چالش های پیش روی اوباما جمهوری منتخب امریکا

بی شک انتخاب باراک حسین اوباما به عنوان ریاست جمهوری امریکا، نقطه عطف دیگری در تاریخ این کشور است. این انتخاب همزمان با فروریختن موانع نژادی در امریکا صورت گرفت و بازتاب های متفاوتی در جهان به همراه داشته است. برنامه های متفاوت اوباما به عنوان تحول در جهان همراه با وعده های صریح و روشن او در ابعاد داخلی و بین المللی، انتظارات جهانیان را بالا برده و بالطبع اتخاذ تصمیمات قاطع او چنانچه عملی شود، اثرات زیادی بر اوضاع سیاسی و اقتصادی جهان خواهد گذاشت. اتخاذ سیاست های متناسب اوباما در برخورد با مسائل داخلی و بین المللی، اکثریت قابل توجهی را در کنگره برای او فراهم آورده است که نمونه بارز آن افزایش دست کم پنج کرسی در سنای امریکا و بیش از ۱۰ کرسی جدید در مجلس نمایندگان آن کشور است. اوباما با اکثریت گسترش یافته حزب دموکرات در کنگره، اکنون وظیفه اداره کشوری را در این دوران سخت برعهده می گیرند که احتمال یک رکود اقتصادی عمیق و طولانی و تعیین سرنوشت دو جنگ، از وجوه مشخصه آن است. به رغم وجود دیدگاه های غالباً خوشبینانه در مورد آینده امریکا و جهان و با فرض همراهی اکثریت جامعه امریکا با برنامه های اوباما، با نگاهی عمیق تر به وضعیت موجود، به این نتیجه می رسیم که اوباما در راه پیاده سازی برنامه های خود با چالش های زیادی در عرصه داخلی و بین المللی روبه رو خواهد بود.
الف) چالش های داخلی
۱) اقتصادی
در سال های اخیر اقتصاد امریکا همواره فراز و نشیب هایی داشته است اما آن کشور تاکنون با این میزان رکود اقتصادی مواجه نبوده است. رکود اقتصاد امریکا در سال گذشته موج ناامیدکننده یی را نسبت به آینده نزد مردم این کشور به همراه داشته است و تبعات آن را می توان در کاهش ارزش سهام، پایین آمدن قدرت خرید مردم و از دست دادن مشاغل در این کشور به عینه مشاهده کرد. در سالی که گذشت بسیاری از کارخانجات از جمله کمپانی های تولید خودرو مجبور به اخراج نیروهای خود شده اند و به ناچار تولید خود را تا حد زیادی پایین آورده اند. بنگاه های تولیدی دیگر توان پرداخت حقوق کارکنان خود را ندارند. پایین آمدن نقدینگی در بانک ها و عدم بازپرداخت اقساط توسط مردم، بازار مسکن امریکا را به یکباره از رونق انداخته و سرمایه گذاری در این بخش تقریباً متوقف شده است. از طرفی دیگر این کشور با ۱۲ هزار میلیارد دلار بدهی ملی دست به گریبان است که بحرانی بدتر از بزرگ ترین سقوط اقتصادی امریکا در طول تاریخ خواهد بود. دولت باید بر ۷۰۰ میلیارد دلار پولی که برای نجات شرکت های بیمه و جلوگیری از ورشکستگی بانک ها اختصاص یافته است، نظارت کند و اطمینان خاطر مردم جهت سرمایه گذاری مجدد در بانک ها را به آنان بازگرداند.
