دستاوردهای نظام سلا‌مت پس از پیروزی انقلاب اسلامی

از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی میزان موفقیت نظام سلا‌مت در دستیابی به این هدف می‌توان به: شاخص امید به زندگی در بدو تولد، نرخ مرگ و میر کودکان زیر یک‌سال و کودکان زیر پنج سال و مرگ‌ومیر مادران درصد هزار تولد زنده اشاره کرد. در ادامه روند تغییر این شاخص‌ها در ۳۰ سال اخیر مورد بررسی قرار می‌گیرند
بخش درمان به منظور تأمین و ارتقای سطح سلا‌مت جسمی، روانی و اجتماعی جامعه، در چارچوب سیاست‌ها و خط مشی‌های تعیین شده، مجموعه ای نظام یافته از فعالیت‌ها و عملیات اجرایی بوده که مهم‌ترین آنها شامل آموزش بهداشت، پیشگیری و ایمن‌سازی علیه بیماری‌های واگیردار، بهداشت خانواده و مدارس، بهداشت و سالم‌سازی محیط زیست، مبارزه با بیماری‌ها، تأمین و تدارک داروهای اساسی، تغذیه، ایجاد و راه‌اندازی مراکز و واحدهای ارایه خدمات درمان سرپایی و بستری، تأمین و آموزش نیروی انسانی پزشکی و پیراپزشکی در زمینه‌های مختلف پزشکی است.
ارتقای سطح سلا‌مت جامعه، به عنوان مهم‌ترین هدف نظام سلا‌مت مطرح است. از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی میزان موفقیت نظام سلا‌مت در دستیابی به این هدف می‌توان به: شاخص امید به زندگی در بدو تولد، نرخ مرگ و میر کودکان زیر یک‌سال و کودکان زیر پنج سال و مرگ‌ومیر مادران درصد هزار تولد زنده اشاره کرد. در ادامه روند تغییر این شاخص‌ها در ۳۰ سال اخیر مورد بررسی قرار می‌گیرند(آخرین اطلاعات.)
● شاخص‌های عملکرد و تحلیل آنها
امید به زندگی در بدو تولد از ۵۸ سال در سال ۱۳۵۷ به ۴/۷۱ سال در سال ۱۳۸۱ افزایش یافته است. همچنین این شاخص از ۷۰ سال در ۱۳۷۹ به ۴/۷۱ و ۷/۷۱ سال در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ و به ۷۲ سال در سال ۱۳۸۵ رسیده است. مهم‌ترین علل افزایش امید به زندگی در سال‌های اخیر کاهش مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال‌، افزایش دسترسی مردم به خدمات بهداشتی‌، افزایش سطح سواد و ایجاد تسهیلا‌ت در مناطق روستایی است.
نرخ مرگ و میر کودکان زیر پنج سال از ۱۹۱ مورد در هزار تولد زنده در سال ۱۳۴۹ با کاهش چشمگیری به ۶۸ مورد در هزار تولد زنده در سال ۱۳۶۹ و ۳۶ مورد در هزار تولد زنده در سال ۱۳۷۹ کاهش پیدا کرد. با توجه به اینکه در اهداف توسعه هزاره سوم، رسیدن به شاخص یاد شده در سال ۱۳۹۴، ۴۵ مورد هدف‌گذاری شده است، به این ترتیب می‌توان گفت که طی ۴۰ درصد از زمان پیش‌بینی شده برای دستیابی به این هدف، بیش از ۱۷۰ درصد آن محقق شده است. نرخ مرگ و میر کودکان زیر یک سال از ۱۰۰ مورد در هزار تولد زنده در سال ۱۳۵۷ به ۵۳ مورد در هزار تولد زنده در سال ۱۳۶۹ و ۶/۲۸ مورد در هزار تولد زنده در سال ۱۳۷۹ رسید. به عبارت دیگر، طی یک دوره ۲۵ ساله، شاخص یاد شده به یک سوم کاهش یافته است. یادآوری می‌شود، آخرین اطلا‌عات ملی در خصوص مرگ‌ومیر کودکان، مربوط به سال ۱۳۷۹ براساس نتایج طرح آماری DHS است اما برای تحلیل وضعیت مرگ و میر کودکان در سال‌های اخیر از اطلا‌عات اخذ شده از نظام شبکه بهداشتی و درمانی کشور، استفاده می‌شود. در نظام شبکه بهداشتی و درمانی کشور، در خصوص شاخص‌های حیاتی، اطلا‌عات وسیعی در سطح جزیی‌ترین واحد جغرافیایی که به طور عمده مناطق روستایی را در بر می‌گیرد، جمع‌آوری می‌شود. پوشش جمعیتی این نظام در سال ۱۳۸۲ حدود ۲۰ میلیون نفر بوده است. براساس اطلا‌عات زیج حیاتی، میزان مرگ کودکان زیر یک سال ۲/۲۴ مورد در هزار تولد زنده در سال ۱۳۸۲ بوده که نسبت به سال ۱۳۷۲ (۲/۳۷) به حدود ۱۳ در هزار تولد زنده کاهش یافته است.
