نقش تغذیه درپیش گیری از پوکی استخوان

پوكی استخوان یا استئوپوروز
پوكی استخون حالتی است كه درآن استخوان شكننده شده واحتمال شكستگی با ضربات كوچك افزایش می یابد .پوكی استخوان ازگرفتاری های بسیارشایع جوامع بشری است كه بعد از سن ۳۵ سالگی روند آن درانسان آغاز می شود . حدود نیمی از زنان مسن تر از ۴۵ سال و۹۰ درصد زنان مسن تر از ۷۵ سال به بیماری پوكی استخوان مبتلا می شوند . مردان مسن نیز به پوكی استخوان دچارمی شوند كه البته میزان ابتلای آنان كم تر از زنان است .به طورتقریبی از هرسه زن یك نفر وازهردوازده مرد یك نفر به پوكی استخوان مبتلا می شوند واین امر درسال ، منجر به ده ها هزار شكستگی ناتوان كننده درمبتلایان می شود كه متأسفانه تعداد اندكی از مبتلایان به پوكی استخوان مورد بررسی وارزیابی قرارمی گیرند .
این شكستگی ها به طورعمده درنواحی زیر رخ می دهد : گردن ، استخوان ران ، مهره های ستون فقرات واستخوان های مچ دست ، حتی گاهی شكستگی های خود به خودی مهره ها ، گردن واستخوان ران هم دیده می شود . می توان بافت استخوانی را به زبان ساده به صورت زیر تقسیم كرد : استخوان انسان همانند یك ساختمان است كه دارای اسكلت بندی ، دیوارچینی وملات بین آجرهاست . اسكلت این استخوان ها از رشته های قوی ومحكمی به نام رشته های كلاژن تشكیل شده كه مابین رشته ها را املاح كلسیم پرمی كند . هم چنین از آن جا كه استخوان بافتی زنده است ، محتوای مقدارزیادی سلول های جوان وبالغ استخوانی است كه وظیفه ی ساختن بافت استخوان ها را به عهده دارند . پوكی استخوان عارضه ای است كه با بالا رفتن سن به وجود می آید درنتیجه از استحكام بافت واملاح استخوانی كم شده وازمفاومت آن كاسته می شود . استخوان انسان درسن كودكی خاصیت ارتجاعی وتحمل فشارزیادتری رادارد وبه تدریج سفت ومحكم می شود واین مسئله درسن ۲۰ سالگی به اوج خود می رسد وبین سن ۲۰ تا ۳۵ سالگی استحكام استخوان به همان قوت باقی می ماند . به همین دلیل درافراد جوان فقط ضربات بسیار شدید مثل تصادفات می تواند منجر به شكستگی استخوان شود . اما از این سن به بعد به تدریج وبا سرعتی كم ، از تراكم استخوان كاسته می شود واستخوان ها با بالا رفتن سن پوك می شوند . درزنان ، بعد از سن یائسگی به علت توقف ترشح هورمون های زنانه ونقش مهم این هورمون ها دراستحكام استخوان ها ، شیوع پوكی استخوان زیادترمی شود .
چه كسانی درمعرض پوكی استخوان قراردارند ؟
به طورتقریبی وبا احتمال بسیار زیاد همه ی ما درمعرض پدیده ی ناخوشایند پوكی استخوان قرارداریم .
- افراد مسن درمعرض ابتلای بیش تری قراردارند .
-عارضه پوكی استخوان درنزد خانم ها بعد از سن یائسگی بسیارشایع است وزنان ، بیش از مردان به پوكی استخوان مبتلا می شوند . به ویژه اگر یائسگی زودرس درخانم ها ایجاد شده باشد .
-تحرك بدنی وورزش ، باعث استحكام استخوان ها درهر سنی می شود .عدم تحرك واستراحت زیاد باعث تحلیل استخوان ها وپوكی سریع استخوان ها می شود ودرد های شكستگی استخوانی را بیش تر می كند .
- گاه پوكی استخوان دربرخی از خانو اده ها بیش تر دیده می شود . هم چنین دربعضی نژاد ها مثل بعضی از نژادهای آسیایی این پوكی بیش تر است .
- تغذیه نقش مهمی درپوكی استخوان به عهده دارد . افرادی كه كلسیم كافی دررژیم غذایی آن ها وجود ندارد ویا ویتامین D كافی دریافت نمی كنند درمعرض ابتلای بالاتری هستند .
