ایمنی صنعتی چیست؟

در محیط‌های صنعتی با وجود ماشین آلات و ابزار فراوان، غالبا كارگران در معرض خطرات گوناگون قرار دارند، با پیشرفت فن‌آوری و افزایش كاربرد ماشین آلات در تولید نیز مخاطرات و احتمال بروز حوادث در اینگونه محیط‌ها فزونی می‌گیرد.
ایمنی صنعتی علمی است كه در پیشگیری از بروز حوادث در محیط كار به یاری انسان می‌شتابد و همواره در راستای حفاظت و حراست از نیروی كار و سرمایه گام بر می‌دارد.
●تعاریف و محتوا
اصولا ایمنی صنعتی رشته‌ای است كه به مجموعه تدابیر، اصول و مقرراتی گفته می‌شود كه با به كار گرفتن آنها می‌توان نیروی انسانی و سرمایه را در برابر خطرات گوناگون در محیط‌های صنعتی به گونه‌ای مؤثر و كارا نگهداری كرد و به این وسیله یك محیط‌كار بی‌خطر و سالم برای افزایش كارایی كاركنان به وجود آورد.
●ایمنی
تعریف ایمنی عبارت است از میزان درجه دور بودن از خطر، واژه (Hazard) كه در تعریف علمی ایمنی آمده است، در واقع شرایطی است كه دارای پتانسیل رساندن آسیب به كاركنان، تجهیزات و ساختمان‌ها، از بین بردن مواد یا كاهش كارایی در اجرای یك وظیفه از پیش تعیین شده می‌باشد.
هنگامی كه (Hazard) وجود دارد امكان وقوع اثرات منفی یادشده وجود خواهد داشت.
كلمه (Danger) گویای قرار گرفتن در معرض یك (Hazard) است، به این ترتیب ایمنی متضاد (Danger) بوده است، و در صدد حذف خطرات بالفعل موجود در محیط كار می‌باشد.
ایمنی به طور صددرصد و متعلق وجود ندارد و عملا هم هیچگاه حاصل نخواهد شد از اینروست كه گفته می‌شود ایمنی حفاظت نسبی در برابر خطرات است.
●منظور از ایمن و غیرایمن چیست؟
یك مكان، یك كار معین و یا یك دستگاه زمانی ایمن انگاشته می‌شود كه احتمال خطر مرگ، مجروح شدن و یا ابتلا به بیماری برای كسانیكه در آنجا بوده یا با آن دستگاه كار می‌كنند در حد قابل قبول پایین باشد. به طور كلی، می‌توان چنین گفت كه میزان خطر قابل قبول با پایین آمدن سطح ایمنی، افزایش سطح ایمنی كاهش می‌یابد. در واقع بهداشت حرفه‌ای بیماری‌ها را كاهش می‌دهد و ایمنی صنعتی به كاهش تمام خطرات می‌پردازد.
●مهندسی ایمنی صنعتی
با توجه به تعریف ایمنی، مهندسی ایمنی عبارت است از «مقررات یا نظامی كه برای كاهش وقوع حوادث از طریق حذف یا كنترل خطرات به كار می‌روند) در مهندسی ایمنی صنعتی مسائلی كه در ایمن كردن محیط كار مورد توجه قرار می‌گیرند عبارتند از:
الف- پیشگیری از حوادث
ب- عوامل انسانی
ج- طراحی و جانمایی دستگاه‌ها و تجهیزات
د- مدیریت و راهبری ایمنی
ه- آموزش
و- بازرسی
حیطه فعالیت مهندسی ایمنی امروزه گسترده‌تر شده است و به شاخه‌ها و گرایش‌های گوناگون دانشگاهی گسترش یافته است كه عبارت است از:
۱- مدیریت خطر
۲- پیشگیری از خطرات
۳- مهندسی آتش‌سوزی
۴- كنترل خطر
●مدیریت و راهبری ایمنی
مدیریت، مسئول ایمنی و بهداشت كاركنان است، همانگونه كه یك مدیر برای بهره‌وری و سودآوری مسئولیتی سنگین دارد، در مورد ایمنی و بهداشت نیز چنین وضعیتی صادق است تولید از دست رفته ممكن است از طریق بهبود مدیریت مجددا به دست آید. اما هیچ راهی برای جبران تلفات انسانی كه در نتیجه بروز حوادث حاصل می‌شود، وجود ندارد. این نكته مورد توافق متخصصان علم مدیریت است كه تنها ۱۵ درصد از مشكلات سازمان یا كارخانه ممكن است به وسیله كاركنان حل و كنترل شود، در صورتیكه ۸۵ درصد این مشكلات را می‌توان از طریق مدیریت مهار كرد.
