تخلیه انرژی جوانان ایرانی در محفل های زیر زمینی

كمبود تفریح برای جوانان ایرانی به تفریح جدیدی تبدیل شده است! آنها به ظاهر با آرمان های جمعی نسل گذشته قطع رابطه كرده اند و به «لذت تنهایی» پناه آورده اند. این اتفاق در شرایطی روی داده است كه جامعه و نهادهای مستقر در آن تعریف مدونی از تفریح جوانان ندارند و معنای تفریح را در اوقات فراغت جست وجو می كنند؛ اوقات فراغتی كه قسمت بزرگی از آن برای فصلی خاص برنامه ریزی شده است و سهم ناچیزی از آن به همه جوانان می رسد.
اما جوانان ایرانی از همه مظاهر فناوری جدید برای رسیدن به «لذت تفریح» استفاده می كنند، آنها در انزوا ساعت ها پشت رایانه شخصی خود می نشینند و در دنیای مجازی گم می شوند. با این حال بسیاری از وسایل تفریحی سهم گروه خاصی از جوانان است و با خاستگاه اجتماعی بسیاری دیگر از جوانان همخوانی ندارد.
عصری بدون تعریف
چندی پیش سمیناری با نام اوقات فراغت و توسعه شهرهای آینده در شهر وین پایتخت اتریش برگزار شد؛ موضوع اصلی این سمینار، طراحی اوقات فراغت در مجموعه های شهری بود، شركت كنندگان در سمینار اوقات فراغت و توسعه شهرهای آینده به این نتیجه رسیدند كه اوقات فراغت، رشد شهری را تحت تأثیر قرار می دهد. یكی از شركت كنندگان در این سمینار می گوید: «در اوقات فراغت تمام گروه های سنی دخالت دارند، بنابراین باید فضایی برای تفریح و سرگرمی همه وجود داشته باشد.»
اما در ایران هنوز، تعریف استانداردی از تفریح جوانان وجود ندارد و آنها تفریح خود را در لابه لای بایدها و نبایدهای اجتماعی جست وجو می كنند؛ هاله پهلوان، خبرنگار عكاس معتقد است كه در این سال ها فضایی برای تفریح جوانان طراحی نشده و می گوید: «معمولاً برای چیزی به دنبال تعریف مشخص می گردند كه جزو اولویت های اجتماعی باشد، اما انگار درباره تفریح اینگونه نبوده است، چون جوانان ایران تفریح نمی كنند و اگر هم بخواهند تفریح كنند، فضایی برای تفریح آنها وجود ندارد، وقتی هم كه نوبت به تفریح می رسد، آداب تفریح را بلد نیستند».
جوانان ایرانی معمولاً به تفریح نسل گذشته با تردید نگاه می كنند و تفریح آنها را در محدوده سنت ها و ارزش های گذشته می بینند. اما جوانان امروز تفریح را برای ارضای لذت شادمانی می خواهند. حتی برخی از آن ها، كار كمتر را مساوی با تفریح و لذت بیشتری می دانند. صفی الله ملكی مسؤول امور گردشگری سازمان ملی جوانان می گوید تعریف خاصی از تفریح وجود ندارد، اما درباره اوقات فراغت مطالب بسیاری گفته شده. او معتقد است تفریح بخشی از اوقات فراغت به حساب می آید. از آنجا كه پرداختن به اوقات فراغت جوانان از سوی بخش رسمی جامعه جنبه ارشادی داشته است، آنها برای جداشدن از این تعریف كلیشه ای میان اوقات فراغت و تفریح خط فاصله ای گذاشته اند. با این حال نسل های پس از انقلاب نیز هنوز به تعریفی از تفریح نرسیده اند.
معصومه فوق لیسانس ادبیات دارد، او جوانی اش را در جنگ سپری كرده و می گوید؛ تفریح دختران و پسران آن نسل تمرین «خوبی» بود. اما مریم؛ دانشجوی رشته حقوق، درباره ویژگی های تفریحی نسل سوم می گوید: «ما دو نوع تفریح داریم، یك نوع آن تفریحی است كه ذهن آدم را مشغول نمی كند، ما اسم آن را خوشگذرانی می گذاریم. نوع دیگر تفریحی است كه با بچه ها دور هم جمع می شویم و مثلاً فیلمی را می بینیم و درباره آن فكر می كنیم. اما خیلی از جوان های هم نسل من به رمان خواندن و فعالیت های فردی به چشم تفریح نگاه می كنند.»
