پایداری همدلی با تمرین مسئولیت پذیری

رشد شناختی و مهارتی افراد از دوران کودکی و روزهای اول پس از تولد آغاز می شود. به عبارت دیگر شکل گیری روابط اجتماعی کودکان از جنبه های اصلی رشد اولیه آنها به شمار می رود. کودکان از دوران شیرخوارگی با مفهوم و معنای واژه هایی مانند درک متقابل، همدلی، احساس مسئولیت پذیری آشنا شده و آنها را درک می کنند.
کودکان از سن دو سالگی، محرک های مختلف را از سوی افراد مختلف دریافت می کنند و به آنها پاسخ و جهت می دهند. روانشناسان معتقدند، نوزادان در نخستین روزهای عمر خود توجه و مسئولیت پذیری والدین را نسبت به خود درک می کنند. تحقیقات نشان می دهد افرادی که در دوران شیرخوارگی، قبل از احساس نیاز به تغذیه از شیر مادر و گریه کردن مطابق با برنامه، تغذیه شده اند در آینده افرادی اجتماعی، مسئولیت پذیر با اعتماد به نفس بالا بار آمده اند.
● اهمیت مسئولیت پذیری
مسئولیت پذیری از ابعاد مثبت شخصیتی افراد است که از طریق والدین و به طور وراثتی، به فرزندان انتقال پیدا نمی کند، بلکه از اصول اولیه زندگی است که بهتر است از همان سال های ابتدایی عمر به کودکان آموزش داده شود.
تقلید، یکی از جنبه های اصلی رشد شناختی در کودکان است که به سرعت شکل می گیرد. رفتارهای والدین به تدریج به صورت یک الگوی رفتاری یا سرمشق در ذهن کودک نقش می بندد. فاران حسامی - روانشناس، در این خصوص معتقد است رفتارهای غلط والدین که نوعی الگوی نامناسب برای کودکان محسوب می شود در پرورش افراد بی مسئولیت نقش مهمی دارد. برای نمونه کودکی که دست خود را می سوزاند یا در اثر برخورد با میز گریه می کند، باید خود را در برابر اتفاقی که رخ داده است، مسئول بداند.
این کارشناس اضافه می کند، اکثر کودکان وقتی عملی انجام می دهند منتظر دریافت عکس العمل از جانب اطرافیان هستند. والدین، دو نوع پاسخ غلط در برابر رفتارهای نادرست کودکان انجام می دهند.
در حالت اول، والدین سهل گیر و دلسوز افراطی، کودک را مورد محبت فراوان قرار داده و عامل صدمه دیدن کودک را وسیله یا فردی دیگر می داند و آن را مورد سرزنش قرار می دهند. اکثر والدین برای پیشگیری از گریه یا ناراحتی کودکشان، عوامل خارجی را مسبب بروز مشکل می دانند. در حالت دوم که بیشتر در خانواده های سخت گیر انجام می گیرد، کودک با سرزنش شدید یا تنبیه سخت از سوی پدر و مادر یا اطرافیان مواجه می شود.
حسامی اضافه می کند: در دو حالت نامبرده، کودک مسئولیت پذیر بار نمی آید. در حالت اول، کودک خود را مسئول عمل انجام شده ندانسته و خودش را سهیم نمی داند و در موقعیت دوم، کودک از پذیرفتن مسئولیت یا مواجه شدن با مشکلات در آینده هراس دارد و ممکن است برای پیشگیری و جلوگیری از رویارویی با مشکلات، از پذیرفتن آنها خودداری کند.
دکتر ناصر قاسم زاد روانشناس در خصوص این مطلب معتقد است: افراد باید از دوران کودکی، در برابر ارتکاب اعمال درست یا نادرست حساس باشند و از سنین دو یا سه سالگی بیاموزند که خود مسئول اعمالشان هستند. آنها باید درک کنند، هر حادثه ای علتی دارد، حتی زمانی که علت آن حادثه مشهود نبوده یا برای آنها قابل درک نباشد.
● احساس همدلی و مسئولیت پذیری
کودکان از سنین ابتدایی عمر خود با مفهوم همدلی آشنا می شوند. همدلی نوع خاصی از توجه به نظریات و دیدگاه های دیگران است که کودک خود را برای شرکت در نظام اجتماعی و برقراری ارتباط با دیگران آماده می سازد. مسئولیت پذیری با احساس همدلی در افراد، رابطه ای مستقیم دارد. کودک با ادراک واکنش های عاطفی که از سوی اطرافیان دریافت می کند، در مقابل رفتار دیگران واکنش نشان داده، احساس مسئولیت کرده و بی تفاوت از کنار آنها نمی گذرد.
فاران حسامی در این خصوص می گوید: ایجاد روابط محبت آمیز بین والدین و کودک عامل مهمی برای اجتماعی کردن کودک و پذیرفتن مسئولیت در آنها است. این کارشناس توصیه می کند والدین باید با روش های دوستانه و محبت آمیز، انتظارات خود را به فرزندان بیان کنند. آنها را در مشکلات زندگی شریک دانسته و مسئولیت پذیری را به آنها آموزش دهند.