۲) سیاسی
اقدامات تروریستی داخلی که معمولاً و بلافاصله پس از انتقال یک قدرت به قدرت دیگر در امریکا به عنوان سنتی دیرین در آمده است از جمله نگرانی های اوباما خواهد بود چرا که اقدامات ریچارد نیکسون در این برهه آن کشور را تا آستانه فروپاشی به پیش برد. از طرفی دیگر وجود احزاب کوچک تر در امریکا و لابی های متعددی که اوباما نسبت به آنها بی توجهی نشان داده است، می تواند برای دولت اوباما خطرساز باشد اما باید دید منافع این تشکل ها و پیوند دیرینه آنها با ساختارهای سیاسی امریکا مانع از بحران آفرینی خواهد شد؟
ب) چالش های بین المللی
۱) عراق
از زمان حمله نظامی امریکا به عراق و اشغال آن کشور تاکنون پیشرفت های قابل توجهی در روند مبارزه با تروریسم به دست نیامده است. دستاوردهای شکننده امریکا در عراق که دولت نوپای آن کشور است نیز آنچنان اقتداری نیافته است که امریکا بتواند نیروهای خود را از آن کشور خارج کند. هم دولت امریکا و هم دولت عراق بر این باورند که در حالت فعلی خروج نیروی امریکا از عراق این کشور را در آستانه یک جنگ داخلی تمام عیار سوق خواهد داد و عدم خارج کردن ۱۴۰ هزار نیروی نظامی، علاوه بر در پی داشتن میلیاردها دلار هزینه برای امریکا، تامین امنیت جانی این نیروها نیز به عنوان یک نگرانی اساسی است که دولت اوباما را با یک چالش در تصمیم گیری روبه رو خواهد کرد.
۲) افغانستان
امریکا در افغانستان تا حدودی توانسته است کنترل امنیت این کشور را به نیروهای ناتو واگذار کند اما نگرانی های این کشور در تقابل با مساله القاعده در افغانستان به عنوان یک شبکه تروریستی همواره چالشی جدی در تقابل با سیاست های امریکا بوده است. ضعف دولت کنونی افغانستان در تسلط بر مرزها و نفوذ نیروهای بازسازی شده طالبان به داخل، از چالش های دیگری است که امریکا را با نگرانی مواجه خواهد کرد. فشار گسترده طالبان در ولایت های افغانستان بر حکومت و نیروهای ناتو و درخواست اخیر دولت افغانستان برای صلح با طالبان و تضمین امنیت جانی رهبران این شبکه، بر میزان پیچیدگی بحران سیاسی افغانستان افزوده است و اوباما باید به دنبال پیدا کردن راه حلی اساسی برای برون رفت از بحران در این کشور باشد.
۳) پاکستان
پیروزی احزاب مردمی پاکستان در انتخابات اخیر و بیرون راندن پرویز مشرف به عنوان متحد امریکا از عرصه قدرت، نگرانی هایی را در ذهن امریکایی ها پدیدار کرده است چرا که سیاست های امریکا در جنگ با تروریسم با سیاست های رهبران پاکستان همخوانی ندارد. قوت گرفتن احزاب اسلامی پاکستان به عنوان یک کشور اسلامی دارای سلاح هسته یی یکی از نگرانی های اساسی است که امریکا با آن روبه رو خواهد بود.
بمباران ها و حملات موشکی سال های گذشته به روستا ها و مدارس دینی پاکستان توسط امریکا به بهانه مبارزه با تروریسم، روابط امریکا با پاکستان را تیره ساخته است و حمله های اخیر تروریستی در بمبئی هند که به گروه های تندرو پاکستانی نسبت داده می شود، علاوه بر تیرگی روابط هند و پاکستان، بر بحران مابین امریکا و پاکستان نیز افزوده است.
۴) ایران
در طول سالیان زمامداری جرج بوش، فعالیت های هسته یی همواره دستاویزی برای اعمال فشار به ایران بوده است. صدور قطعنامه های پی در پی تاکنون نتوانسته است ایران را در راه رسیدن به فناوری هسته یی بازدارد و همین امر باعث کشمکش های اساسی مابین این دو کشور شده است. امریکا هم تاکنون بر سر مساله انرژی هسته یی ایران در مواضع خود کمترین تغییر را ایجاد نکرده است و باید منتظر تغییراتی بود که اوباما با ایجاد این تغییرات بتواند به جای سوال های بی شمار سیاستمداران ایران موضعی شفاف اتخاذ کند یا ناچار به پذیرش یک ایران هسته یی باشد. باید یادآور شد با توجه به نقش تعیین کننده ایران در مسائل خاورمیانه به ویژه تاثیر آن بر اوضاع داخلی عراق و همچنین موقعیت استراتژیک ایران به ویژه در منطقه خلیج فارس، ارتباط با ایران از دیدگاه غربی ها همواره حائز اهمیت بوده است. البته میزان انعطاف سیاستمداران ایران در برقراری ارتباط دیپلماتیک با غرب بسیار تعیین کننده خواهد بود.