فعالیت‌های گسترده مربوط به گسترش پوشش شبکه مراقبت‌های اولیه بهداشتی در دهه ۱۳۶۰ و تداوم آنها باعث شده است که جمهوری اسلا‌می‌ایران در ارتباط با کاهش مرگ و میر کودکان به موفقیت‌های چشمگیری نایل شود. البته به رغم بهبود شاخص‌های سلا‌مت کودکان در سطح ملی، تفاوت بین استان‌های مختلف در بهبود این شاخص و عوامل مؤثر بر آن باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد. از سوی دیگر، با گسترش سطح دسترسی به خدمات بهداشتی اولیه، به تدریج علل مرگ کودکان تغییر کرده و سازوکارهای اجتماعی و نحوه ارایه خدمات بهداشتی، نقش تعیین کننده‌تری در این خصوص یافته‌اند. شاخص دیگر مورد توجه در این آرمان، میزان پوشش واکسیناسیون سرخک است، اقدام‌های عملی در خصوص واکسیناسیون سرخک که به طور دقیق از چهل سال پیش در ایران آغاز شده است، دستاوردهای خوبی داشته و در حال حاضر این پوشش نزدیک به صد درصد جامعه را در برگرفته است.
کاهش چشمگیر مرگ و میر کودکان طی سال‌های بعد از پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می‌ناشی از گسترش شبکه بهداشتی و درمانی کشور، افزایش دسترسی به خدمات مراقبت‌های اولیه بهداشتی، دسترسی جمعیت روستایی به آب سالم، بالا‌ رفتن نرخ باسوادی در بین دختران و گسترش تسهیلا‌ت زیر بنایی در روستاها و ... بوده است. در این بین، اجرای طرح‌های توسعه ایمن‌سازی به منظور کنترل بیماری‌های عفونی توسط دولت جایگاه ویژه‌ای را در کاهش مرگ و میر کودکان داراست. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۳۶۲ طرح توسعه ایمن سازی کشور را تهیه کرده و تاکنون گام‌های مؤثری را برای اجرای این طرح برداشته است. هدف از این طرح ایجاد مصونیت فعال در کودکان گروه سنی زیر یک سال با تجویز نوبت‌های ضروری واکسن‌ها و اتمام آن پیش از رسیدن به یک سالگی و پایدار نگهداشتن سطح ایمنی حاصل با تجویز دوزهای یادآور در گروه‌های سنی بالا‌تر بوده که این امر موجب تقلیل قابل توجه موارد ابتلا‌، مرگ و میر و معلولیت‌های ناشی از بیماری‌های دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک، فلج اطفال، سل و هپاتیت «‌ا» شده است. به این ترتیب با توجه به اقدام‌های گسترده صورت گرفته، پوشش واکسیناسیون کودکان در کشور به خوبی توسعه یافته است. به طور مثال، راهبرد کنترل سرخک که بر پایه تزریق واکسن سرخک در سن ۹ ماهگی و تزریق دوم آن در سن ۱۵ ماهگی شکل گرفته است باعث شد ‌ نسبت کودکان زیر یک سال که در برابر بیماری سرخک واکسینه شده‌اند از ۸۵ درصد در سال ۱۳۶۹ به ۹۶ درصد در سال ۱۳۸۰ افزایش یابد که فراتر از هدف پیش‌بینی شده در برنامه توسعه هزاره (۹۲ درصد تا پایان سال ۱۳۷۹) است.
هدف تعیین شده برای بهبود سلا‌مت مادران، کاهش نرخ مرگ و میر آنها به یک چهارم میزان آن طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۴ است. دو شاخص عمده در این خصوص مطرح شده‌اند که عبارت‌اند از : نرخ مرگ و میر مادران و نسبت زایمان‌های انجام شده توسط افراد ماهر. براساس اطلا‌عات موجود، نرخ مرگ و میر مادران در هر صد هزار تولد زنده کاهش زیادی را از ۹۱ مرگ در سال ۱۳۶۸ به ۶/۲۴ مورد در سال ۱۳۸۴ نشان می‌دهد. همچنین، طی این مدت، نسبت زایمان‌های انجام شده توسط افراد ماهر نیز از ۷۰ درصد به حدود ۳/۹۷ درصد افزایش یافته است. نتایج بررسی پایش و ارزشیابی بهداشت باروری (IMES) در سال ۱۳۸۴ حاکی از آن بود که دستیابی به بسیاری از شاخص‌های هدف میسر شده است.
مرگ و میر مادران به دلیل عوارض بارداری و زایمان یکی از شاخص‌های مهم توسعه است. این شاخص نشان می‌دهد که به ازای هر صد هزار تولد زنده چند نفر از مادران در طول دوران بارداری و زایمان و تا ۴۲ روز پس از زایمان به دلیل عوارض بارداری و زایمان جان خود را ازدست می‌دهند. نرخ مرگ و میر مادران درصد هزار تولد زنده در سال ۱۳۵۵، به میزان ۲۳۷ مورد در هر صد هزار تولد زنده بوده که به ۹۱ مورد در سال ۱۳۶۸‌و ۴/۳۷ مورد در سال ۱۳۷۶ کاهش یافته است.
نرخ مرگ و میر مادران در کشور با کاهش چشمگیری به ۶/۲۴ در صد هزار تولد زنده در سال ۱۳۸۴ رسیده است. براساس هدف تعیین شده برای این آرمان در اهداف توسعه هزاره، شاخص یاد شده باید تا سال ۱۳۹۴ به ۱۸ تا ۲۲ در صد هزار تولد زنده برسد. روند کاهش یاد شده حاکی از آن است که ظرف مدت زمان باقی مانده تا سال ۱۳۹۴، دستیابی به این هدف امکان پذیر است.
کاهش تلفات مادران ارتباط مستقیمی با افزایش سطح آگاهی جامعه، بالا‌ رفتن سطح سواد زنان، افزایش مشارکت زنان در اجتماع و تسهیل در دسترسی به خدمات تنظیم خانواده، مراقبت‌های دوران بارداری و زایمان ایمن در اثر گسترش شبکه‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی دارد به‌طوری‌که نسبت تولدهایی که توسط افراد ماهر انجام می‌شوند از ۷۰ درصد در سال ۱۳۶۸ به حدود ۶/۸۹ درصد در سال ۱۳۷۹ افزایش یافته که بسیار بیشتر از شاخص پیش‌بینی شده در اهداف توسعه هزاره (۷۷ درصد) برای سال ۱۳۹۴ است. به این ترتیب می‌توان گفت که تنها طی ۴۰ درصد از زمان پیش‌بینی شده برای دستیابی به این هدف، بیش از ۲۸۰ درصد آن محقق شده است.
● مبارزه با ویروس ایدز، مالا‌ریا و سایر بیماری‌ها
گستردگی خسارت‌های ناشی از شیوع ایدز بر پیکره اقتصادی و اجتماعی کشور‌ها به حدی شدید است که به‌عنوان نخستین هدف آرمان ششم اهداف توسعه هزاره تعیین شده است. در چارچوب اطلا‌عات موجود، تا پایان سال ۱۳۸۴ تعداد ۱۳۴۳۲ نفر آلوده به ویروس اچ آی وی/ ایدز در کشور شناسایی شده‌اند که مهم‌ترین عامل ابتلا‌ی آنها از طریق تزریق مواد مخدر (۳/۶۴ درصد) بوده است. مهم‌ترین اقدام‌های انجام شده در ارتباط با کنترل شیوع ویروس ایدز، ‌اجرای یک برنامه راهبردی پنجساله با محوریت گسترش آگاهی‌ها و اطلا‌عات عمومی، بهبود سلا‌مت خون، تقویت پیشگیری از سرایت عفونت، مشاوره و آزمایش داوطلبانه افراد در معرض خطر و ارایه مراقبت‌های مورد نیاز برای افراد مبتلا‌ بوده است. دومین برنامه راهبردی کنترل گسترش ایدز نیز برای یک دوره سه ساله و در چارچوب برنامه پنجساله چهارم توسعه کشور تدوین شده است.
در خصوص شیوع مالا‌ریا، طبق اطلا‌عات موجود، ‌میزان بروز در صد هزار نفر از ۹۴ مورد در سال ۱۳۷۵ به ۳۰ مورد در سال ۱۳۸۴ کاهش یافته است که در این بین، حدود ۶۵ درصد از مبتلا‌یان در استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند. تعداد موارد مرگ به دلیل ابتلا‌ به مالا‌ریا هم در سال ۱۳۸۴ یک مورد بوده که یک سوم میزان آن در سال ۱۳۷۵ است. بالا‌ بودن میزان شیوع این بیماری در کشورهای همسایه به‌خصوص کشورهای شرقی یکی از عوامل اصلی انتشار مالا‌ریا در ایران محسوب می‌شود. براساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی، میزان شیوع، مرگ و میر و بروز سل در سال ۱۳۸۳ در ایران، بهترتیب ۳۵، ۳ و ۳۷ مورد در صد هزار نفر جمعیت بوده است که نسبت به سال ۱۳۶۹ به ترتیب ۳۹ درصد، ۲۵ درصد و ۳۷ درصد کاهش نشان می‌دهد. هم اکنون صددرصد مسلولها شناسایی شده در ایران تحت معالجه مستقیم در یک دوره کوتاه‌مدت قرار دارند. یکی از معضلا‌تی که در برنامه‌های کنترل سل کشورها رخ داده، مقاومت دارویی به ویژه سل‌های مقاوم به چند دارو است. میزان شیوع سل مقاوم به چند دارو، به ترتیب در بیماران مبتلا‌ به سل مقاوم را بیماران غیر ایران ( افغانی) تشکیل می‌دهند. همسایگی با کشورهای پرشیوع سل در جهان و ترددهای غیر قانونی، خشکسالی سال‌های اخیر و فقر و سوء تغذیه بخشی از علل زمینه گسترش این بیماری است. سازمان‌های بینالمللی از طریق اجرای برنامه‌های گسترده در چند کشور مجاور در جهت هماهنگ ساختن برنامه‌های کنترل بیماری‌ها، کنترل ورود و خروج افراد، ارایه آموزش‌ها و امکانات مورد نیاز و انتقال تجارب نقش مهمی را در تحقق آرمان‌های توسعه هزاره بر عهده دارند.
● ظرفیت‌های انسانی
پزشکان، مهم‌ترین عامل در مدیریت تخصیص منابع بخش سلا‌مت محسوب می‌شوند و نقش اساسی را در میزان اثر بخشی و کارآیی خدمات بهداشتی و درمانی بر عهده دارند. تعداد پزشکان در آستانه پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می‌(۱۳۵۶) ۱۳۴۲۸ نفر بوده که طی سالهای ۱۳۸۰-۱۳۵۶ حدود پنج و نیم برابر شده و به ۷۲۷۹۲ نفر بالغ شده است. شاخص تعداد پزشک به ازای هزار نفر جمعیت از ۳۸/۰ در سال ۱۳۵۶ به ۱۲/۱ پزشک در سال ۱۳۸۰ رسیده است. این شاخص بر پایه اطلا‌عات سازمان نظام پزشکی در سال ۱۳۸۵ به نسبت ۳۵/۱ پزشک به ازای هزار نفر جمعیت کشور است.
