تداوم بحران

بحران سیاسی چند ساله میان روسیه و گرجستان با نزدیک تر شدن به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری این کشور رو به افزایش گذاشته است.
به گزارش ایرنا تنش و بحران سیاسی میان روسیه و گرجستان از زمان فروپاشی شوروی و از بدو استقلال این کشور از سال ۱۹۹۱ آغاز و تاکنون منجر به تحولات عمیقی در عرصه سیاسی این کشور شده که در این میان می توان به بروز انقلاب مخملی از سوی آمریکا در این کشور و سرکوب تظاهرات مخالفان دولت گرجستان در ۱۰ نوامبر سال ۲۰۰۷میلادی اشاره کرد.
کارشناسان سیاسی همواره این سوال را مطرح و مورد بحث قرار می دهند که بحران سیاسی موجود میان گرجستان و روسیه تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟
برخی از آنان معتقدند که در صورت تداوم این بحران که با دخالت بیگانگان همراه است، گرجستان به سوی جنگ داخلی پیش خواهد رفت.
برای بررسی این موضوع لازم است تحولات گذشته گرجستان بررسی شود.
با استقلال گرجستان در سال ۱۹۹۱میلادی، بحران میان این کشور با روسیه با صدور بیانیه های ضدروسی «زویاد گامساخوردیا» رهبر ملی گرای وقت گرجستان و حمایت محسوس روسیه از تجزیه طلبان مناطق خودمختار آبخازیا و اوستیای جنوبی، که با فروپاشی شوروی جدایی خود را از دولت گرجستان اعلام کردند، یکی از عوامل اصلی تنش در مناسبات سیاسی دو کشور بود.
کشته شدن ابهام آمیز گامساخوردیا در سال ۱۹۹۲ میلادی و قرارگرفتن «ادوارد شواردنادزه» سیاستمدار باتجربه گرجی در راس حکومت گرجستان، امیدهایی را برای برقراری روابط عادی میان تفلیس و مسکو ایجاد کرد.
گرجستان در زمان شواردنادزه هرچند به عضویت جامعه کشورهای مشترک المنافع درآمد و امیدهایی برای بهبود وضعیت داشت ولی شکست این کشور در درگیری های نظامی سالهای ۱۹۹۲و ۱۹۹۳میلادی درمناطق جدایی طلب اوستیای جنوبی و آبخازیا که با حمایت های مالی و فنی روسیه از تجزیه طلبان صورت گرفت، امیدهای این کشور به یاس تبدیل شد.
سیاست حمایت رهبری وقت روسیه از حرکات تجزیه طلبانه در برخی جمهوری های شوروی سابق از جمله در جمهوری آذربایجان، مولداوی و گرجستان با هدف بهره برداری از این تحرکات برای حفظ نفوذ خود در منطقه، مانع اصلی در برقراری روابط عادی میان این کشورها و روسیه به شمار می رود.
بر خلاف جمهوری آذربایجان که پس از رسیدن «حیدر علی اف» رییس جمهوری فقید این کشور به قدرت، موفق به برقراری روابط عادی با روسیه شد، شواردنادزه رییس جمهور وقت گرجستان نتوانست به این مهم دست یابد.
گرجستان در سال ۱۹۹۴میلادی با امید به کسب حمایت روسیه در حل مناقشات آبخازیا و اوستیای جنوبی، استقرار نیروهای جامعه کشورهای مشترک المنافع را که در واقع نظامیان روسیه بودند به عنوان نیروهای حافظ صلح در این کشور قبول کرد ولی وجود این نیروها نیز بعدها به دردسر دیگری برای تفلیس تبدیل شد.
با این اقدام شواردنادزه و تغییر در سیاست خود، بیانیه غربگرایانه را با هدف جلب نظر آمریکا و کشورهای اروپایی برای حل مشکلات گرجستان صادر کرد و این اقدام نگرانی و عدم رضایت روسیه را بیش از پیش فراهم کرد.
آغاز همکاری گرجستان با ناتو در سال ۱۹۹۴میلادی و بیانیه این کشور مبنی برآمادگی گسترش روابط با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که باعث نفوذ سیاسی و نظامی ناتو به شرق می شد، نگرانی روسیه را به مراتب بیشتر کرد و منجر به جنگ لفظی میان تفلیس و مسکو شد.
جنگ در چچن نیز تاثیری منفی بر مناسبات روسیه و گرجستان داشت به طوری که صاحبنظران سیاسی نیز این مهم را یکی از عوامل بحرانی شدن روابط دو کشور می دانند.