-هم چنین نتایج حاصل از مصرف سیگار ، الكل وقهوه ی زیاد هم درپوكی استخوان ثابت شده است .
كسانی كه خود سیگار می كشند ، یا هم نشین سیگاری ها هستند درمعرض پوكی استخوان زودرس قراردارند وزنانی كه سیگار می كشند دچار پوكی استخوان شدیدتری هستند .
- استفاده ی طولانی از كورتون ها ویا داروهای ادرارآور می تواند باعث پوكی استخوان شود. البته باید دانست كه مصرف یك یا چند آمپول كورتون درسال چنین اختلالی را ایجاد نمی كند .
-افرادی كه از بعضی اختلالات هورمونی مشخص رنج می برند مثل پركاری تیروئید وپاراتیروئید ، كم كاری غدد جنسی ، وبیماری كوشینگ درمعرض ابتلای بالاتری برای پوكی استخوان هستند.
آیا پوكی استخوان علامتی دارد؟
متأسفانه باید گفت به طورمعمول پوكی استخوان قبل از بروزعوارض آن علامتی ندارد . علایم هنگامی ایجاد می شود كه شكستگی اتفاق افتاده باشد . درد ناگهانی وشدید درستون فقرات می تواند از علایم شكستگی های ستون فقرات باشد .
ممكن است شكستگی مهره بدون درد اتفاق افتد وبه صورت خمیدگی ستون فقرات وكاهش قد بیمار دیده شود .
اگر چه عكس برداری با اشعه ایكس به تشخیص شكستگی كمك می كند ، ولی برای تشخیص زودرس آن روش مناسبی نیست . پس بهتر است كلیه ی افرادی كه درمعرض خطر پوكی استخوان قراردارند ، قبل از شروع عوارض ، مورد ارزیابی قرارگیرند ودرصورت مبتلابودن،اقدامات پیش گیری اعمال شود .
بهترین روش برای تشخیص پوكی استخوان ، سنجش تراكم استخوان یا دانسیتومتری است . خوش بختانه امروزه برای سنجش تراكم استخوان دستگاه های جدیدی ساخته شده اند كه می توانند با دقت نسبتا زیادی تراكم استخوانی ونسبت آن با استخوان سالم وسن مناسب را اندازه گیری كنند . آزمایش سنجش تراكم استخوانی بدون درد است وتنها چند دقیقه طول می كشد ، هم چنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد ودرطی آن دارویی مصرف نمی شود . این سنجش پزشك را قادر می سازد تا شدت پوكی استخوان را ارزیابی كند ودرنتیجه استحكام استخوان را بسنجد .
بنابراین بهترین روش پیش گیری از پوكی استخوان وعوارض آن ،رعایت رژیم غذایی مناسب ، فعالیت ورزشی مناسب ودوری از عوامل كمك كننده درافزایش پوكی استخوان مانندمصرف سیگار ( به ویژه تمام موارد ذكر شده تا قبل از سن ۳۵ سالگی ) وارزیابی های لازم برای تعیین میزان تراكم استخوانی است .جلوگیری از پدیده های پوكی استخوان
می توان با روش های بسیارساده ای خطرپوكی استخوان را كاهش داد:
- بااطلاع از وضعیت استخوان به ویژه درخانم ها دردوران نزدیك به یائسگی ، به وسیله ی مشورت باپزشك ، به كاربردن روش های تشخیص مناسب ودرصورت نیاز تجویزداروهای ویژه می توان از پیشرفت بیماری وعوارض حاصل از آن پیش گیری كرد .
-تغذیه ی مناسب ، ازروش های بسیارمؤثر برای پیشگیری از پوكی استخوان است . غذای انسان باید محتوی پروتئین ها واملاح كافی وویتامین های لازم باشد تا روند پوكی استخوان كندتر شود .
بهترین منبع كلسیم وپروتئین ، شیر ، پنیر ، ماست ، وغذاهای دریایی به ویژه ماهی است .
