وسواس؛ علل و راه حل

شاید شما هم یكی از اقوام و آشنایان نزدیكتان را بشناسید كه همواره در حال شستن و تمیز كردن است و مرتب دست‌هایش را به هر بهانه‌ای می‌شوید، چندین بار دوش می‌گیرد و یا دندان‌هایش را به صورت مداوم مسواك می‌زند. از میكروب و كثیفی، متنفر است ولی وقتی نگاهی گذرا به وسایل منزلش می‌كنید چندان هم تمیز و مرتب به نظر نمی‌رسد. بله درست حدس زده‌اید؛ او وسواس دارد ولی آیا فكر می‌كنید نشانه‌های وسواس فقط همین علایم است؟ روانشناسان نظر متفاوتی دارند.
وسواس یك نوع بیماری روانی به حساب می‌آید. كسانی كه به این بیماری مبتلا هستند ناخواسته افكاری دارند و یا كارهای ویژه‌ای را بارها و بارها تكرار می‌كنند. همه شما در زندگی روزمره‌‌مان، كارهای مخصوصی را انجام می‌دهید. مثلا حمام می‌كنید ولی در این افراد این عادات و كارهای مخصوص آنقدر ناخواسته تكرار می‌شوند كه در روند طبیعی زندگیشان اختلال به وجود آمده و هر كس كه از بیرون به آنها نگاه كند، متوجه خواهد شد كه این افراد در زندگی خود با مشكلی روبه‌رو هستند.
جالب اینجاست كه بیشتر افراد وسواسی خودآگاهند كه افكار و اعمالشان كاملا بی‌معنا و غیرضروری است اما نمی‌توانند از انجام آنها چشم‌پوشی كرده و آن اعمال تكراری را انجام ندهند. متخصصان اعتقاد دارند این بیماری بین سنین ۲۲ تا ۳۶ سالگی بروز می‌كند گر چه در هر شرایطی كه فشار و استرس بر فرد دارای زمینه وسواس وارد شود، امكان بروز آن وجود دارد و بیشتر قربانیان آن را زنان تشكیل می‌دهند. بیماری وسواس در زندگی زنان گاهی تا جایی پیش می‌رود كه دیگر رفتارهای آنها برای اطرافیان و به ویژه همسرشان غیرقابل تحمل می‌شود به طوری كه گاهی تا پای طلاق نیز پیش می‌روند. سال‌های متمادی این بیماری بسیار نادر بود زیرا مبتلا‌یان از روی خجالت، مشكل خود را با كسی مطرح نمی‌كردند.
● به دست‌هایت رحم كن
گاهی فرد مبتلا به یك سری افكار وسواس گونه است. به عنوان مثال همواره از میكروب و كثیفی در هراس است و همه محیط اطراف خود را آلوده و ناپاك می‌داند. در برخی از افراد وسواس فكری به شكل اهمیت دادن زیاد به نظم و دقت و درستی بروز می‌كند. گاهی ترس از افكار شیطانی و گناهكارانه در ذهن او وجود دارد و یا از صدمه زدن به یكی از اعضا ی خانواده یا دوستان می‌هراسد ولی برای عده‌ایی وسواس در انجام كارهای روزانه نماد پیدا می‌كند. كسانی كه مداوم قفل در و پنجره را چك می‌كنند، شستن و تمییز كردن مداوم دست‌ها و صورت و بدن، دست زدن به یك وسیله به خصوص برای دفعات زیاد و حساب كردن مداوم اعدادی مشخص نشانه‌هایی از وسواس عملی هستند.
● ارثی یا اكستابی
انجمن روانشناسی امریكا معتقد است كه اختلالات روانی ۵۰ درصد ژنتیكی و ۵۰ درصد اكتسابی است یعنی چند عامل اختلالات روانی را تولید می‌كنند. كسالت‌های روانی، پاسخ‌های نامطلوب (فرد به مجموع فشارهای بیرونی است.) تحقیقات نشان می‌دهد طبق نظریه‌های یادگیری، افراد رفتار وسواسی را از طریق مشاهده الگویی قابل قبول یاد گرفته و به اجرا می‌گذارند. فكرهای وسواسی نیز محرك‌های شرطی هستند. یعنی این افكار ممكن بود پیش از این خنثی عمل كنند ولی از طریق شرطی شدن پاسخ گر به تدریج قادر به برانگیختن اضطراب و ناراحتی شده و اعمال وسواسی را مرتكب شوند.