با نافرجام ماندن اقدامات سیاسی و نظامی روسیه برای حل مساله چچن، مسکو گرجستان را به حمایت از گروههای مسلح چچنی و تبدیل منطقه «پانکیسی« به محل اختفای این نیروها متهم کرد و اوضاع متشنج شد.
گزارش منابع خبری نیز حاکی ازآن بود که منطقه پانکیسی به گذرگاهی برای کمک به نیروهای چچنی تبدیل شده بود که براثر فشارهای روسیه دولت گرجستان پس از حادثه یازده سپتامبر سال ۲۰۰۱میلادی در آمریکا، نسبت به پاکسازی این منطقه از گروههای مسلح چچنی اقدام کرد.
گرجستان که در ساختار ارتش خود سعی در جایگزینی استانداردهای ناتو با سیستم نظامی شوروی سابق دارد و هدف استراتژیک خود را عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی اعلام کرده، بدون توجه به حساسیت روسیه درگسترش نفوذ آمریکا در منطقه قفقاز، خواستار مساعدت این سازمان نظامی فرامنطقه ای شده و این موضوعی است که هیچ وقت روسیه در مقابل آن ساکت نخواهد نشست.
همزمان بااین اقدام، دولت تفلیس همکاری نظامی خود با آمریکا را افزایش داد و خروج پایگاههای نظامی روسیه بر جای مانده از زمان شوروی سابق در خاک گرجستان را در مجامع بین المللی مطرح کرد.
بر این اساس طبق مصوبه سال ۱۹۹۹میلادی سازمان امنیت و همکاری اروپا در اجلاس استانبول، روسیه موظف به خارج سازی چهار پایگاه نظامی خود در مناطق «وازیانی»، «گوداوتا»، «آخالکالاکی» و «باتومی» گرجستان در مدت سه سال شد و این مسئله به نوبه خود خشم روسیه را برانگیخت.
طبق این مصوبه روسیه مجبور به خارج کردن دو پایگاه نظامی خود در سال ۲۰۰۰میلادی از مناطق وازیانی و گوداوتا شد و روسیه نیز در مقابل، نظام لغو روادید را به طور یکجانبه ملغی و اخذ مجوز ورود به روسیه از گرجستان را با توجیه مبارزه با تروریسم الزامی کرد.
مسکو خروج دو پایگاه نظامی باقی مانده درخاک گرجستان در مناطق آخالکالاکی و باتومی را به خاطر مشکلات مالی و فنی امکان پذیر ندانست و خواستار مهلت ۱۰تا ۱۴ساله شد.
گرجستان در شرایط اختلاف عمیق با روسیه، در سال ۲۰۰۲ میلادی قرارداد همکاری نظامی با آمریکا را امضا کرد و با این اقدام اختلاف با روسیه عمیق تر شد.
طبق گزارشهای منتشره، آمریکا همه ساله بیش از ۱۵۰میلیون دلار کمک مالی به گرجستان اختصاص می دهد که در سال ۲۰۰۳میلادی در قالب برنامه «آموزش و تجهیزات نظامیان گرجی» ۶۴ میلیون دلار برای ارتش این کشور تخصیص داد و این کمک ها اکنون نیز ادامه دارد.
«ادوارد شواردنادزه» رییس جمهوری گرجستان در نوامبر سال ۲۰۰۳میلادی در نتیجه حرکت موسوم به «انقلاب مخملی» یا انقلاب نارنجی در این کشور از قدرت برکنار شد و «میخاییل ساکاشویلی» رییس جمهوری فعلی با حمایت گسترده غرب روی کار آمد و بحران در مناسبات مسکو و تفلیس اوج گرفت.
ساکاشویلی از اولین روز فعالیت خود روسیه را به دخالت در امور گرجستان و ممانعت از حل مناقشات آبخازیا و اوستیای جنوبی و حمایت از تجزیه طلبی در گرجستان متهم کرد و خواستار برچیده شدن سریع پایگاههای نظامی روسی از خاک کشورش شد.
تنش سیاسی میان مسکو و دولت جدید تفلیس در جریان بحران «آجاریا» چهره آشکارتری پیدا کرد.
جمهوری خودمختار آجاریا در قلمرو گرجستان هر چند پس از فروپاشی شوروی مانند آبخازیا و اوستیای جنوبی جدایی خود را از دولت تفلیس اعلام نکرده ولی «اصلان آباشیدزه» رهبر این منطقه که از حمایت های مسکو برخوردار بود، در عمل سیاستی مستقل از گرجستان را اجرا می کرد.
دولت ساکاشویلی نخستین گام در راه برقراری تمامیت ارضی گرجستان را جلوگیری از فعالیت مستقل آباشیدزه و پایان دادن به نفوذ روسیه در این جمهوری خودمختار اعلام کرد.