كلسیم یكی ازاجزای سازنده ی استخوان است وغذای روزانه ی هر فرد بالغ باید حداقل حاوی ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی گرم كلسیم باشد . البته این مقدار نیاز درزنان باردار ، شیرده ، یائسه ، افراد مسن وبچه ها بیش تربوده وبین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی گرم است . همان طوری كه گفته شد فراورده های لبنی مانند شیر، ماست ، پنیر ، كشك وقره قورت از منابع بسیارخوب ومهم كلسیم اند . سایر منابع حاوی كلسیم عبارت اند از : سبزیجات برگ سبز، كلم پیچ ، شلغم ، هویج ، پرتقال ، انگور، توت فرنگی،خرمالو،زیتون،جعفری ، اسفناج ، كرفس، كشمش ، بادام ، پسته ،گردو، حبوبات وغذاهای دریایی مانند ماهی به ویژه ماهی تن ، كیلكا وساردین .
درزیربه مقادیر تقریبی كلسیم دربعضی ا زموارد ذكرشده اشاره ای می شود :
پوكی استخوان یكی ازمهم ترین عوارض كاهش مصرف كلسیم است ودرصورت همراهی باعواملی مانند :كمبود ویتامین Cكمبود ویتامین D ، درمان با استروئیدها (كورتون) ، بی حركتی ، مصرف الكل و… برشدت آن افزوده می شود . پس بیاییم با رعایت نكات زیرحافظ سلامتی استخوان ها وجلوگیری از پوكی استخوان خود درسن میان سالی وپیری باشیم .
۱- هم اكنون كه مقدارنیازروزانه كلسیم خود رامی دانید سعی كنید به میزان لازم از مواد حاوی كلسیم درروز استفاده كنید ، تا دچار كمبود میزان كلسیم نشوید . این ذخیره سازی به ویژه دردهه ی دوم وسوم بسیار پراهمیت است .درصورتی كه نمی توانید مقدارلازم كلسیم را ازفراورده های غذایی طبیعی تهیه كنید ، برای جلوگیری از این بیماری ناخوشایند سفارش می شود ،به مصرف تركیبات مكمل غذایی موجود دربازاربپردازید .
۲-ویتامین Dبرای سلامتی استخوان ها وجذب كلسیم لازم وضروری است . بنابراین زمانی را دربیرون خانه بگذارنید تا آفتاب بتواند پوست را برای ساختن ویتامین D تحریك كند .
۳- به طورمنظم ورزش كنید . استخوان های اطفال با ورزش كردن ، محكم می شوند ورشد طبیعی خواهند داشت . البته افراد بالغ هم باید تحرك كافی داشته باشند . استراحت وعدم تحرك باعث تحلیل بافت استخوانی می شود . بهترین ، مفیدترین وبی خرج ترین ورزش برای انسان های بالغ وبه ویژه افراد مسن پیاده روی است .
توجه داشته باشید كه ورزش های تحمل وزن مثل پیاده روی نقش مهمی دررسوب كلسیم دراستخوان ها دارند . ورزش هایی كه فشار وتحمل استخوانی ندارند كم تراز ورزش های تحمل وزن دراین مسئله اثرمثبت دارند .
۴-ازمصرف مواد افزایش دهنده ی پوكی استخوان مانند، الكل ،سیگار ، قهوه ی فراوان و… خودداری كنید .
۵-جای گزینی هورمون های زنانه درخانم های یائسه زیر نظر پزشك می تواند مانع پوكی استخوان زودرس شود
درمان پوكی استخوان
اگر پس ازسنجش تراكم استخوان ، معلوم شد كه مبتلا به پوكی استخوان هستید ، با نظرپزشك خود می توانید تحت درمان های زیرقراربگیرید :
درمان های متفاوتی هم اكنون برای پوكی استخوان وجود دارد كه هركدام با توجه به شرایط بیمار برای وی انجام می گیرد .ازجمله تجویزتركیبات حاوی كلسیم وویتامین D، تجویز تركیبات فلوراید وداروهای كاهنده ی سرعت پوكی استخوان مانند E t id ronle، Alendronale و… كه تمام موارد ذكر شده بسیار پرخرج وگران هستند وتنها مورد اول یعنی كلسیم وویتامین D قابل دست رس تر ، كم هزینه تر وبرای عموم قابل استفاده تر است .
توصیه طلایی دنیای تغذیه :
مصرف روزانه ی نیم لیتر شیر ۵۰ درصد نیاز افراد بالغ به پروتئین و۱۰۰ درصد نیاز افراد به كلسیم را تأمین می كند .

دكترنگاربهروز

منبع : روزنامه جوان