ارزیابی نوسازی بافت های فرسوده در طرح جامع تهران

به دنبال موارد ذکر شده درخصوص بافت های فرسوده در ارزیابی و انتظارات از طرح جامع شهر تهران در بحث مذکور موارد زیر مطرح می شود:
الف) ارزیابی
۱) طرح جامع فقدان چشم اندازی روشن درخصوص نوسازی بافت های فرسوده است.
۲) در طرح جامع از بافت های فرسوده به عنوان محدوده های آسیب پذیر در برابر زلزله یاد شده است با پذیرش این تعریف شاخص ناپایداری به تنهایی می توانند معیار شناسایی بافت های فرسوده باشد و پیشنهاد دو معیار دیگر (نفوذ ناپذیری و ریزدانگی) به تنهایی نمی تواند معرف فرسودگی باشند. حال آن که در مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری تنها محدوده های دارای هر سه معیار بافت های فرسوده معرفی شده اند. (۳۲۶۸ هکتار)
۳) در مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری بافت فرسوده به معنی پهنه های ناپایدار شهری (۱۴۷۹۲ هکتار) با محدوده بافت های فرسوده شناسایی شده (شرط داشتن هر سه معیار) حدود ۱۱۵۰۰ هکتار اختلاف دارد.
۴) در هر دو رویکرد، تعیین مرز قاطع دراعمال شاخص ها (نگاه غیر طیفی) سبب شده که شناسایی پهنه های فرسوده از دقت کافی برخوردار نباشد.
۵) طرح جامع ضمن طرح دو رویکرد مذکور موضع روشنی در خصوص آن ها اتخاذ نکرده است. شاید به دلیل که طرح یاد شده اصولاً برنامه ای برای بافت های فرسوده ندارد تا این اعداد و ارقام بتواند مبنای برنامه ریزی و تدوین راهبردها قرار گیرد. پیداست که در چنین بستری امکان طرح ریزی اقدامات و اتخاذ تدابیر برای مدیران شهری با چالش های جدی مواجه می شود.
۶) در مشخصه های کلی انواع بافت فرسوده تهیه شده از طرف نهاد تهیه طرح جامع سه نوع بافت، معرفی شده ولی برای مداخله چهار رده اولویت بیان شده است .
۷) گونه های مداخله ارایه شده (بهسازی، نوسازی، بازسازی) که در طرح جامع آمده، کلی بوده و در ادبیات مرمت شهری به کرات ذکر شده اند. در این گونه ها به زلزله و ضرورت های نوسازی عنایت ویژه ای نشده است. گونه های مذکور کلی بوده و نماینده اقدام یا اولویت اجرایی خاصی نیستند و زمینه تحقق آن ها بافت های متعارف شهری با درجه ای از افت یا وجود زمینه های قابل احصای کیفی هستند که در شرایط فعلی و از منظر مدیریت بحران معضل اصلی شهر محسوب نمی شود.
۸) اصول کلی ساماندهی و مداخله در بافت های فرسوده پیشنهادی طرح جامع توصیه های بدیهی بوده که اصولاً در بستر طرح باید به ضوابط راهبردی تبدیل می شد. تاثیر فرسودگی (کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و ...) ۲۰درصد وسعت شهر و اسکان ۴۰ درصد از مردم تهران که کم درآمد هم هستند در جهت گیری های طرح جامع و ارایه راهبردهای روشن نیست.
۹) جهت تامین سرانه های خدمات شهری در بخش های قابل توجیهی از بافت های فرسوده باید قریب نیمی از پهنه های مسکونی و همین نسبت از جمعیت آن ها کاهش یابد. این به این معناست که جابه جایی حدود ۰۰۰ر۶۰۰ نفر جمعیت از این بافت ها اجتناب ناپذیر است. حل این معضل نیازمند راهکارهای عملی (مبتنی بر مساله شناسی) است نه توصیه های کتابی.
۱۰) عدم بررسی علل فرسودگی سبب شده که بخش مهمی از راهبردهای نوسازی که معطوف به توقف روند فرسودگی است مورد غفلت واقع شود. فرسودگی در شهر مولود شرایط و سازمان حاکم بر شهر و توزیع نامناسب خدمات و زیر ساخت ها و قطب های توسعه شهری بوده و توقف روند آن در گرو تغییرات کلان در این گرایش هاست.
ب) انتظارات:
نظر به اینکه فصل نوسازی بافت های فرسوده در گزارش طرح جامع جز دو نیم صفحه پایانی که تحت عنوان اصول کلی ، سیاست هایی را اعلام کرده است در مابقی مطلب به نقل مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری در تشخیص بافت های فرسوده شهر تهران همچنین نظریه نهاد طرح جامع در موضوع مذکور ادبیات مرمت شهری پرداخته است. اصول اعلام شده مذکور نیز کلی بوده و به لحاظ فنی از وضوح کافی برخوردار نیست و نتیجه مشخص در بر نخواهد داشت. بر همین اساس حداقل انتظارات نوسازی شهر تهران از طرح جامع به شرح زیر قابل بیان است:
۱) تدقیق تعریف فرسودگی و خروج از تضاد موجود در نحوه مواجهه با بافت های ناپایدار و غیر ایمن و تعریف مصوب بافت های فرسوده
۲) تعیین دقیق پهنه های فرسوده شهر تهران
۳) طرح اولویت ها، ارایه نحوه مداخله و ترسیم افق نوسازی
۴) تعیین جمعیت و خدمات شهری بافت های فرسوده و تعیین متناسب سطح و موقعیت اراضی ذخیره نوسازی
۵) اتخاذ راهبردهای کلان برای تخصیص و هدایت توان توسعه ای شهر به نوسازی از طریق:
▪ استفاده از سیاست های مدیریتی و حقوقی
▪ بهره گیری از سیاست های مالی و اقتصادی
▪ هدایت توانمندی ها و ظرفیت سایر بخش های شهری از جمله زیر ساخت ها (مترو)، کاربری های ارزش افزای اجتماعی (دانشگاه ها)، کاربری های اقتصادی در - مقیاس شهری و ملی در جهت رونق نوسازی
▪ ارتقا ی شان سکونتی و فعالیتی بافت های فرسوده
۶) هدایت پهنه های کار، فعالیت و خدمات با مقیاس شهری به بافت های فرسوده
۷) توزیع متعادل جمعیت و چاره جویی برای استقرار جمعیت مازاد نواحی فرسوده
۸) سیاست های انقباضی ساخت و ساز در نواحی برخوردار به منظور هدایت ساخت و ساز به مناطق برنامه ریزی شده.

علیرضا عندلیب
کارشناس مسکن

منبع : روزنامه سرمایه