تجربه فقرزدایی در ترکیه و پاکستان

در راستای برگزاری سلسله نشست‏های گروه سیاست اجتماعی با محوریت فقر و فقر زدایی، در یکی از جلسات این گروه، حبیب جباری کارشناس ارشد دفتر رفاه اجتماعی سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی، تجربه فقرزدایی در دو کشور ترکیه و پاکستان را با نگاهی به کلیات سیاست‏های اجتماعی و توسعه رفاهی در دو کشور و بر اساس سفر پانزده روزه‏ای که به منظور تحقیق در این زمینه و در راستای طرح توسعه ناحیه محور به آن‏جا داشته، مورد توجه و بررسی قرار داد.
او در ابتدا با اشاره به مقوله فقر و شاخص‏ها و جایگاه آن در دو کشور، گفت: در برنامه‏های فقرزدایی ترکیه بیشتر نقش دولت و سیاست‏های از بالا به پایین مورد توجه بوده، درحالی که در پاکستان فعالیت‏های جامعه مدنی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
وی سپس با بیان شرایط جغرافیایی و جمعیتی کشور ترکیه اشاره کرد: ترکیه حدود ۷۰ میلیون جمعیت دارد. این کشور از ۷ منطقه و ۸۱ استان تشکیل شده و در تجربه در دو دهه اخیر، با فزونی فقر روبرو بوده است تا جایی که صاحبنظران به این نتیجه رسیده‏اند که فقر در این کشور، ماهیت ساختاری داشته و فن‏آوری‏ها و شغل‏های جدید در ماهیت‏های بخش غیررسمی خود را نشان می‏دهند. مثل زنان و کودکان که کم توقع هستند و این خود به تقویت فقر کمک می‏کند.
وی افزود: با این نگاه، تلاش بر این است که در این کشور برنامه‏های توسعه و سیاست‏هایی برای کاهش فقر به صورت مستقیم مورد استفاده قرار گیرد. از این مرحله و تقریباً از اواسط دهه ۹۰، برنامه اولیه توسعه ملی، در یک اقدام فوری، شامل ایجاد بنیاد صندوق همبستگی و مساعدت اجتماعی برای به وجود آوردن چتر حمایتی برای گروه‏های فقیر به وجود آمد. همچنین در برنامه میان‏مدت مقابله با فقر در ادغام اجتماعی گروه‏های حاشیه‏ای مثل زنان و کارگران و بی‏سوادان مورد توجه قرار گرفت. نکته جالب در این میان، آن است که مدیریت بنیاد همبستگی و مساعدت اجتماعی، تنها به عهده دولت نیست و نهادهای غیردولتی و جامعه مدنی نیز در این مسیر سهیم‏اند.
جباری افزود: در تجربه خاص آناتولی، پروژه توسعه منطقه‏ای یک‏پارچه که ماهیت چند بخشی در خدمات، کشاورزی، صنعت و ... دارد، از دیدگاه کلی توسعه پایدار تبعیت می‏کند. هدف این پروژه حذف نابرابری‏های توسعه منطقه‏ای با ارتقاء سطح درآمد، سطح زندگی، مشارکت، ارتقاء و توسعه زندگی، پایداری اجتماعی و رشد اقتصادی با تقویت ظرفیت‏های تولیدی و اشتغال‏زایی در بخش روستایی است. این پروژه به صورت جهانی، محلی و منطقه‏ای، تعریف و طراحی شده و توجه بر این بود که منطقه‏ای که در آینده (سال ۲۰۱۰) با جمعیت ۹ میلیونی خود، با یک میلیارد انسان در ارتباط است، بسیت میلیارد دلار ارز برای ترکیه در بر داشته باشد. ساختار این پروژه در برقراری تعامل بسیار قوی‏ای با بخش‏های دولتی و همچنین سازمان‏های بین‏المللی بوده و با بازنگری در آن در سال ۱۹۸۹، نگاه اجتماعی و فرهنگی نیز مورد توجه قرار گرفته است و بدین طریق بیشتر بر بازسازی و مرمت فرهنگی تأکید شده است.
جباری در این نشست با نشان دادن فیلمی درباره اجرای این پروژه، به هفت حوزه اصلی فعالیت آن را مورد بررسی قرار داد. او همچنین با بیان این نکته که در گذشته منطقه آناتولی جزء فقیرترین مناطق ترکیه محسوب می‏شده و همواره در معرض جنگ‏ها و ناامنی‏ها قرار داشته است، برخی مشکلات موجود در اجرای طرح‏های این چنینی در ترکیه را عدم وجود سازمان‏های مستقل برای هدایت فعالان حوزه حمایت اجتماعی، نگرانی از به خطر افتادن میراث فرهنگی و هویت فرهنگی، بالا بودن هزینه‏های طرح‏های اجتماعی و توجه بیشتر به فعالیت‏های اقتصادی نسبت به کارهای فرهنگی عنوان کرد.
او در بخش دیگری از سخنان خود، درباره تجربه پاکستان، با اشاره به جمعیت ۱۶۵ میلیونی این کشور بعد از سال ۲۰۰۰، در زمینه برخی تفاوت‏های جدی که در ساختار سیاسی ـ اداری آن ایجاد شده، توضیحاتی ارائه داد.
وی همچنین گفت: یک سوم جمعیت پاکستان زیر خط فقر زندگی می‏کنند. در عین حال در این کشور، نقش عامل مذهب در حمایت‏های اجتماعی بسیار بیشتر از ترکیه است. مثلاً سازمانی در پاکستان وجود دارد که زکات را جمع‏آوری کرده، ۶۰% آن را در میان مستحقان توزیع می‏کند و ۴۰% را به سازمان‏های مذهبی می‏دهد. از این جهت، در پروژه‏ای را که ما در این کشور مورد بررسی قرار دادیم نیز بیشتر بسیج اجتماعی فرد و خانوار و توانمندسازی آنها در انجام فعالیت‏های توسعه اجتماعی مطرح بوده است.
جباری افزود: در پاکستان یک سازمان غیردولتی نقش سازمان‏یابی اجتماعی گروه‏ها را ایفا می‏کند. این سازمان که به "بنیاد آقاخان" معروف است، در دهه ۸۰ فعالیت خود را در بخشی از روستاهای پاکستان آغاز کرده و با ایجاد پیوندهای اجتماعی قوی با سایر بخش‏ها، توانسته صندوق‏های پس‏‏انداز و نوعی بانک‏های روستایی را به وجود آورده‏ و البته اداره این منابع را نیز به شوراهای محلی واگذار کند. در این پروژه، بحث بسیج اجتماعی فرد و خانوار و توانمندسازی آنها در انجام فعالیت‏های توسعه اجتماعی مطرح بوده و سازمان‏یابی اجتماعی این گروه‏ها هدف اولیه در این قسمت است.
وی در ادامه تاکید کرد: ارزیابی‏های متعددی که در این زمینه انجام شده، نشان از موفقیت این پروژه داشته و همین امر شرایطی را فراهم آورده که از یک سو، دولت پس از ده سال به حمایت از آن پرداخته و از سوی دیگر، پروژه در ده نقطه کشور پاکستان تکرار شود که میان این نقاط در عین وجود نوعی ماهیت شبکه‏ای، مدیریت متمرکزی حاکم نباشد. به بیان دیگر، این سازمان غیردولتی توانسته با اجرای سیاست‏های مناسب، تعامل قوی‏ای با دولت و مردم برقرار کند.

منبع : انجمن جامعه شناسی ایران