تولید نیمی از ارزش افزوده بخش مسکن در تهران

یکی از متغیرهای مهم اقتصادی برای بخش های مختلف، ارزش افزوده آنها است. مقدار، سهم و تغییرات این متغیر که در قالب شاخص های مختلف برای تجزیه و تحلیل ها به کار می رود، می تواند نشان دهنده وضعیت آن بخش در اقتصاد کشور و نیز در مقایسه با سایر بخش ها باشد. در این مقاله مروری بر مقدار، سهم و تغییرات ارزش افزوده بخش مسکن در کشور در سال های ۱۳۷۹ ، ۱۳۸۱ و ۱۳۸۳ می کنیم و شاخص های آن را بین استان های کشور تجزیه و تحلیل می کنیم.
ارزش افزوده شاخص مهمی در اقتصاد کشورها و نیز برای بخش های مختلف درون اقتصاد است. شاخص های مقدار، سهم و تغییرات آن که برای تجزیه و تحلیل های مختلف به کار می رود، نشان دهنده وضعیت اقتصادی کشور و نیز وضعیت آن بخش در اقتصاد کشور است. در این مقاله برای بررسی وضعیت مسکن در اقتصاد کشور و نیز در استان های مختلف، شاخص های ارزش افزوده بخش مسکن را تحلیل خواهیم کرد. به این منظور مقادیر شاخص های یادشده را برای سال های ۱۳۷۹ ، ۱۳۸۱ و ۱۳۸۳ در کل کشور و بین استان های کشور تجزیه و تحلیل می کنیم. در پایان نیز به نتایج اشاره خواهیم کرد.
● بررسی ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور
می توان ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن را در حساب های منطقه یی در فعالیت احداث ساختمان های مسکونی پیگیری کرد. این شاخص بیانگر مقدار رونق یا رکود فعالیت های این بخش در استان های مختلف کشور است. ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور در سال ۱۳۷۹ معادل ۱۰۸۹۲ میلیارد ریال محاسبه شده است که نشان دهنده سرانه ارزش افزوده فعالیت های مسکن معادل ۱/۱۷۱ هزار ریال در کل کشور است. این شاخص در سال ۱۳۸۱ به ۵/۲۹۳ هزار ریال افزایش یافته و در سال ۱۳۸۳ به ۵/۳۰۲ هزار ریال رسیده است که بیانگر ۱۷ درصد رشد سالانه است. بخش عمده یی از این رشد، محصول سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۱ بوده است که سالانه ۳۱ درصد رشد را نشان می دهد. به عبارت دیگر سرانه ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن طی سال های ۱۳۸۱-۱۳۷۹ ، ۷/۱ برابر شده است. اما ارزش افزوده ۱۹۲۳۶ میلیارد ریالی سال ۱۳۸۱ در سال ۱۳۸۲ به ۱۶۱۶۳ میلیارد ریال کاهش یافته و در سال ۱۳۸۳ بار دیگر به ۲/۲۰۴۱۴ میلیارد ریال افزایش یافته است.
در بررسی سهم بخش مسکن در محصول ناخالص داخلی کشور نیز روندی مشابه را مشاهده می کنیم. به طوری که سهم فعالیت های بخش مسکن از کل محصول ناخالص داخلی کشور در سال ۱۳۷۹ معادل ۷۱/۱ درصد بوده است. این سهم با تغییرات اندک کاهنده در سال ۱۳۸۰ به ۶۴/۱ درصد رسیده است، ولی در سال ۱۳۸۱ رشد کرده است که این سهم را به ۰۴/۲ درصد افزایش داده و در سال ۱۳۸۳ با کاهش مجدد، این سهم به ۳۵/۱ درصد رسیده است.
● بررسی تغییرات ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در استان های مختلف
با توجه به سرانه ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور در سال های مورد بررسی، می توان استان های مختلف را به دو دسته برخوردارتر و محروم تر طبقه بندی کرد. در سال ۱۳۷۹، سرانه ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور معادل ۱/۱۷۱ هزار ریال بوده است. با توجه به این شاخص متوسط، می توان استان های کشور را دو گروه بالاتر و پایین تر از حد متوسط تقسیم کرد. استان تهران با ۱/۴۰۳ هزار ریال سرانه ارزش افزوده در صدر گروه بالاترین سرانه های موجود قرار دارد. سایر استان های گروه برخوردارتر به ترتیب استان های اصفهان، قزوین، سمنان، کهکیلویه و بویراحمد، مازندران و گیلان هستند. نکته جالب توجه این است که تهران به عنوان رتبه اول در این شاخص، سرانه یی معادل ۴/۲ برابر متوسط کل کشور دارد. غیر از هفت استان یادشده، سرانه ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن مابقی استان های کشور پایین تر از متوسط کل کشور است.
در سال ۱۳۸۱، سرانه ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور معادل ۵/۲۹۳ هزار ریال بوده است که تهران با ۷/۷۱۰ هزار ریال ۴/۲ برابر این شاخص را داشته است و استان های اصفهان، سمنان، قزوین و گیلان استان های بالای سطح متوسط کل کشور را تشکیل می دهند. تولید ارزش افزوده مسکن مابقی استان های کشور کمتر از سرانه متوسط کل کشور بوده است. کمترین سرانه ارزش افزوده فعالیت های مسکن در سال ۱۳۸۱ متعلق به استان سیستان و بلوچستان با ۸/۲۷ هزار ریال بوده است و استان های کردستان، اردبیل، زنجان، هرمزگان و لرستان در مراتب بعدی قرار داشته اند.
در سال ۱۳۸۲ با رکود نسبی فعالیت های بخش مسکن، سرانه فعالیت های این بخش معادل ۹/۲۴۱ هزار ریال محاسبه شده است. استان های سمنان، تهران، قزوین و گیلان بیشترین سرانه بخش مسکن را به خود اختصاص داده اند. به نظر می رسد عمده رکود بخش مسکن در نتیجه کاهش ارزش افزوده این بخش در سال ۱۳۸۲ نسبت به سال ۱۳۸۱ در استان های مهم و پرجمعیت کشور مانند تهران، اصفهان، خراسان و خوزستان نمایان شده است که اثر زیادی در رکود فعالیت های این بخش در کل کشور داشته است. به طوری که ارزش افزوده فعالیت های مسکن در کشور از ۹/۱۹۲۳۶ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۱ به ۱۶۱۶۳ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۲ رسیده است.
با توجه به این مطالب می توان نتیجه گرفت رشد ۳۰ درصدی فعالیت های بخش مسکن در سال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱ محصول فعالیت های این بخش در ۴ یا ۵ استان و به ویژه استان تهران است و رکود حاصل در سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۲ رکود فعالیت های مسکن در همین استان ها بوده است.
در سال ۱۳۸۳ سرانه ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور به ۵/۳۰۲ هزار ریال بالغ شده است. استان سمنان با ۵/۵۷۴ هزار ریال بیشترین سرانه ارزش افزوده مسکن و استان تهران دومین سرانه ارزش افزوده مسکن را داشته اند. بعد از این دو استان، استان های اصفهان، مازندران، گلستان، گیلان، مرکزی، فارس و قزوین قرار دارند. تولید ارزش افزوده مسکن سایر استان ها کمتر از متوسط کل کشور بوده است. کمترین ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن همچنان متعلق به استان های سیستان و بلوچستان، کرمان، کهکیلویه و بویراحمد و همدان بوده است.
● بررسی سهم فعالیت های بخش مسکن در محصول ناخالص داخلی استان ها
در سال ۱۳۷۹ در کل کشور ۷۱/۱ درصد از محصول ناخالص داخلی از فعالیت های بخش مسکن تولید می شد. این تولید در استان های مختلف کشور به شکل های متفاوتی بروز کرده است. در برخی از استان ها که فعالیت های مسکن در آنها رونق بیشتری دارد سهم بیشتری از محصول ناخالص داخلی استانی، از فعالیت های مسکن تامین می شود. این سهم در استان هایی که فعالیت های مسکن آنها رونق ندارد، کمتر است. تهران با ۹۷/۲ درصد بیشترین سهم فعالیت های مسکن در محصول ناخالص داخلی را دارد. قزوین با ۸/۲ درصد، گیلان با ۵۲/۲ درصد، سمنان با ۴/۲ درصد، فارس با ۳۵/۲ درصد، اصفهان با ۲۳/۲ درصد، مازندران با ۱۶/۲ درصد و خراسان با ۰۵/۲ درصد بیشترین سهم مسکن از محصول ناخالص داخلی استان ها را داشته اند. در سال ۱۳۸۰ این سهم در کل کشور کاهش یافته و به ۶۴/۱ درصد رسیده است، در حالی که در تهران با افزایش ۱۴ درصدی به ۹۵/۲ درصد رسیده و استان های گیلان با ۸/۲ درصد و قزوین با ۶۵/۲ درصد بیشترین سهم مسکن در تولید ناخالص داخلی را داشته اند.در سال ۱۳۸۱ که سهم مسکن از محصول ناخالص داخلی افزایش قابل توجهی یافته و به عبارت دیگر بخش مسکن در کل کشور از رونق بیشتری برخوردار بوده است، سهم مسکن در کل کشور ۰۴/۲ درصد محصول ناخالص داخلی بوده است. در استان گیلان ۸۲/۳ درصد محصول ناخالص داخلی استان از این گونه فعالیت ها تامین شده است که بالاترین سهم مسکن از محصول ناخالص داخلی استان است. استان تهران در مرتبه دوم با ۵۲/۳ درصد قرار گرفته است و بعد از آن استان های سمنان، قزوین، اصفهان، فارس، خراسان، قم و مازندران حائز بیشترین سهم مسکن از محصول ناخالص داخلی استانی هستند.
استان کردستان در سال ۱۳۷۹ با ۲۸/۰ درصد سهم مسکن از محصول ناخالص داخلی استان کمترین سهم مسکن از محصول ناخالص داخلی را داشته که در سال های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ به ۳۸/۰ و ۰۳/۱ درصد رسیده است و رشد قابل توجهی را نشان می دهد. همچنین استان کهکیلویه و بویراحمد، خوزستان و هرمزگان با ۳۳/۰ و ۴۶/۰ و ۵۱/۰ درصد کمترین سهم را بعد از استان کردستان داشته اند که در دو سال بعد، ارقام سهم مسکن آنها به ترتیب به ۲۳/۰ و ۲۶/۰ درصد، ۴۷/۰و ۶۲/۰ درصد و ۷۳/۰ و ۵۸/۰ درصد رسیده است. به این ترتیب کمترین سهم مسکن از محصول ناخالص داخلی در سال ۱۳۸۱ متعلق به استان کهکیلویه و بویراحمد بوده است.
در سال ۱۳۸۲ قرینه رکود فعالیت های مسکن در استان های مهم و پرجمعیت کشور به شکل رونق نسبی فعالیت های مسکن در استان های کوچک تر مانند گیلان و سمنان متجلی شده است. به طوری که در استان گیلان ۸/۳ درصد و در استان سمنان ۵/۳ درصد از محصول ناخالص داخلی متعلق به فعالیت های بخش مسکن بوده است. در مقابل سهم این بخش در محصول ناخالص داخلی استان تهران از ۲۵/۳ به ۷۶/۱ درصد کاهش یافته است. در سال ۱۳۸۳ بار دیگر رکود نسبی فعالیت های بخش مسکن در استان های پرجمعیت کشور به ویژه تهران و در مقابل آن رونق نسبی این فعالیت ها در استان های گلستان، سمنان و فارس را مشاهده می کنیم. ضمن آنکه سهم ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور نیز کاهش چشمگیری یافته و به ۳۵/۱ درصد رسیده است.
● بررسی سهم استان های مختلف در ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن
اگر کل ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن را در کل کشور معادل ۱۰۰ فرض کنیم، طی سال های ۱۳۸۱-۱۳۷۹ سهم تهران به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده ارزش افزوده بخش مسکن از ۶/۴۱ به ۶/۴۶ درصد و سپس به ۲/۴۳ درصد رسیده است. به عبارت دیگر در سال ۱۳۸۰ نزدیک به نیمی از ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور تنها در استان تهران تولید شده است. این در حالی است که استان تهران در سال ۱۳۸۰ جمعیتی برابر ۱۱ میلیون نفر، معادل ۱۷ درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده بود. با این وجود که بخشی از ارزش افزوده تولید شده در فعالیت های مسکن مربوط به افزایش قیمت زمین در اثر ساخت و سازهای مسکونی بوده است، ولی بی شک بخش عمده این ارزش افزوده محصول تعداد و کمیت واحدهای ساخته شده و فروخته شده در این استان است.پس از تهران، استان های اصفهان، خراسان و فارس در سه سال مورد بررسی بیشترین سهم تولید ارزش افزوده مسکن را داشته اند که مجموع سهم این استان ها در کل کشور حدود ۳/۲۱ درصد در سال ۱۳۷۹ ، ۱۷ درصد در سال ۱۳۸۰ و ۶/۲۰ درصد در سال ۱۳۸۱ بوده است که از نصف سهم استان تهران نیز کمتر است.
در سال های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳، در پی رکود فعالیت های بخش مسکن سهم استان تهران از ۴۳ درصد در سال ۱۳۸۱ به ۸/۳۲ درصد در سال ۱۳۸۲ و ۳/۳۰ درصد در سال ۱۳۸۳ رسیده است. به طوری که در سال ۱۳۸۳ استان های اصفهان، خراسان، فارس و مازندران از دیگر استان های جایگزین تهران در سهم بری از ارزش افزوده بخش مسکن محسوب می شوند.
● بررسی نرخ رشد ارزش افزوده بخش مسکن در استان های مختلف
فعالیت های بخش مسکن در سال های ۱۳۸۱-۱۳۷۹ به طور متوسط سالانه ۹/۳۲ درصد رشد داشته است. این در حالی است که استان کردستان با ۷/۱۳۳ درصد بیشترین نرخ رشد و سیستان و بلوچستان با ۲۷- درصد کمترین نرخ رشد را داشته اند. نرخ رشد فعالیت های بخش مسکن در استان تهران معادل ۳۵ درصد بوده است که این حجم و اندازه فعالیت ها در این استان تاثیر عمده و تعیین کننده یی بر مقدار نرخ رشد فعالیت های مسکن در کل کشور داشته است. به عبارت دیگر نرخ رشد فعالیت های بخش مسکن در کل کشور تا حد زیادی تحت تاثیر نرخ رشد این فعالیت ها در تهران (در مقایسه با نرخ رشد سایر استان ها) است.
در مجموع سال های ۱۳۸۳- ۱۳۷۹ متوسط نرخ رشد ارزش افزوده بخش مسکن در کل کشور معادل ۱۷درصد بوده است. بیشترین نرخ رشد فعالیت های بخش مسکن متعلق به استان کردستان با ۹/۵۵ درصد و گلستان و آذربایجان شرقی با ۸/۴۲ و ۲/۴۰ درصد و کمترین آن متعلق به استان کهکیلویه و بویراحمد با ۱/۱۵ درصد بوده است. در کل این سال ها سهم استان تهران معادل ۱/۸ درصد رشد سالیانه بوده است که به وضوح از نرخ های رشد پایین در بین استان های کشور محسوب می شود.
● نتایج تحلیلی
۱) ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور از ۱۰۸۹۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۷۹ به ۱۹۲۳۶ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۱ رسیده و معادل ۹/۳۲ درصد در سال رشد داشته است، ولی کاهش نسبی آن در سال های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ رشد این ارزش افزوده را در سال های ۱۳۸۳-۱۳۸۲ به ۱۷ درصد تقلیل داده است.
۲) سرانه ارزش افزوده فعالیت های بخش مسکن در کل کشور با ۳۰ درصد رشد از ۱/۱۷۱ هزار ریال در سال ۱۳۷۹ به ۲۹۳ هزار ریال در سال ۱۳۸۱ افزایش یافته و با کاهش قابل ملاحظه یی در سال ۱۳۸۲ به رقم ۹/۲۴۱ هزار ریال و در سال ۱۳۸۳ به ۵/۳۰۲ هزار ریال رسیده است که در این سال ها ۳/۱۵ درصد رشد نشان می دهد.
۳) سهم فعالیت های بخش مسکن از کل محصول ناخالص داخلی کشور در سال ۱۳۷۹ به ۷۱/۱ درصد می رسد که این مقدار در سال ۱۳۸۱ به ۰۴/۲ درصد رسیده و در سال های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ به ۳۷/۱ و ۳۵/۱ درصد کاهش یافته است.
۴) بیشترین سرانه ارزش افزوده فعالیت های مسکن در سال ۱۳۷۹ متعلق به تهران ۱/۴۰۳ هزار ریال بوده که ۳۳ برابر کمترین استان (کردستان) بوده است. این نابرابری در سال ۱۳۸۱ به ۲۵ برابر (تهران به سیستان و بلوچستان) و در سال ۱۳۸۳ به ۴/۱۱ برابر (سمنان به سیستان و بلوچستان) کاهش یافته است.
۵) در سال ۱۳۷۹ سهم فعالیت های بخش مسکن از محصول ناخالص داخلی استان بین ۹۷/۲ درصد برای تهران تا ۲۸/۰ درصد برای کردستان و در سال ۱۳۸۱ بین ۸۲/۳ درصد برای گیلان تا ۲۶/۰ درصد برای کهکیلویه و بویراحمد و در سال ۱۳۸۳ نیز بین ۳/۳ درصد برای گیلان تا ۰۹/۰ درصد برای کهکیلویه و بویراحمد متغیر بوده است.
۶) طی سال های ۱۳۸۱-۱۳۷۹ سهم تهران بین ۶/۴۱ درصد تا ۲/۴۳ درصد ارزش افزوده بخش مسکن کل کشور بوده است. این سهم در سال های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ به حدود ۳۳ و ۳/۳۰ درصد کاهش یافته است. این تولید ارزش افزوده در مساحتی صورت گرفته که تنها ۱۷ درصد جمعیت کشور در آن جای دارد.

زهرا عربشاهیہ
کارشناس دفتر امور عمران شهری و روستایی سازمان مدیریت و برنامه ریزی

منبع : روزنامه اعتماد