به رغم مقاومت مسکو، تفلیس با حمایت آمریکا موفق شد در بهار سال ۲۰۰۴ میلادی نظارت خود را بر آجاریا به عنوان یکی از مناطق استراتژیک قفقاز با برخورداری از ظرفیت های بزرگ اقتصادی واقع در سواحل دریای سیاه تحقق بخشد.
برقراری نظارت و حاکمیت دولت تفلیس برآجاریا که یکی از پایگاههای نظامی روسیه در باتومی مرکز این جمهوری خودمختار مستقر است، در واقع ضربه ای جدی به جایگاه مسکو در این کشور بود.
روسیه هر چند به ظاهر در مساله آجاریا با شکست مواجه شد ولی حاضر نشد، موضع خود را در اوستیای جنوبی و آبخازیا از دست دهد.
دولت ساکاشویلی تحت تاثیر موفقیت در آجاریا، سعی داشت در همان سال به جدایی طلبی در منطقه «اوستیای جنوبی» پایان دهد تا زمینه را برای حل مشکل دیگر منطقه مورد مناقشه یعنی «آبخازیا» فراهم کند.
این تلاش گرجستان در اوستیای جنوبی به خاطر داشتن مرز مشترک با روسیه و کمک های مسکو با عدم موفقیت همراه شد.
گرجستان هر چند اعتراضات خود را به دخالت مسکو درامور جمهوری خودخوانده آبخازیا در سطوح بین المللی مطرح می کند ولی قادر به انجام اقدام عملی برای دستیابی به اهداف خود نیست.
نقش مسکو در روند جریانات آبخازیا در انتخابات اخیر ریاست جمهوری در این منطقه و با سفرهای مقامات رسمی روسیه به «سوخومی» مرکز این جمهوری خودخوانده که بدون هماهنگی با دولت تفلیس صورت می گرفت، بیشتر نمایان شد.
درنتیجه این بحران های سیاسی، گرجستان تنها کشور در میان کشورهای جامعه مشترک المنافع است که تا به حال قرارداد دوستی و همکاری با روسیه امضا نکرده است.
مذاکرات اخیر میان روسیه و گرجستان درباره تدوین این قرارداد و برخی مسایل نظامی در آستانه سفر سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه به این کشور، به خاطر اختلاف نظر جدی طرفین بدون نتیجه به پایان رسید.
مسوولان گرجی درباره این مذاکرات اعلام کردند که تفلیس هرگز با خواست مسکو درباره گنجاندن مفادی در قرارداد فوق مبنی بر این که، با خروج پایگاههای نظامی روسی از گرجستان، نیرویی بیگانه جایگزین و مستقر نخواهد شد موافقت نخواهد کرد.
«زوراب نوگایدلی» نخست وزیر وقت گرجستان نیز اعلام کرد که مناسبات میان تفلیس و مسکو با بن بست مواجه شده و این وضعیت در زمان حاضر برای تمامیت ارضی گرجستان و برقراری ثبات در منطقه خطرناک است.
به گفته وی برای تفلیس برقراری تمامیت ارضی و حل مناقشات موجود در خاک آن از اهمیت زیادی برخوردار است ولی به این نکته نیز توجه دارد که بدون حسن نیت روسیه این مساله نمی تواند تحقق یابد.
آنچه که در شرایط فعلی می تواند نقطه شروع و امیدی برای کاهش تنشهای موجود میان دو کشور در منطقه حساس قفقاز محسوب شود «ساماندهی تصمیم در موضوع روادید» است.
رسیدن به توافقی در مورد برچیدن پایگاههای نظامی روسیه در گرجستان نیز گرچه در آینده نزدیک غیرمحتمل به نظر می رسد، ولی از موضوعاتی است که تحت عوامل مختلف از جمله فشارهای فرامنطقه ای و طرح های همکاری روسیه با اروپا و آمریکا ناگزیر حل خواهد شد.
با این حال، واقعیت آن است که هرگونه تغییر و تحول در روابط روسیه و گرجستان و حتی روابط بین جمهوری های سابق شوروی و روسیه متاثر از جایگاه و قوت و ضعف مسکو و واشنگتن در مناسبات منطقه ای و بین المللی است و این مهم باید در ارزیابی شرایط منطقه قفقاز در نظر گرفته شود.
آنچه که اکنون برای مردم و صاحبنظران در عرصه تحولات گرجستان آشکار است این است که از زمان همگرایی این کشور با آمریکا و عدم توجه به اصل همسایگی با روسیه اختلاف و تنش داخلی رو به افزایش گذاشته است.

منبع : روزنامه مردم سالاری