به اعتقاد كارشناسان؛ تفریح نسل گذشته بیشتر با ارزش های جمعی سازگاری داشت، اما نسل جدید به لذت های فردی گرایش پیدا كرده اند و می خواهند از طریق هیجان سازی های كاذب نیازهای اساسی خود را برطرف كنند. در حالیكه جامعه برای هویت فردی آنها حساب ویژه ای باز نكرده است و نسل جدید گمان می كند حضور آینده اش بدون برنامه ریزی خاص به فراموشی سپرده شده است.
منصوره حصاركی دانشجوی علوم سیاسی از انزوای جوانها می گوید: «فضای تفریح جوانها نسبت به گذشته خیلی بهتر شده، اما در این عصر همه پیشرفت كرده اند، ما هم باید پیشرفت كنیم و تفریحاتمان بیشتر شود، الآن پارك ها به خانه سالمندان تبدیل شده و جوانها منزوی شده اند. در گذشته مادر من در خانه كارهای فراوانی انجام می داد و به این كارها به چشم تفریح نگاه می كرد، اما امروز كارهای خانه هم محدود شده است.»
تفریح در زیر زمین
دو سوم جمعیت ایران را جوانان زیر بیست سال تشكیل می دهند، جوانانی كه با آداب و رسوم گذشته قهر كرده اند و در پشت درهای بسته زندگی ویژه ای را دنبال می كنند، اما براساس تحقیقات شهناز قلی زاده، تفریح جوانان با پایگاه طبقاتی آنها بی ارتباط نیست؛ متوسط اوقات فراغت جوانان مناطق شمال تهران ۲۰۱ دقیقه و در مناطق جنوبی ۱۴۳.۵ دقیقه است. تحقیقات خانم قلی زاده بیشتر كلیشه های ارشادی را در نظر گرفته و بسیاری از تفریحات جوانان كه جنبه لذت جویی دارد در نظر گرفته نشده است. محمد اشجاری دانشجوی كارشناسی ارشد پژوهش اجتماعی معتقد است جامعه جوان ایران به سرعت به سمت لذت گرایی پیش می رود و به اهداف مادی جامعه كه داشتن زندگی مرفه است می اندیشد و چون به آسانی به این اهداف دست پیدا نمی كند به لذت های آنی و زودگذر می پردازد.
به اعتقاد كارشناسان، بخش رسمی جامعه به ابزارهای تفریحی بها نداده و با استفاده از اهرم های قانونی، تفریح جوانان را محدود كرده است. اما جوانان با توجه به پایگاه اجتماعی خود، ابزار جدیدی را برای تفریح بهتر، تعریف كرده اند. امروزه ماشین بازی تفریح موردعلاقه بسیاری از جوانان است. برخی دیگر از جوانان به وبلاگ نویسی روی آورده اند، با اینكه وبلاگ نویسی در كشورهای دیگر پدیده ای ملال آور است؛ جوانان ایرانی به چشم تفریح به آن می نگرند و در وبلاگ هایشان از عشق، زندگی، روابط شخصی و اوضاع اجتماعی می نویسند. هادی معیری نژاد كارشناس ارشد مسائل اجتماعی درباره نگاه جدید جوانان ایرانی به تفریح می گوید: «بحث تفریح و ابزارهای رسیدن به آن مقوله های جداگانه ای هستند. هرچه شما در جایگاه بالاتری باشید به خاطر دسترسی به ابزارهای تفریحی، تفریح شادتری دارید. از آنجا كه جامعه به شدت طبقاتی است، هر چه فاصله طبقات بیشتر می شود، تفریحات خاص هم طبقاتی تر می شود.»