۵) فلسطین
بی گمان مساله تاریخی فلسطین و اسرائیل ریشه در سیاست ها و تصمیمات سردمداران امریکا طی چند دهه اخیر دارد و اختلافات مردم فلسطین با اسرائیل همواره از نگرانی هایی بوده است که از سال ۱۹۴۶ تاکنون به عنوان یک مشکل اساسی در خاورمیانه باقی مانده است. اشغال سرزمین های فلسطینیان و کشورهای عرب منطقه توسط اسرائیل در جنگ های قرن گذشته اعراب و اسرائیل و به تبع آن شهرک سازی در این سرزمین ها، از اختلافات دیرین کشورهای عربی با اسرائیل حکایت دارد. باراک اوباما باید این مشکل را به صورت ریشه یی حل کند اما باید دید افکار درون حزبی اسرائیل مانند حزب حاکم کادیما به رهبری تزیپی لیونی و نتانیاهو رهبر اپوزیسیون و حزب لیکود، حزب افراطی راستگرای شاس و سایر احزاب تندرو و مذهب گرای اسرائیل به چه میزان اوباما را در پیشبرد این تصمیم همراهی خواهند کرد. در اسرائیل بیش از ۲۰ حزب و جریان سیاسی وجود دارد که اقدامات آنها می تواند تصمیمات اوباما را به چالش بکشاند. فلسطینیان آواره در اردوگاه های لبنان، اردن، سوریه، مصر و سایر کشورها همواره قربانیانی بوده اند که سرزمین هایشان به تسخیر نیروهای اسرائیلی درآمده است. اوباما باید بتواند اسرائیل را متقاعد کند که شهرک سازی ها را متوقف کرده و این آوارگان را به سرزمین هایشان بازگرداند.
۶) کره شمالی
در حالی که پس از کش و قوس های فراوان، در سال میلادی گذشته، کره شمالی حاضر شد در مقابل مشوق های غرب و جامعه جهانی، فعالیت های هسته یی خود را متوقف سازد اما عدم خارج کردن نام این کشور از لیست کشورهای حامی تروریسم توسط امریکا، این کشور را برآن داشت تا در تصمیم خود نسبت به برچیدن نیروگاه های هسته یی، تجدید نظر کند. هرچند اخیراً ایالات متحده امریکا به صورت تلویحی و پس از تهدیدات کره شمالی و از سرگیری مجدد فعالیت های هسته یی آن کشور، نام کره شمالی را از لیست کشورهای محور شرارت خارج کرد اما جو بی اعتمادی خاصی میان این دو کشور نسبت به سیاست های همدیگر وجود دارد و همین امر باعث شده است در برخورد با توافقات فی مابین به دیده تردید بنگرند. نقش اوباما در بازسازی روابط با کره شمالی بسیار تعیین کننده خواهد بود. صرف نظر از خواست های غرب، کشورهای همسایه کره شمالی مانند ژاپن و کره جنوبی به عنوان متحد امریکا در منطقه همواره نگران این مساله بوده اند و نقش اوباما در برطرف کردن این نگرانی ها بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
۷) روسیه
تیرگی روابط امریکا و روسیه در سال گذشته ابعاد وسیع تری به خود گرفته است که پس از پایان جنگ سرد، بی سابقه بوده است. طرح سپر دفاع ضدموشکی امریکا در لهستان و چک، قضیه اوستیای جنوبی و گرجستان، گسترش ناتو به شرق اروپا از جمله اقدامات امریکاست که روسیه را نگران کرده است. حمله اخیر گرجستان به ایالت جدایی طلب اوستیای جنوبی و تسخیر آن توسط گرجستان که با تحرکات امریکا در منطقه همراه بود و به تبع آن لشگرکشی روسیه به گرجستان و شکست گرجستان در جنگ با روسیه تا حدودی اقدامات غربی ها را در این منطقه به چالش کشید. پروژه گسترش ناتو به شرق اروپا که جهت محدود کردن قدرت روسیه از اولویت های غرب بوده با بن بست مواجه شده و اختلافات چشمگیر میان سیاستمداران برخی از کشورها از جمله اوکراین تا حد زیادی سیاست های امریکا را به چالش کشیده است.
۸) سوریه
روابط با سوریه به عنوان کشوری مهم و همسایه اسرائیل از دیدگاه سیاستمداران غربی همواره از اهمیت ویژه یی برخوردار بوده است. بر همین اساس جریانات داخلی، سیاست ها و تصمیمات بین المللی سوری ها را همواره با حساسیت خاصی دنبال می کنند. خروج نیروهای سوری از لبنان که با فشار غرب صورت گرفت، باعث کشمکش هایی شد که به ترور رفیق حریری منجر شد که غرب آن را به سوریه نسبت داد و همین امر باعث افزایش تنش میان دو کشور شد. دخالت سوری ها در ناامنی های عراق و کشته شدن سربازان امریکایی در این کشور از دیگر اقداماتی است که به سوریه نسبت داده می شود. اخیراً تجاوز امریکا به خاک سوریه به بهانه مبارزه با تروریسم، تا حدودی ارتباط و دیالوگ غرب با سوریه را به حالت تعلیق درآورده است. بی شک انکار نقش سوریه در منطقه باعث به خطر افتادن منافع امریکا و صلح اعراب و فلسطینیان نیز خواهد شد. یقیناً اوباما باید برای رفع موانع، در شیوه به کارگیری دیپلماسی علیه سوریه تجدیدنظر کرده و برای رفع بحران موجود، به دیالوگ مستقیم با سوریه بپردازد.
۹) ترکیه
کشور ترکیه به عنوان عضو ناتو و هم پیمان امریکا در منطقه، همواره مورد توجه امریکا بوده است. برقراری پایگاه های نظامی امریکا مانند پایگاه اینجرلیک در ترکیه نشان از روابط خوب این کشور با امریکا دارد، اما اختلافات گسترده ترکیه با امریکا بر سر حمله به عراق منجر به ایجاد شکاف در روابط دو کشور شد. از طرفی دیگر عدم موضع گیری امریکا در برخورد با مساله حزب کارگران کردستان پ ک ک موجب افزایش سردی روابط دو کشور شده است. سیاست های دوگانه امریکا در قبال ترکیه و شمار زیادی از موارد مورد مواخذه، موجب شده است که اخیراً احزاب مخالف لاییک بیشتر از حزب عدالت و توسعه موضع ضدامریکایی از خود نشان دهند. با توجه به موضع گیری های ملایم امریکا در قبال پ ک ک و عدم همراهی این کشور در جنگ علیه این حزب، این اعتقاد به وجود آمده که امریکا برای تاسیس حکومت کردستان مستقل، دنبال تقسیم ترکیه است. حوادث قتل و کشتار ارامنه توسط حکومت ترکیه در سال ۱۹۱۵ و جانبداری امریکا از ارامنه و پرداختن به این مساله، از دیگر مواردی است که روابط واشنگتن و آنکارا را تیره کرده است.
۱۰) سایر چالش های بین المللی
علاوه بر موارد فوق چالش های دیگری هستند که بر سر راه اقدامات اوباما قرار خواهند گرفت که از آن جمله می توان به مساله مهاجران غیرقانونی به ویژه از مرزهای مکزیک، برچیدن زندان گوانتانامو، قضیه امنیت انرژی در جهان و بحران دارفور سودان اشاره کرد. در قضیه دارفور که تاکنون بیش از دو هزار کشته و دو میلیون بی خانمان در پنج سال گذشته بر جای گذاشته است، دولت سودان و بسیاری از مردم آن کشور عدم دستیابی به توافق با شورشیان در این منطقه و دامن زدن به این ناآرامی ها را به غرب نسبت می دهند.

صالح رسولی

منبع : روزنامه اعتماد