شوک‌های ناگهانی چه تاثیری بر اقتصاد می‌گذارد؟

اقتصاد یك حرفه شوك‌آور است. نه به این دلیل كه كارشناسان اقتصادی قابلیت ندارند یاعادت‌های شخصی غیر معمولی دارند.
توصیف شوك‌آور را باید برای آنچه اقتصاددانان انجام می‌دهند به كار برد.
آنها با الگوی اقتصادی شروع می‌كنند و یك شوك به آن وارد می‌كنند كه این شوك می‌توانند افزایش ناگهانی قیمت نفت یا یك پیشرفت تكنولوژیك یا كاهش تعرفه باشد.
سپس شروع به تحلیل و بررسی این می‌كنند كه در پی این شوك چه اتفاقی برای تولید، قیمت‌ها، اشتغال و دیگر عوامل بازار پیش می‌آید.
مثلا فرض كنید قیمت نفت ناگهان افزایش یابد. آن وقت تولید كاهش می‌یابد و سطح قیمت‌ها بالا می‌رود و بسته به ملاحظات تورمی و واكنش بانك مركزی، تحولات بعدی تورمی در پی می‌آید.
با جا به جا كردن آمار و ارقام، این كارشناسان تخمین می‌زنند كه شدت این تاثیرات چقدر است. تقریبا همه این تحولات با تغییرات در اعداد و ارقام و ارزش كالاها سر و كار دارد.
اگر قمیت نفت دو برابر شود چه خواهد شد؟ كارشناسان اقتصادی اما وقت كمی صرف كرده‌اند تا به پاسخ این پرسش برسند كه اگر دنیا به مكانی غیر قابل پیش‌بینی تبدیل شود و همه چیز به هم بریزد چه خواهد شد؟ اگر قیمت نفت به جای ۵۰ تا ۶۰دلار بین ۲۰ و ۱۰۰دلار نوسان پیدا كند چه؟ پاسخ دادن به پرسش‌هایی از این دست بسیار دشوار اما مهم است.
این پرسش‌ها مهم است چون رفتار مردم ممكن است در صورت تغییر ناگهانی دنیا و غیرمطمئن شدن آن تغییر كند.
از سوی دیگر به گفته نیك بلوم اقتصاددان انگلیسی دانشگاه استنفورد، وقایعی كه دنیا را دچار بلاتكلیفی می‌كند و مثلا این لاتكلیفی و شرایط فوق‌العاده بر قیمت سهام آمریكا تاثیر می‌گذارد، زیاد پیش می‌آید.
یكی از مشهورترین این اتفاقات حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ است. اما در دهه‌های گذشته از این دست اتفاقات زیاد روی داد، از ترور جان اف كندی گرفته تا فروپاشی انرون.
اقتصاددانان به طور كلی شوك‌ها و اتفاقات غیر منتظره را نادیده نمی‌گیرند.
در سال ۱۹۸۳ یك اقتصاددان جوان آمریكایی به نام بن برنانك مقاله‌ای را به چاپ رساند در تحلیل چگونگی تاثیر وقایع غیر منتظره بر سرمایه‌گذاری.
به گفته این اقتصاددان، وقایع غیر‌منتظره ممكن است سود شركت‌ها را بالا ببرد چون شركت‌ها منتظر می‌مانند و كاری نمی‌كنند.
اما كارشناسان دیگری همچون بلوم با نگاهی متفاوت این موضوع را بررسی كرده‌ و الگویی برای این كار طراحی كرده است. در این الگو میزان سرمایه‌گذاری و اشتغال شركت‌ها مورد بررسی واقع شده و با وارد كردن یك شوك به این الگو میزان تغییرات درآمدی و سرمایه‌گذاری این شركت‌ها بررسی شده‌است.
این بررسی نشان داده است كه با وارد شدن این شوك چون آینده نامعلوم می‌شود، تقاضا پایین می‌آید و ارزش صبر كردن بالا می‌رود.
شركت‌هایی كه سرمایه‌گذاری را افزایش داده‌اند یا آگهی استخدام داده‌اند برنامه‌هایشان را به تعویق می‌اندازند.
شركت‌های در حال كوچك شدن هم روند اخراج كارگران را متوقف می‌كنند. اما قابل توجه‌ترین تاثیر این است كه سرمایه‌گذاری و اشتغال كاهش می‌یابد.
بهره‌وری هم همین طور. از آنجا كه استخدام و اخراج‌ها متوقف می‌شود، كارگران دیگر از شركت‌های با بهره‌وری پایین به شركت‌های با بهره‌وری بالا منتقل نمی‌شوند.
وقتی شرایط عادی شود سرمایه‌گذاری و اشتغال و بهره‌وری به حالت عادی خود بازمی‌گردد. بلوم می‌گوید این مدل درباره شرایط بعد از ۱۱ سپتامبر به خوبی صدق می‌كند.
كارشناسان اقتصادی این شرایط را پیش‌بینی كرده بودند و می‌گفتند كه تا پایان آن سال بیش از یك میلیون شغل از دست می‌رود. اما شرایط در پایان سال ۲۰۰۲ عوض شد.
سرمایه‌گذاری هم برای مدتی كاهش یافت و باز احیا شد.
شرایط بلاتكلیفی و ناامنی همچنین در تصمیمات بانك‌های مركزی بازتاب پیدا می‌كند. برای سیاستگذاران كشورها مهم است كه شرایط بعد از شوك را برای مدت طولانی‌تری پیش‌بینی كنند.
شرایط وقتی دشوارتر می‌شود كه تاثیرات اولیه و ثانویه شوك‌ها با هم همزمان شود.
كارشناسان اقتصادی می‌گویند فدرال ریزرو و دیگر بانك‌های مركزی در روزهای بعد از ۱۱ سپتامبر خوب عمل كردند و واكنش متعادلی نشان دادند.
شوك‌های اولیه معمولا بر سهام آسیب‌پذیر شركت‌ها تاثیر می‌گذارد. موج بعدی شوك، شركت‌ها و فعالیت‌های آن را در بر می‌گیرد.
آیا شوك‌های ناشی از شرایط غیر قابل پیش‌بینی همیشه تحول و تغییر به همراه دارند؟ اغلب همینطور است.

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد