این بار پان پراگ

کسانی که به هند سفر کرده اند از ماده ای می گویند که اهالی هندوستان به راحتی و بدون هیچ ممنوعیتی از آن استفاده می کنند. ماده ای مخدر که هندی ها از اولین مصرف کنندگان آن بوده اند. دندان های زرد و لثه های قرمز مردم این کشور همه ناشی از مصرف این ماده است. گفته می شود که این ماده علاوه بر این که ویژگی های یک ماده مخدر را از جمله سرگیجه، نداشتن تعادل و آثار تخریبی بر سیستم اعصاب به واسطه مواد تشکیل دهنده اش دارد، مصرف آن نیز تأثیر عقیم کنندگی را در مردان دارد به نحوی که حتی دولت هند این ماده را به صورت رایگان به برخی مشاغل اختصاص می دهد تا به این وسیله از ازدیاد جمعیت جلوگیری کند. به هر صورت رنگ قرمز تیره آب دهان هندی ها که حتی تا مدت ها اثر آن روی زمین باقی می ماند حکایت از وفور مصرف این ماده در بین هندی ها دارد و برای لحظاتی آن ها را غرق در نشئگی و توهم می کند. طبق شواهد موجود ماده پان در کشورهای هند، پاکستان و افغانستان به راحتی مصرف می شود و از طریق همین کشورها نیز به ایران و به خصوص به مناطق شرقی کشورمان وارد می شود به گونه ای که در بسیاری از شهرهای شرق کشور حتی کودکان نیز از این ماده که بی تردید خطرات خاص خود را دارد استفاده می کنند. البته این بار این ماده با شکل و شمایلی که کودکان و جوانان تمایل به مصرف آن پیدا می کنند - مانند آدامس، خوش بوکننده دهان، پاستیل و ... - به کشور وارد شده است، یعنی دقیقا محصولاتی که مورد استفاده سنین در معرض خطر مصرف مواد مخدر قرار دارد.
«ماده پان پراگ» در کشورهای مختلف از جمله هند، پاکستان، اندونزی، مالزی، فیلیپین، چین، تایوان، کامبوج، ویتنام و لائوس با عناوین متفاوتی مانند پان، چالیا، گوتکا و نیسوار تولید می شود. در کشور ما نیز ماده صناعی پان پراگ در استان های مختلف به خصوص استان های شرقی در بین نوجوانان و جوانان با تبلیغات کاذب و با نام های «راجا»، «تایتانیک»، «پان عربی»، «ویتامین»، «ملوان زبل»، «پان اسفناج»، «گوتکا»، «ناس خارجی» و «پان پاکستان» شیوع یافته است. بنا بر اطلاعات موجود آدامس های خوشبوکننده «پان» در حال حاضر در مرزهای شرقی کشور مشاهده و کشف شده است. ضمن آن که «پان» در بعضی دکه های داخل شهرهای بزرگ کشور هم دیده شده است. واردکنندگان علاوه بر بسته بندی های زرورقی، «پان» را داخل دستمال های کاغذی کوچک می پیچند و به جوانان و نوجوانان می فروشند. ضمن آن که طبق تحقیقاتی که درباره این آدامس ها و خوش بوکننده های دهان (پان) در سیستان و بلوچستان انجام شده، از ١١ نوع پان پراگ در ٦ نوع آن مقداری مواد مخدر هم دیده شده است.
● آدامس یا ماده ای شبه مخدر
حدود یک سال پیش بود که هشدار مسئولان و کارشناسان درباره ورود نوعی آدامس و پاستیل به کشور که خاصیت توهم زایی دارد حرف اول رسانه ها شد. اما این خبر به ناگاه به فراموشی سپرده شد و دیگر خبری و اثری از آن باقی نماند.
فراموش شدن این معضل در بین اخبار، به معنای وجود نداشتن این ماده نبود چرا که هنوز هم نگرانی هایی درباره وجود ماده پان پراگ که به گفته مسئولان شبه مخدر است وجود دارد و هنوز هم جوانان، نوجوانان و کودکان زیادی به خصوص در استان های شرقی کشور ناآگاهانه به سراغ آدامس ها و خوش بوکننده هایی می روند که بی آن که بخواهند، آن ها را به نوعی گرفتار همان اثرات قرص های اکستازی و یا مواد مخدر می کند.
حتی چندی پیش «محمدرضا جهانی» جانشین دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در یک نشست خبری درباره شیوع مصرف ماده مخدر جدیدی به نام «پان پراگ» در میان جوانان و نوجوانان کشور هشدار داد. به گفته وی پان پراگ یک نوع ماده مخدر صناعی است که عوامل سودجو آن را با عنوان خوش بوکننده دهان به جوانان و نوجوانان می فروشند. اما حتی با این هشدار نیز همچنان روال مصرف پان مانند گذشته در کشور ادامه پیدا کرد و به نظر هم نمی رسد طی این مدت برنامه ای اصولی برای جلوگیری از استفاده از این ماده شبه مخدر ارائه شده باشد. آن گونه که به گفته دکتر سعید صفاتیان مدیرکل درمان و بازپروری ستاد مبارزه با مواد مخدر، تاکنون هیچ مرکزی، تحقیقات کاملی درباره این ماده انجام نداده است.
بیان این مطلب از زبان فردی که مسئولیتی رسمی در ستاد مبارزه با مواد مخدر دارد به معنای همان بی توجهی و ناچیز انگاشتن خطرات ماده ای است که ممکن است در آینده مشکلاتی را مانند مصرف قرص اکس به دنبال داشته باشد و البته شاید از نگاه مسئولان مرتبط تا زمانی که ماده ای فراگیر و خطرزا نشود، اصلا انعکاس و اندیشیدن درباره آن منطقی به نظر نرسد.
● پان فقط کمی قوی تر از سیگار!
اما ماده «پان پراگ» چیست؟
مدیرکل درمان و بازپروری ستاد مبارزه با مواد مخدر در این باره توضیح می دهد: پان ماده غلیظ سرخ رنگ و دست سازی است که ا ز برگ درخت مخصوصی ساخته می شود و ترکیبی از تنباکو، آهک، ادویه های معطر، ساخارین، خاکستر و اسانس های غیرمجاز است. ضمن آن که ترکیبات دیگری نیز مانند آرسنیک، سرب و منیزیم در آن دیده می شود.
وی ادامه می دهد: این ماده در قالب پودر، آدامس، پاستیل یا در بسته بندی های جذاب و رنگی حتی با طعم های مختلف گیاهی مانند نعنا ارائه می شود و به صورت مکیدنی یا جویدنی مورد استفاده قرار می گیرد.
وی اضافه می کند: رنگ قرمز حاصل از مصرف این ماده کاملا مشخص است به نحوی که در پاکستان و هندوستان آب دهانی که افراد بعد از مصرف کردن بر زمین می اندازند روی سطح خیابان، رنگی قرمز به جای می گذارد.
صفاتیان با اشاره به این که ماده شبه مخدر «پان» قیمت پایینی دارد می گوید: مصرف این ماده هنوز در کشور ما فراگیر نیست. (مشاهدات گزارشگر ما حاکی از آن است که این ماده در استان های جنوبی و حتی غربی کشور مصرف می شود).
صفاتیان عوارض مصرف این ماده را احساس سبکی در سر، گیجی و شعف، بدرنگ شدن دندان ها، احساس رخوت و کسلی و نداشتن تعادل عنوان می کند ضمن آن که عوارض گوارشی و قلب و عروقی و یا بیماری های کلیوی هم از دیگر عوارض مصرف این مواد است.
از صفاتیان می پرسیم آیا مصرف این ماده عوارض مواد مخدر دیگر را دارد و باتوجه به شبه مخدر بودن آن، امکان فراگیر شدن و اعتیاد تدریجی را به مواد دیگر فراهم نمی کند؟ وی می گوید: مصرف این ماده در افغانستان و پاکستان متأثر از ارتباطات خانوادگی و قومی است و خوش بختانه در کشور ما هنوز شیوع ندارد و عوارض آن به گونه ای نیست که نیاز به درمان داشته باشد چرا که فرد به صورت آدامس آن را می جود و بعد از چند ساعت بیرون می اندازد. اما اگر مصرف آن زیاد شود می تواند عوارض مواد مخدر را داشته باشد.باز هم از این مسئول ستاد مواد مخدر سوال می کنیم، آیا نگران نیستید که این ماده هم مانند قرص اکس فراگیر شود و ایجاد بحران کند؟
وی پاسخ می دهد: مطمئن باشید اگر وضعیت به حد بحرانی برسد اولین فردی که هشدار دهد خود من خواهم بود اما این ماده تا حدی مانند سیگار و تنباکو است فقط کمی از آن ها قوی تر است درحالی که گفتن این که چنین ماده ای با فلان خواص وجود دارد باعث می شود که نوجوانان در شمال و غرب ایران هم از وجود این ماده آگاه شوند بنابراین این گونه گزارش هایی که شما به عنوان روزنامه نگار تهیه می کنید باعث می شود که در مصرف این ماده تغییر رویه ایجاد شود و شرایطی در کشور ایجاد شود که دیگر نتوان آن را جمع و جور کرد.
به صفاتیان می گوییم، بنابراین نسبت به فراگیر شدن این ماده و عوارضی که در افراد ایجاد می کند نگرانی هایی وجود دارد. وی می افزاید: شاید ٣ سال طول بکشد تا عوارض این دارو در فرد ایجاد شود و البته شاید هم اصلا ایجاد نشود.
چنین به نظر می رسد که تجارب تلخ سکوت مسئولان درباره ایدز، اکس و مواردی از این دست، هنوز مورد عبرت برخی مسئولان قرار نگرفته است.
چرا مسئولان بهداشتی کشور از اطلاع رسانی صحیح و آگاه ساختن اقشار مختلف مردم واهمه دارند؟ آیا به اندازه کافی از این تعلل لطمه ندیده ایم؟
وی ادامه می دهد: خود من برای اولین بار نسبت به مصرف مواد صناعی هشدار دادم و این مسئله سر و صدای زیادی به پا کرد ولی آن موقع نوع ماده صناعی فرق می کرد. مثلا یک فرد با خوردن قرص اکس زمین و زمان را به هم می ریخت اما الان هیچ تحقیقات علمی وجود ندارد که بخواهد به من نشان بدهد پان چه عوارضی دارد.
می گوییم، این هم یک نوع ضعف است. چرا نباید تا به حال تحقیقاتی درباره پان انجام شده باشد قبل از آن که وضعیت به حالت بحرانی برسد و درباره آن هم مجبور به دادن هشدار شوید؟ وی پاسخ می دهد: من به شما گفتم که پان تا حدی تنباکو دارد و شبه مخدر است یعنی اصلا مخدر نیست و نیازی هم نیست که ما بخواهیم روی آن کار تحقیقاتی انجام بدهیم، ضمن آن که آوردن نام بنده در کنار انجام تحقیقات درباره این ماده، این نکته را به ذهن می رساند که «پان» مخدر است و قاچاقچیان را هم ترغیب می کند که چون پان یک ماده مخدر است، آن را هم وارد کنند.صفاتیان البته خاطرنشان می کند: بهتر است شما در گزارشتان اشاره کنید که دارویی به نام پان وجود دارد که داروی خطرناکی است و مسئولان در حال تحقیق روی آن می باشند و جوان ها مراقب استفاده از آن باشند.صفاتیان درباره کشفیات که احیانا در مورد ماده پان وجود دارد نیز می گوید: کشفیاتی هم در این باره گزارش نشده است و همین نشان می دهد مصرف این ماده عمومیت ندارد و برخی می خواهند موضوع آن را بزرگ کنند تا ببینند ما چه واکنشی نسبت به آن نشان می دهیم.مجددا به مدیرکل درمان و بازپروری ستاد مبارزه با مواد مخدر می گوییم: اما چند ماه پیش در خبرها به صراحت عنوان می شد که ماده ای به نام پان پراگ به جرگه مواد مخدر وارد شده است که برخی حالت های قرص های اکس و مواد مخدر را دارد ولی شما الان ....؟ صفاتیان کلاممان را قطع می کند:«اصلا این قرص ها توهم زا نیست.»
؛آیا حمل و مصرف پان مجازات دارد؟
؛از صفاتیان درباره خبرهایی که درباره آزاد بودن حمل و مصرف پان شنیده می شود نیز سوال می کنیم. وی پاسخ می دهد: احتمالا وضعیت قانونی آن مانند قرص اکس است به این معنا که قانون در این باره نقص دارد و قانون شفافی برای آن تعریف نشده است اما خوش بختانه الان مسئله اصلاح قانون مطرح است و می توان امیدوار بود که بسیاری از قوانین اصلاح شود و به طور کامل در قانون جدید صحبت هایی در این باره خواهد شد.
● آن روی سکه
اظهارات مدیرکل درمان و بازپروری ستاد مبارزه با مواد مخدر ما را ترغیب می کند تا نظرات مسئولان مرتبط را با موضوع در استان های شرقی کشور نیز جویا شویم.با قرارگاه عملیاتی رسول اکرم(ص) در سیستان و بلوچستان تماس می گیریم. «عرب»، معاون اجتماعی قرارگاه ما را به فرماندهی انتظامی استان ارجاع می دهد و البته خاطرنشان می کند که این قرارگاه کشفیاتی در مورد ماده پان نداشته است و چون مواد درون آن، مخدر است باید خبرهای آن را از طریق بخش انتظامی استان پی گیری کنیم.