● تربیت فرزندان مسئولیت پذیر
اصلی ترین و مهم ترین هدف والدین فراهم کردن محیطی امن و امکانات لازم برای رسیدن فرزندانشان به موفقیت است. گاهی اوقات توجه و دلسوزی های بیش از اندازه به نفع آنها نبوده و موجب پیداش برخی مشکلات در زندگی آنها می شود. دکتر قاسم زاده مسئولیت پذیری را به عنوان یکی از مهمترین مهارت های زندگی دانسته و در این باره معتقد است: والدین مسئول، فرزندانی مسئول را تربیت می کنند.
از طرف دیگر واگذاری مسئولیت به فرزندان به ویژه در دوران نوجوانی، براساس توانمندی های جسمی، فکری و عاطفی آنها زمینه ساز رشد فکری و شکل گیری شخصیت آنها است. دبیر انجمن حمایت از سلامت و بهداشت جامعه اضافه می کند: فرزندانی که در خانواده های مسئولیت پذیر بزرگ می شوند و از عهده مسئولیت های گوناگون در زمینه های مختلف و متناسب با سن، توانایی و استعدادشان بر می آیند در آینده افرادی وظیفه شناس، مسئول و با اعتماد به نفس بالا بوده و در زندگی شغلی، تحصیلی، اجتماعی و زناشویی آینده به موفقیت های قابل توجهی دست پیدا خواهند کرد.
فاران حسامی- کارشناس ارشد روانشناسی و مشاوره در تأکید مطالب فوق، می گوید: از سن یک سالگی به بعد باید به کودک آموزش داد تا برخی از کارها را خودش انجام دهد، در زمینه درسی و تحصیلی نباید همراه دائمی آنها بود. کودکان و نوجوانان باید تجربه کنند و اشتباهات خود را پذیرفته و برای رفع آنها تلاش کنند. وی اضافه کرد رفتارهای استقلال طلبانه کودکان و نوجوانان باید از سوی والدین مورد تشویق و تمجید قرار گیرد. برای نمونه دادن پول توجیبی به فرزندان یکی از روش های ترویج مسئولیت پذیری در خانواده است.
این کارشناس معتقد است: محبت های افراطی والدین در انجام تکالیف مدرسه، عدم واگذاری مسئولیت به فرزندان به بهانه درس خواندن و رفتن به مدرسه و بی توجهی به رفتارهای غیراخلاقی آنها برای نمونه ریختن آشغال در خیابان و ‎.‎.‎. باعث گسترش چرخه پرورش افرادی غیر متعهد می شود. اینگونه افراد پس از تشکیل زندگی زناشویی، فرزندانی بی مسئول تربیت خواهند کرد و این چرخه در اجتماع گسترش پیدا خواهد کرد.
● ویژگی افراد مسئولیت پذیر
مسئولیت پذیری یکی از معیارهای مهم است که افراد هنگام انتخاب همسر باید به آن توجه کنند. آمارها نشان می دهد، علت اصلی طلاق های خانوادگی، بویژه در پنج سال اول زندگی، عدم مسئولیت پذیری یکی از زوجین یا هر دو آنها است.
روانشناسان توصیه می کنند، افراد در دوره های آشنایی قبل از ازدواج به نکاتی که ناشی از مسئولیت پذیر یا غیر متعهد بودن افراد است، توجه کنند.
دکتر ناصر قاسم زاده - روانشناس در خصوص ویژگی های افراد مسئولیت پذیر می گوید: این افراد از اعتماد به نفس بالا برخوردار بوده و به خود باوری رسیده اند، در فعالیت های مختلف اجتماعی شرکت می کنند، وظایف و مسئولیت هایی را که به عهده آنها گذاشته می شود بخوبی انجام می دهند، دیگران را علت شکست خود در مراحل زندگی نمی دانند، در کمک به دیگران پیش قدم هستند، انعطاف پذیر بوده و با افراد دیگر رفتار سازگارانه ای دارند و زندگی آنها برپایه نظم و ترتیب بنا شده است.
کارشناسان حوزه علوم اجتماعی بر این باور هستند که تمرین مسئولیت پذیری، مهم ترین عامل دوام و پایداری ازدواج ها است. این گونه تمرین ها باید از دوران کودکی و نوجوانی صورت گیرد. انسان دارای قابلیت های فراوانی است و در شرایط مختلف، توانایی سازگاری با محیط را دارد. از این رو، روانشناسان به والدین توصیه می کنند، فرزندان خود را تک بعدی و متوقع بار نیاورند و به آنها اجازه دهند، در حوزه های مختلف فعالیت کنند.
از طرف دیگر، خانواده ها موظف هستند، فرزندانشان را از دوران کودکی با مشکلات خانواده آشنا کنند و با تقویت حس همدلی در آنها، افرادی متعهد به جامعه تحویل دهند.

مریم بهریان

منبع : روزنامه ایران