●عوامل اصلی در مدیریت ایمنی
۱- برنامه‌ریزی ایمنی
۲- سازماندهی ایمنی و فعالیت‌های آن
۳- هدایت برنامه‌های ایمنی
۴- كنترل عملكردها و نتایج حاصله
●بهداشت و ایمنی
بهداشت به معنای مصون داشتن كاركنان از بیماری و سالم نگهداشتن وضعیت جسمانی و روانی آنهاست ایمنی به معنای محافظت كردن كاركنان از آسیب‌های مربوط به حوادث كاری است. این عوامل حائز اهمیت است، زیرا كاركنانی كه از سلامتی برخوردارند و در محیطی ایمن كار می‌كنند ثمربخش‌ترند. به این دلیل مدیران آینده‌نگر، حامی برنامه‌های پیشرفت بهداشت و ایمنی هستند. امروزه به دلیل ملاحظات قانونی تمام سازمان‌ها موظف به مراقبت بهداشت و ایمنی كاركنان خود هستند.
●ایمنی در افزایش بهره‌وری
لازم به ذكر است كه اصول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای نیز علاوه بر اثرات غیرمستقیم بر بهره‌وری و بازده اقتصادی واحدهای صنعتی، به طور مستقیم بر این موارد تأثیر دارد.
به طور كلی خسارات مالی یا جانی، عواقب و پیامدهای منفی تمامی حوادث صنعتی را تشكیل می‌دهند.
بنابراین وقوع حوادث یا سبب آسیب دیدن دستگاه‌ها و تجهیزات مواد خام، محصولات یا محیط كار می‌شود و یا صدمات غیرقابل جبران جسمی و جانی را به همراه خواهد داشت.
مزایای توجه به رعایت اصول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای به شرح زیر است:
▪برای كارگر:
۱- افزایش روحیه ۲- كاهش فشار كار ۳- كاهش جراحات و صدمات ۴- كاهش حوادث ۵- افزایش راحتی ۶- افزایش حفظ رفاه و سلامتی ۷- افزایش سطح بهداشت كار
▪برای كارفرما:
۱- كاهش حوادث ۲- افزایش كیفیت محصول ۳- افزایش كارایی كاركنان ۴- كاهش خطاها ۵- كاهش مخارج درمانی كارگران ۶- استفاده بهتر از نیروی انسانی ۷- كاهش مخارج تولید.
▪حفاظت و ایمنی:
●وظیفه مدیریت در امر حفاظت و ایمنی در محیط كار چیست؟
لازم است مدیران و كارفرمایان به اهمیت و ارزش حفاظت صنعتی پی ببرند. باید از زیان‌های مادی ناشی از حوادث صنعتی (اعم از مستقیم و غیرمستقیم) آگاهی داشته باشند مضافاً از همه مهمتر به ارزش و منزلت عامل انسانی و سلامت او توجه كند. لازم است مدیریت بر تمام كاركنان و محیط كار تأثیر داشته باشد و عوامل ایمنی محیط را كه در كم كردن حوادث مؤثرند به نحو مطلوب بشناسند و كوشش و توان خود را در حفظ و سلامت كاركنان و ماشین‌آلات به نحو مطلوب مصرف كند.
●ایمنی محیط كار:
ایمنی شرایطی است كه منابع انسانی را از عوامل مضری كه می‌توان سلامتی آنان را به خطر اندازد، مصون می‌دارد مسئولیت عمده ایمن‌سازی محیط كار به عهده مدیران سطوح بالای سازمان به ویژه مدیران پرسنلی است. البته اهمیت همكاری كلیه كاركنان را در محیط امن نمی‌توان نادیده گرفت.
به عبارت دیگر ایمنی كار عبارت است از: فراهم آوردن موجباتی كه از بیماری‌ها و حوادث ناشی از كارهای صنعتی جلوگیری می‌كند. یعنی هرچه تعداد حوادث ناشی از كار كمتر باشد می‌توان گفت كه ایمنی بیشتری در محیط كار وجود دارد.
●حوادث ناشی از كار:
هر سال میلیون‌ها حادثه ناشی از كار در دنیا اتفاق می‌افتد. برخی از این حوادث باعث مرگ و برخی دیگر موجب از كارافتادگی موقت می‌شوند كه ممكن است ماه‌ها دوام یابد. حوادث ناشی از كار سبب ناراحتی افراد بشر و زیان‌های اقتصاد می‌گردند و جامعه متحمل خسارات فراوان می‌شود. به همین جهت جلوگیری از آنها وظیفه‌ای مهم و اساسی است.
الف- تعریف حادثه:
آنچه انسان را ناخواسته از مسیر زندگی طبیعی منحرف ساخته و برای او ناراحتی جسمی و روانی و یا خسارات مالی ایجاد نماید، حادثه نامیده می‌شود. در دایره‌المعارف سازمان بین‌المللی كار، حادثه چنین تعریف شده است: «حادثه عبارت است از یك اتفاق. مقصود از حین انجام كار تمامی اوقاتی است كه بیمه شده در كارگاه، مؤسسات وابسته، ساختمان‌ها و محوطه آن مشغول كار باشد، یا به دستور كارفرما در خارج از محوطه كارگاه مأمور انجام كاری می‌شود. ضمناً تمام اوقات رفت و آمد بیمه شده از منزل به كارگاه و بالعكس جزء اوقات كار محسوب می‌شود.
●دلایل ایجاد حوادث:
حوادث معمولا نتیجه شرایط و یا عملیات نامطمئن و ناایمن است شرایط ناایمن شامل استفاده از تجهیزات بد طراحی شده و غیرمجهز، محیط پرخطر به عنوان نمونه، لیز بودن به دلیل ریختن آب، یا ابزار و تجهیزات است. باید توجه داشت كه تمام عملیات غیرایمن منتهی به حادثه در محیط كار نمی‌شود و تمام حوادث به آسیب و صدمه ختم نخواهد شد بسیاری از مسئولین رسیدگی و بررسی حوادث معتقدند كه اكثر حوادث در نتیجه خطای انسان‌ها به وجود می‌آیند. البته حوادثی نیز به دلیل نقص ابزار و تجهیزات یا محیط كاری ناایمن رخ داده است. اما در بیشتر موارد به مزایای ایمنی ابزار و تجهیزات و محیط مطمئن از سوی كاركنان توجهی نشده، یا توصیه‌های ایمنی و احتیاط‌های لازم نادیده گرفته شده‌اند.
ب- انواع روش طبقه‌بندی حوادث:
حوادث ناشی از كار را می‌توان به روش‌های گوناگونی طبقه‌بندی نمود:
۱- حوادث برحسب افراد به وجود آورنده طبقه‌بندی می‌گردند، مانند: مدیر، استاد كار و كارگر
۲- حوادث را برحسب علل آنها طبقه‌بندی می‌نمایند. مانند: ماشین‌آلات ترابری، انفجار و آتش‌سوزی و مواد سمی
۳- حوادث را برحسب كیفیت عملی كه باعث حادثه گردیده، طبقه‌بندی می‌كنند، مانند: برداشتن حفاظ از روی دستگاه، عدم احتیاط لازم هنگام كار و راه‌اندازی دستگاه بدون اجازه.
۴- حوادث را براساس شرائط محیط بوجود آورنده طبقه‌بندی می‌كنند، مانند: عدم روشنایی كافی، تهویه نامناسب، سر و صدا در محیط كار
ج- روش‌های پیشگیری از حوادث:
۱- وضع مقررات قانونی
۲- تعیین اصول و میزان‌ها
۳- بازرسی
۴- تحقیقات فنی
۵- تحقیقات پزشكی
۶- تحقیقات روانشناسی
۷- تحقیقات كاری
۸- آموزش
۹- راهنمایی و تشویق
۱۰- مزایای مالی
۱۱- تشكیل كمیته حفاظت و بهداشت كار در كارگاه

زهرا پرنده
منبع- پایگاه اطلاعات صنعتی ایران

منبع : مجله گسترش صنعت