بعد از تماس با فرماندهی انتظامی استان سیستان و بلوچستان و در میان گذاشتن موضوع با مسئولان بخش های مختلف بالاخره قرار می شود «سروان کوشا» مسئول بخش مطالعات اجتماعی فرماندهی انتظامی در معاونت اجتماعی استان پاسخ گوی سوالاتمان باشد.
«کوشا» علاوه بر توضیح درباره این ماده که قبلا به آن اشاره شد درباره عوارض «پان» چنین توضیح می دهد: عوارض مصرف این ماده در ٢ بعد جسمی و روانی گسترده است. نیکوتین موجود در این ماده از طریق دهان، جذب و باعث بدرنگ شدن دندان ها می شود و به مغز آسیب می رساند.
علاوه بر این ماده پان ایجادکننده سرطان دهان و حنجره است به طوری که کشور هندوستان مقام دوم سرطان دهان را در سطح جهان دارد. ضمن آن که حداقل عوارض ایجاد شده توسط این ماده، تضعیف قدرت دفاعی سلول های بدن در مقابل باکتری ها و یا ایجاد بیماری های لثه است و ساخارین موجود در آن هم عامل بیماری های کلیه و سرطان روده بزرگ می باشد و عوارض گوارشی بسیاری را برای فرد ایجاد می کند.
و البته «کوشا» به نکته مهم دیگری نیز تأکید می کند: «مهم ترین عارضه پان ایجاد وابستگی و اعتیاد به این ماده و تمایل فرد به استفاده از مواد مخدر قوی تر است به بیان دیگر مصرف این ماده، مشوقی است برای رجوع به مواد مخدر دیگر.»
● سفارش قاچاقچیان
این اظهارات شاید دیگر جای تردیدی باقی نمی گذارد که دکتر صفاتیان کمی خوش بینانه به موضوع مصرف پان نگاه کرده است.
بنابراین به سراغ دکتر هومان نارنجی ها معاون مرکز تحقیقات اعتیاد دانشگاه توانبخشی می رویم تا شاید ابعاد قضیه کاملا روشن شود.
وی نیز درباره مواد تشکیل دهنده پان توضیح می دهد: این ماده ترکیبی است از تنباکو، آهک، ادویه های معطر، ساخارین، خاکستر و اسانس های غیرمجاز به همراه ترکیبات دیگری مانند آرسنیک، سرب و منیزیم که در قالب پودر، آدامس، پاستیل و یا در بسته بندی های جذاب و رنگی حتی با طعم های مختلف گیاهی مانند نعنا ارائه می شود.
از دکتر نارنجی ها درباره مخدر بودن این ماده سوال می کنیم. وی می گوید: پان مخدر نیست اما در بعضی انواع آن مواد مخدر هم وجود دارد که این کار با سلیقه قاچاقچیان صورت می گیرد و به جز عوارضی که مواد مخدر آن دارد سرخوشی کاذب هم ایجاد می کند ضمن آن که عوارض شایعی نیز دارد و افراد مصرف کننده با بیرون ریختن آب دهانشان سایر عفونت ها را در جامعه گسترش می دهند.وی خاطرنشان می کند: مصرف این ماده زمینه ساز گرایش افراد به سوی مواد اعتیادآور قوی است.
وی تصریح می کند: باتوجه به آن که این ماده به اشکال مختلف در بازار وجود دارد و ممکن است بیشترین مصرف کننده آن کودکان و نوجوانان در مدرسه و جوانان باشند بهتر است از طریق برچسب بهداشتی و پروانه تایید مورد شناسایی قرار گیرد.
نارنجی ها با تأکید مجدد بر این که مصرف پان می تواند فرد را مستعد گرایش به مواد مخدر خطرناک کند هشدار می دهد: «پان» به هیچ عنوان استاندارد نیست و پس از مخلوط شدن با برخی مواد که قاچاقچیان در آن دخیل اند، خطرناک هم می شود بنابراین لازم است والدین در تأمین نیازهای فرزندان خود دقت و حساسیت بیشتری داشته باشند تا با ورود مواد جدید نگرانی های جدیدی نیز به کشور تحمیل نشود.
جالب است که مسئولان انتظامی و کارشناسان نگران شیوع مصرف این ماده ارزان قیمت و مجازند ولی مسئولان بهداشتی، آن را جدی نمی گیرند و حتی می گویند مصرف آن فراگیر نیست درحالی که مشاهدات عینی گزارشگران ما حاکی از شیوع تدریجی مصرف آن در کل کشور است.

منبع : روزنامه خراسان