● فرار از استرس
استرس و اضطراب ناشی از زندگی روزمره یكی از مهمترین دلایل ایجاد وسواس است. به این دلیل كه هسته‌ اصلی اختلال وسواسی از نظر شناختی فكر و هیجان، اضطراب است. بدین صورت كه نخست در فكر چیزی به وجود می‌آید كه به فرد اضطراب می‌دهد و بعد فرد اضطراب خود را با عمل وسواسی خنثی می‌كند ولی در این میان نباید نقش توارث، ناتوانی در یادگیری مكانیسم‌های رویارویی یا مقابله با مشكلات و در نهایت رشد ناقص شخصیت از دوران كودكی را نادیده گرفت. كسی كه بتواند آگاهانه مشكلات را در ذهن خود تجربه و تحلیل نماید و راه‌های مناسبی برای حل آنها كشف كند، از بزرگ كردن بیهوده آنها را در ذهن خود و اضطراب در امان خواهد ماند.
● زنان؛ قربانیان درجه یك
وسواس در زنان معمولا در بزرگسالی و پس از یك رویداد تنش‌زا مثل بارداری، زایمان، كشمكش خانوادگی، طلاق و یا مشكلات شغلی بروز می‌كند. وسواس علاوه بر اینكه بر زندگی خود فرد مبتلا‌ تاثیر می‌گذارد، گاهی باعث مشكلات خانوادگی نیز خواهد شد. كارشناسان اعتقاد دارند در بسیاری از موارد اختلالات فكری عملی مخصوصا در زنان ریشه در پریشانی و ناراحتی‌های دارد كه میان آنان و همسرانشان وجود دارد و در واقع این بیماری جایگزینی برای كشمكش‌های زناشویی است. یك زن كه مبتلا به بیماری وسواس است همیشه كفش‌هایش را درون‌ ‌كفش بزرگ‌تری می‌كند و روی فرش راه می‌رود. كارشناسان اعتقاد دارند محیط اجتماعی نیز در وسواسی شدن فرد تاثیر دارد. وقتی كودك از محیط خانواده‌اش كه همیشه در آن با مادری وسواسی با تمیزی زیاد خانه روبه‌رو است بیرون میآید، در وارد شدن به محیط‌های دیگر و عدم تطابق آن با محیط خانه خود دچار مشكل عدم تطابق شده و به سوی وسواسی شدن گام برمی‌دارد.
● راه حل
فرد مبتلا به این بیماری در یك برهه‌ای‌از طی مسیر این اختلال متوجه می‌شود كه وسواس‌‌های فكری یا عملی وی مفرط و غیرمنطقی هستند و برای درمان آن باید به روان‌پزشك مراجعه كند. با مصرف داروهایی می‌توان وسواس را تخفیف داد. این داروها ممكن است عوارض جانبی داشته باشند مانند خشكی دهان، حالت تهوع و خواب‌آلودگی. گاهی اوقات بر روی عملكرد جنسی فرد نیز تاثیر گذارند. در كنار دارو درمانی، متخصص تلاش می‌كند رفتار درمانی را نیز آغاز كند و با انجام تمرینات و راه‌كارهای ویژه‌ای به ریشه‌كن شدن وسواس كمك ‌كند.
در رفتار درمانی، فرد مبتلا با موقعیت‌هایی روبه‌رو می‌شود كه اضطراب و وسواس فكری او افزایش می‌یابد. بعد متخصص او را تشویق می‌كند تا دست به اعمال وسواسی نزند و احساسات عصبی خود را كنترل كند. مثلا كسی كه وسواس فكری درباره میكروب كثیفی دارد به استفاده از دستشویی عمومی و فقط یك‌بار شستن دست‌ها ترغیب می‌شود. برای رفتار درمانی می‌توان از یك تیم درمانی شامل مشاور، روانشناس و روان‌پزشك استفاده كرد. محبت و توجه به این افراد از سوی افراد دیگر خانواده گامی موثر در راه بهبودی آنهاست باید در احساسات آنها خود را سهیم كرد و آنان را به خاطر نقطه ضعفی كه دارند مورد سرزنش قرار نداد.

‌ دكتر گلرخ‌ ثریا

منبع : روزنامه سلامت