روایت پلیسی تاریخ

مجموعه تلویزیونی «کارآگاه علوی ۲» به کارگردانی حسن هدایت اثری پلیسی با رویکردی تاریخی است. فیلم ها و سریال های پلیسی، از موفق و پرطرفدارترین ژانرهای تلویزیونی هستند. برخلاف آثار مشابه پیش از آن (وسترن) این امکان را دارند که به سهولت مورد تقلید قرار گیرند. گسترش و وسعت تولیدات مجموعه های نمایشی پلیسی، از یک منظر می تواند نمایشگر علاقه و اشتیاق افراد جامعه، به تماشای چنین آثاری باشد.
ساخت دوباره «کارآگاه علوی» را به موازات تولیدات دیگری که در این ژانر تهیه شده یا در حال آماده سازی اند، می توان در همین چارچوب نگریست.
با پس زمینه ای که درباره سابقه شرایط سیاسی جامعه در سال های بعد از جنگ جهانی دوم و فضای هولناک دهه ۱۳۲۰ در اثر اشغال بخش هایی از کشور به دست متفقین (روس ها و انگلیسی ها) ارایه می شود، جهت گیری و گرایش های مفهومی مجموعه، نمایان تر می گردند. مجموعه «کارآگاه علوی» در قسمت های نخست، می نمایاند که به دنبال نمایش جلوه هایی از تاریخ معاصر کشورمان است و در این ارتباط تلاش می کند، برخی از ظلم ها، غارتگری و وابستگی های رژیم رضاخان و محمدرضا پهلوی را در معرض دیدمان قرار دهد. طرح این گونه مضامین که ریشه در واقعیت های آن هنگام داشته، مستندنمایی اثر را پررنگ تر کرده است.
نخستین داستان، قتل یک نماینده مجلس را که با شهید مدرس نیز ارتباطی داشته، به دستور رئیس شهربانی، روایت می کند. در قسمتی دیگر، بیرون بردن غیرقانونی جواهرات توسط یکی از روسای شهربانی زمان رضاخان، مطرح می شود. اگر بخواهیم برای آثار پلیسی، اهدافی را برشماریم، تعمیق آگاهی های مخاطب از مسایل مربوط به جرم و قوانین آن، همچنین توجه دادن ایشان به توانمندی، قدرت و سرعت نیروهای پلیس برای استیلای نظم و قانون در جامعه، از مهم ترین آنهاست. در چنین موقعیتی و با این تعریف،جلوه نمایی نمونه هایی از وقایع تاریخ معاصر، اگر چه مطلوب است، لیکن مشکل زمانی به وجود می آید که با تأکید و پررنگ تر کردن این جنبه مفهومی، جایگاهش را از جهت قرار داشتن در ژانر پلیسی و ساختار داستانی با چالش، سؤال و ابهام هایی مواجه می کند.
به منظور وضوح بیشتر این موضوع، می توان آن را این گونه نگریست که در مقایسه تطبیقی محتوا و فرم، گرایش و رویکرد اصلی برای «کارآگاه علوی» محتوا بوده، از این رو، تلاش داشته با طرح مقاطعی از فصول تاریخی سرشار از ظلم و وابستگی سلطنت پهلوی، به تبلیغ مضامین سیاسی در این چارچوب بپردازد. به سخنی دیگر، در آن دوران، از آنجایی که تشکیلات امنیتی، نظیر ساواک، به صورتی جداگانه، طراحی نگردیده بودند، پی گیری های مواردی که بیشتر امنیتی یا سیاسی محسوب می گشتند از طریق بخش هایی از ساختار شهربانی به اجرا درمی آمد. با این توضیح و با در نظر گرفتن کدهایی که تاکنون از سوی مجموعه ارائه گردیده، کارآگاه علوی در پخش و پرداخت کنونی اش، به دنبال پرونده های قتل یا جرم هایی است که سیاسی اند.
این درحالی است که شرایط پرتلاطم و ظلمت بار اجتماعی و اقتصادی آن دوره، ایجاب می کرد که سریال نگاهی اجتماعی و مردمی تر می داشت. البته در دیالوگ هایی که حاکی از وضعیت آشفته آن زمان است، به این مسئله پرداخته شده است. اما جا داشت که اوضاع وخیم آن دوره، دراماتیزه می شد تا نسل های جدید نگاهشان به آن مقطع عمق بیشتری یابد.
از جمله این که در آن دوره به واسطه سلطه سنگین استعمارگران انگلیسی و روس بر کشور و بی تعهدی حاکمیت به وضع مردم، تعداد زیادی از هموطنانمان از گرسنگی مردند.
فارغ از جنبه های مفهومی و محتوایی مجموعه «کارآگاه علوی» شیوه روایی اثر از ابعاد گوناگونی، واجد ارزیابی است.
در آغاز «کارآگاه علوی» در مقام فردی مطرح می گردد که توانمندی بسیاری را در حل پرونده های مبهم و پیچیده، دارد و کمیت این اهمیت و پیچیدگی در سطوح مختلف محتوایی و نمایشی شخصیت او، به چشم نمی آید. موقعیت هایی که برای «کارآگاه علوی» ساخته و پرداخته می شوند، دارای سادگی هایی است که کمکی به جذاب تر شدن این شخصیت نمی کنند.
داستان با آن که گره افکنی های گوناگونی را داراست، اما عمق و گستره آنها از چنان پیچیدگی هایی برخوردار نیستند که به آن و همچنین کارآگاه، فضا و ابعاد عمیق و چند لایه ای دهد.
تولیدکنندگان آثار پلیسی، برای تداوم جذابیت این ژانر تلاش های بسیاری را می نمایند از جمله آنها طرح شخصیت یا تیپ هایی است که به جای تلاش برای حاکمیت قانون و نظم در موقعیت خلاف آن، حرکت می نمایند. به عنوان مثال مجموعه بحث انگیز قانون و نظم (Lawand oxder) اثر گوردون نیومن تلاشی برای نمایش چهره خشن از پلیس در تلویزیون انگلیس بود. رابطه غیراخلاقی میان پلیس و مجرم و این پیام «قانون و نظم» که پلیس خود بخشی از مشکل بود و نه راه حل، نتیجه مهمی بود که از زمان سریال اتومبیل Z ، در مجموعه های پلیسی رواج یافت.
چند لایه بودن و پیچیدگی شخصیت و وقایع در چنین آثاری باید در سطحی باشد که مخاطب عام امکان ارتباط با آن را پیدا کند و بتواند ایشان را از طریق مشارکت در کشف علت با دلایل اصلی جرم یا مجرم، با متن درگیر کند.
ریتم در «کارآگاه علوی» در مقایسه با تولیداتی که در ژانر پلیسی قرار دارند، ضرباهنگ کندتری دارد. یک علت آن را می توان عدم و یا کمی صحنه و سکانس های حادثه ای در این اثر دانست. از منظری دیگر، در پیش گرفتن چنین ساختار ریتمیکی را می توان به ماهیت پروژه هایی دانست که دراختیار کارآگاه قرار می گیرند. مثلاً در قسمت های ابتدایی، محدوده مسئولیت او رمزگشایی پرونده هایی بود که زمینه درگیری های فیزیکی در آنها وجود نداشت. به بیان دیگر، دستگیری مجرمین یا امکان پذیر نبوده یا از طریق بخش های دیگر شهربانی انجام می گرفته و می گیرد.
«کارآگاه علوی» از آن رو که به تصویرگری نمایشی برخی ازواقعیت های تاریخی کشورمان می پردازد آگاهی بخش است. در این میان به نظر می آید، پرداخت خلاقانه تر متن از نظر دراماتیک و جذب شفاف تر عناصر ژانر پلیسی در ساختار خود، می توانست به آن اثرگذاری گیرا و ماناتری بخشد.

احمد عراقی

منبع : روزنامه کیهان