پیام های بازرگانی با طعم معنویت!

در این روزهای مبارک ماه رمضان، به تبع تغییر حال و هوای جامعه، برنامه های صدا و سیما نیز متفاوت شده است. این تفاوت در پیام های بازرگانی نیز محسوس است. به طوری که در اکثر آیتم‌های این پیام ها، از شعائر و عناصر فرهنگی و اجتماعی مرتبط با ماه مبارک رمضان استفاده می شود. این امر گرچه به ظاهر زیبا و ستودنی است، اما در اصل یک بدعت متعارض رسانه ای محسوب می شود.
قابل ذکر است، یکی از معضلاتی که در کشور ما، به خصوص در ۳۰ سال اخیر در نحوه استفاده از رسانه های مدرن، از جمله تلویزیون وجود داشته است، ناهماهنگی قالب و پیام مورد نظر است. چرا که خواستگاه این رسانه ها، غرب اومانیستی و سکولار است و ذاتا به باز تولید فرهنگ مبدا خود می پردازند. به عبارتی بهتر، رسانه هایی چون تلویزیون، سینما، رایانه و ... برای القای فرهنگی که مولود آن هستند، تناسب بیشتری دارند تا فرهنگ جوامعی چون ما. به همین دلیل انتقال ارزش ها و پیام های بومی و دینی کشور ما از طریق سینما و تلویزیون با مشقات فراوانی روبرو بوده و هست. مگر در مواردی که با در نظر داشتن قابلیت های این رسانه ها، بر آن ها غلبه پیدا کردیم و افسار قالب را به محتوا دادیم.
یکی از قالب های تلویزیونی که به طور مستقیم ملهم از فرهنگ وارداتی محسوب می شود، پیام های بازرگانی است. پیام های بازرگانی منادی مصرف گرایی و عامل افزایش ولع کاذب خریدن در مردم هستند. در این نوشتار مقصود واکاوی و بررسی تبلیغات تجاری نیست و در ضرورت یا ضرر استفاده از آن در صدا و سیمای جمهوری اسلامی فعلا بحثی نیست.
اما در این شکی نیست که انگیزه اصلی از تولید پیام های بازرگانی، دعوت مخاطب به خرید کالا یا استفاده از خدمات شرکت ها و نهادهای اقتصادی است. به عبارتی هدف در تبلیغات تجاری، رسیدن به سود اقتصادی و مادی است.
به همین خاطر از تبلیغات تجاری و به خصوص پیام های بازرگانی تلویزیونی، به عنوان یکی از مهم ترین عناصر تقویت سرمایه داری یاد می شود.
اما آیین روزه داری که یکی از اصلی ترین فرایض دین انسان ساز اسلام است، منادی پرهیز از مصرف است. عمل روزه گرفتن، مناسکی ضد اشرافی و مکانیزمی اجتماعی برای تسریع در دست یابی به عدالت است. در روایات و احادیث آمده که از اهداف روزه داری، همدردی اغنیا با مستضعفین است. با این حساب، استفاده از عناصر این فرهنگ در بیشتر پیام های بازرگانی، یک تناقض است.
مثلا در ماه مبارک رمضان که مردم مسلمان کشورمان در پرهیز از خوردن به سر می برند، فلان شرکت تولیدکننده موادغذایی، به بهانه تبلیغ محصولش، صدای اذان و سفره وسیع افطار و خوراکی های رنگ به رنگ آن را نمایش می دهد. یا فلان تولیدکننده تلفن همراه، به نصیحت درباره ضرورت اخلاق نیکو و آشتی می پردازد و در همان حین کالای خود را تبلیغ می کند. البته این بدعت در تمام مناسبت های مذهبی و دینی نیز اتفاق می افتد.
این کار نوعی بازی با عواطف و علایق مذهبی و معنوی مردم، برای اهداف کاسب کارانه است. حتی می توان آن را نوعی استفاده ابزاری از دین برای تجارت دانست. چرا که این اقدام از اساس دچار اشکال است. روزه داری انسان را به عقلانیت و غلبه بر هوس می خواند اما تبلیغات تجاری تلویزیون، از نظر روان شناختی، در پی اغفال و تحریک هوس خرید بیشتر هستند.
استفاده پیام های بازرگانی از پیام های ارزشی و مذهبی، موجب تخریب و وهن این ارزش ها می شود، چون پیام های مذهبی فرع بر پیام های تجاری قرار می گیرند و تحت الشعاع آن هستند. از طرفی این امر می تواند به مرور زمان موجب سطحی شدن شعائر دینی گردد.
بنابراین باید تدبیر و چاره ای در مورد این دست از پیام ها اندیشید. حداقل آن دسته از پیام هایی که شدت لوکس گرایی و تفاخر اشرافیشان زیاد است، باید از استفاده از پیام های دینی منع شوند.

آرش فهیم

منبع : روزنامه کیهان