طبقات مرفه جامعه شهری معتقدند؛ جوامع غربی به جوامع فراغتی تبدیل شده اند، مردم پول بیشتر و وقت بیشتری در اختیار دارند و می خواهند از لحظه های زندگی خود لذت ببرند. اما در ایران بخش رسمی با این تعریف از تفریح موافق نیست. صفی الله ملكی در این باره می گوید: «از دیدگاه جامعه و فرهنگ ما، تفریح ثروتمندان به خاطر تن پروری و بطالت اوقات فراغت، بی فایده است. در صورتی كه تفریح مدنظر ما باید سازنده و خلاق باشد، چرا كه تفریح برای عالمان ساعات تفكر و تأمل است و برای هنرمندان زمان ساختن و ابداع كردن» . جوانان ایرانی از احساسات روزمره خود به عنوان یك تفریح حرف می زنند، آنها در كافی شاپ هایی كه معمولاً ۴۵ دقیقه جوانان را تحمل می كنند، می نشینند، پشت ویترین مغازه ها سرك می كشند، جنس هایی را قیمت می كنند كه توان خرید آن را ندارند و یا خیابان ها را «گز» می كنند، حضور در دانشگاه نیز به تفریح تازه ای تبدیل شده است. هادی معیری نژاد در این باره می گوید: «این احساسات روزمره تفریح نیست بلكه یك مفر است، چون قیمت كردن جنسی كه توان خریدش ممكن نباشد نه تنها آدم را به لذت نمی رساند، بلكه باعث ایجاد احساس حقارت اجتماعی می شود.»
به ظاهر نسل امروز با نسل دیروز سوءتفاهم پیدا كرده است. نسل گذشته برای جلوگیری از انحراف نسل جدید، كنترل ویژه تفریحات آنها را در دستور كار خود قرار داده است. اما كارشناسان معتقدند كنترل شدید تفریح جوانان به احساس انحراف اجتماعی منجر می شود و به این طریق انرژی سركوب شده جوانان به كانال های زیر زمینی می رسد. مریم از گروهی از دوستانش می گوید كه جزو دانشجویان نخبه هستند، ولی با این وجود به تفریحات زیر زمینی روی آورده اند: «من فكر می كنم این تفریحات در سال های اخیر، میان قشر نخبه جامعه رایج شده، آن ها در اینترنت جست وجو كرده اند، دوستان من می گویند اكس دریچه های مغز را باز می كند. آنها فكر می كنند بخش دیگری از واقعیت را می بینند.»
مریم از شیوع مصرف شربت دكسترو متورفان بی درمیان جوانان خبر می دهد. روزنامه سوئیسی نوبه زوریشه می نویسد: «نبود وسایل گذران اوقات فراغت، جوانان ایرانی را به سوی اعتیاد به مواد مخدر سوق می دهد.»
آقای معیری نژاد معتقد است، جامعه ای كه تفریح را به رسمیت نمی شناسد و تعریف مشخصی برای تفریح ندارد، نخبگانش در خفا، پایگاه اجتماعی خود را پنهان می كنند و به تفریحات زیرزمینی روی می آورند. اما آقای ملكی می گوید: با برنامه ریزی صحیحی می توان اینگونه تفریح جوانان، خنده و خوشحالی آنها را هدایت كرد.
جوانان سرگردان
نیمی از جوانان ایرانی به خاطر نابسامانی های جامعه خواهان رهایی از دست دنیا هستند. شهلا عزیزی جامعه شناس مقیم آمریكا می گوید: در برخورد با جوانها به نكات تازه ای پی برده است، آن ها با سیاست و رأی دادن میانه ای ندارند.
محمد اشجاری درباره نیازهای جوانان امروز می گوید: «خارج از نیازهای اولیه كه فیزویولوژیك هستند، نیاز به احترام، صمیمیت و روابط عاطفی احساس می شود، وقتی جلوی برطرف شدن این نیازها را می گیرند، جوان دچار اختلالات و نابسامانی های روانی می شود.»
جوانان نسل سوم كلیت اجتماعی جدیدی را برای خود خلق كرده اند، در رفتار بسیاری از آنها عناصر كنش های ضد فرهنگی دیده می شود. اما این عناصر تنها برای عصیان بر ضد هنجارهای موجود به كار می آید، جوانان می خواهند استانداردهای هویتی را كنار بگذارند. بنابراین مصرف مواد مخدر را با موسیقی، ادبیات و سینما پیوند می دهند. تفریح آنها به هیچ وجه آرمانی نیست، آنها در تفریح خود معنی خاصی را دنبال نمی كنند و گاه از تفریحی كه انجام می دهند لذت كافی نمی برند.

محمدضرغامی

منبع : روزنامه ایران