مگر نه اینکه بسیاری از آدمیان دور و برمان در شرایط مشابه مینا کاری غیر از این می کنند؟ – تصمیمی از سر ناچاری و ترس از فرو ریختن وپاشیدگی تنها دلیل دخیل بستن اوست گرچه این شرایط دراماتیک کردن فیلم را موجب می شود اما مانی حقیقی دور از هر گونه قضاوت دورتر ایستاده و به رد یا تائید کردن دو روی این تعبیر تن نمی دهد . نه به ساخت شرایط ساختگی معنا دار و محتواساز یا ترویج تمسک جویی به یک درخت دست می زند و نه دررد و نکوهش هر دوی آنها. آیا خرافه است ؟این دغدغه مانی حقیقی نیست او فقط به ارائه تصویر درستی از شرایط مینا می کوشد . مینا و قولش با خودش – مینائی که چون دیگر کاراکترهای فیلم نه مذهبی و نه روشنفکر است . آنها حتی مرفه و مترقی و از طبقه بالا نیستید گرچه به ظاهر در طبقات بالای جامعه نفس می کشند و راه می روند . اما دیروزشان در طبقات پایین جامعه گذشتند – دیروزی سخت پر از رنج و مشقت و بی کسی و ان فاصله طبقاتی آنها را سخت آزرده کرده است و شاید بتوان گفت تنها انگیزه ازدواج مینا نه دوست داشتن که عبور از این فاصله طبقاتی است چرا که قبل از او مرتضی کمی جلوتر از او این فاصله را قدم زده است – کنعان پایان این قدمهاست برای مینا و تصمیم به طلاق دارد – آیا دمدمی مزاج است ؟ آیا سرخورده است ؟ با آنکه مرتضی هیچ نشان و علت دلزدگی و سرخوردگی ندارد – نه معتاد است . نه بیمار است و نه .... علت تقاضای طلاق او چیست؟ – انگیزه ذاتی او از این نارضایتی چیست ؟ اگر این نیست پس کدام است و کچا؟ او می داند آنچه او می خواهد این نیست اما چه می خواهد نمی داند و این اصلا تقصیر او نیست – با قولش در پایان فیلم با مرتضی می ماند اما آیا کانادا و تحصیل همان است که او می خواهد آیا بازآنجا دچار دودلی نیست اما باز تقصیر او نیست او همان طور است که می باید بود و آنچه میکند همان است که نتواند نکرده باشد .
نمی خواهم صبح که از خواب بیدار می شوم تو را ببینم
دلم می خواهد از خانه که بیرون می روم کسی منتظرم نباشد .
کنعان محل جولان قهرمان یا قهرمانمایی نیست – قهرمان جایش را به افرادی عادی در پس پرده سپرده است . آدمهایی از همین حوالی – این طرف یا آن طرف شهر . آدمهای ساده و بی ادعا – که شاید کمتر به نظر آمده و دیده شده باشند. در فیلم نقطه اوجی وجود ندارد چرا که شیوه روایت بر پایه گمان و شکی است که در پی سوالاتی مشکوکی پیش می رود
انگیزه واقعی طلاق –عشق علی و مینا- انگیزه ازدواج – واکنش آذر در مقابل خانه علی – خودکشی آذر – پاره شدن مانتومینا- دخیل بستن مینا – قرار گذاشتن مینا با خودش – سکوتهای علی – مرگ مادر مرتضی و ... همه در پی اضافات این شک و دودلی است اما در این بی جوابی رموز جواب دور از هر گونه پیش داوری نهفته است . عادی است و جواب ندادن هوشمندانه مانی حقیقی در ظاهر و چگونگی روایتش خیال تماشاگر را به شان و شایستگی طلب می کنند تا با گره های فیلم در رسیدن به نتیجه همراهی کند و در این راستا بستر مناسب برای رشد و رسیدن میوه نتیجه انتخاب بجای همین نوع ریتم است نه کمی کمتر و نه کمی بیشتر. شاید کنش های متفاوت بازیگران در هر قالب و روایت نوع دغدغه فیلم و رنگ بندی کل سکانسها و نماهای آن غیر از این نپسندد. نوع ریتم در جهت ایجاد معمای لازم در بستر گره های پیش برنده و خلق نوع تعلیقها متناسب است . و بستر چنین ریتمی است که در آن خواب های آشفته مینا . سکوت های علی . بهت های مرتضی . مات های آذر پردازش مثبت می یابد و انتظار ما در سر تاسر فیلم از مشاهده نماهای درشت چشمهای درشت که پر از حرفهای ناگفته تمام کارکترهاست . وگفتگوهای مینا و علی - مینا و مرتضی – مینا و آذر – علی و آذر و دیدن گذشته آنها قانع شده و در دریافت حاصل مجموع گره گشایی صورت می گیرد .
طراحی خانه بزرگ مینا. چگونگی خالیهای آن و چینش نا متناسب کل خانه با طراحی لباسهای گشاد مینا و طراحی لباسهای مرتضی در مجموع به خدمت بیان کنتراست موجود در طرز تلقی مینا و مرتضی یا آذر از زندگی و فاصله شدید دیروز و امروز و نظام طبقاتی جامعه خوب از کاردرآمده است و موفقیت امیر اثباتی درتشدید این تشویش کاملا مشهود است .
باید نوپردازی - قاب بندی و حرکت دوربین حسن کریمی را نمره ای ارزشمند و شایسته در خور تلاشهای به بار نشسته اش داد و بحق احساس و ر نگ بندی موسیقی کریستف رضاعی و اندیشه تدوین مستانه مهاجر در خدمت فیلم از دیگر اتفاقات خوب کنعان است همچنان که بازی بازیگران این فیلم هم در نوع خود شایسته و فراموش نشدنی است. باز ی متفاوت و زیبای محمدرضا فروتن خصوصا در سکانس گفتگوی او و همکارش در ساختمان نیمه ساز – بازی پرتلاش و به نتیجه نشسته افسانه بایگان و باور واقعی از آذر . بازی بداهه بهرام رادان با سکوت هایش چون آن سکوت سکانس گفت و گویش با آذر وحس حضورش در جاهایی از فیلم که حضور فیزیکی نداشت. باز ی تحسین برانگیز و از نوع دیگر ترانه علیدوستی خصوصا در خیابان یک طرفه و بعض او از اینکه زن است و مجبور به پذیرش و برگشتن – بی شک او در جهت گذشتن از ترانه ۱۵ سالگی و رسیدن به مینای کنعان بسیار کوشیده است .
گرچه گذشت زمان ما را به حساب درصد ترانه و مینا منصف تر خواهد کرد چرا که کنعان اتفاق مهم و از نوع دیگری در کارنامه اوست . بگذار زمان بگذرد ترانه ...
اینجا تا به ابد همینه دو روز دیگه پا می شم می بینم پیر شدم دستام خالیه هیچ ندارم از خودم در پایان تراژیک فیلم کنعان با توجه به توان و دقت مانی حقیقی در کارگردانی و نیم نگاهی به روند کارنامه اش شاید نتوان گفت تلاش بعدی او از کجا تا به کجاست اما هر چه هست در خور حقیقی است . ومی توان گفت اگر دور از منطق خودساخته و ذهن شرطی خویش به تماشای کنعان بنشینی بر او اشکال و ایرادی نیست .
یوسف گم گشته باز آید به کنعان

www.artshahrekord.ir
روابط عمومی حوزه هنری چهارمحال و بختیاری
امین بسیم