عهده دارند. تعداد پزشکان در آستانه پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می‌(۱۳۵۶) ۱۳۴۲۸ نفر بوده که طی سالهای ۱۳۸۰-۱۳۵۶ حدود پنج و نیم برابر شده و به ۷۲۷۹۲ نفر بالغ شده است. شاخص تعداد پزشک به ازای هزار نفر جمعیت از ۳۸/۰ در سال ۱۳۵۶ به ۱۲/۱ پزشک در سال ۱۳۸۰ رسیده است. این شاخص بر پایه اطلا‌عات سازمان نظام پزشکی در سال ۱۳۸۵ به نسبت ۳۵/۱ پزشک به ازای هزار نفر جمعیت کشور است.
باید توجه داشت که طی دهه ۱۳۵۰ تعداد زیادی از پزشکان خارجی در ایران مشغول فعالیت بوده‌اند که به تدریج هم‌زمان با افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاه‌های علوم پزشکی و در نتیجه افزایش عرضه نیروی انسانی تعداد آنها کاهش یافته و طی سال‌های اخیر به صفر رسیده است. کاهش شاخص نسبت پزشک به هزار نفر جمعیت طی سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷ ناشی از وقوع انقلا‌ب فرهنگی و کاهش فعالیت دانشگاه‌ها طی سال‌های ابتدای دهه ۱۳۶۰ است اما در دهه ۱۳۷۰ شاهد رشد چشمگیر شاخص یاد شده هستیم که ناشی از بازگشایی مجدد دانشگاه‌ها و ادغام آموزش پزشکی در شبکه‌های بهداشتی و درمانی کشور است.
● ظرفیت‌های فیزیکی
تهیه طرح‌های گسترش شبکه بهداشت و درمان کشور در دهه ۱۳۶۰ را می‌توان مهم‌ترین گام در راه استقرار شبکه بهداشت و درمان پس از پیروزی انقلا‌ب شکوهمند اسلا‌می‌دانست. واحدهای ارایه دهنده خدمات بهداشتی و درمان سرپایی در کشور شامل خانه بهداشت، مرکز بهداشتی و درمانی روستایی، مرکز بهداشتی و درمانی شهری، پایگاه بهداشت شهری، مرکز بهداشت شهرستان و استان است. براساس طرح توسعه شبکه بهداشتی و درمانی کشور مقرر است تعداد ۱۷۰۹۴ خانه بهداشت، ‌۲۷۸۹ مرکز بهداشتی و درمانی روستایی، ۳۲۰۵ مرکز بهداشتی و درمانی شهری ایجاد و راه‌اندازی شود. تا سال ۱۳۶۰ در کل تعداد ۳۱۴۶ خانه بهداشت و ۳۲۳۴ مرکز بهداشتی و درمانی شهری و روستایی دولتی فعال در کشور راه‌اندازی شده بود. این تعداد با گسترش شبکه بهداشتی و درمانی و حمایت همه‌جانبه دولت، در سال ۱۳۸۰ به ۱۶۲۸۱ باب خانه بهداشت و ۵۶۷۵ مرکز بهداشتی و درمانی افزایش یافت. بیشترین گسترش مراکز یاد شده طی برنامه‌های اول و دوم توسعه اتفاق افتاده است. توسعه شبکه بهداشتی و درمانی کشور باعث تسهیل دسترسی آحاد مردم بهخصوص روستاییان به مراقبت‌های اولیه بهداشتی شده است به طوری که در حال حاضر بالغ بر ۹۵ درصد جمعیت کشور تحت پوشش این خدمات قرار دارند.
همچنین در زمینه گسترش امکانات درمان بستری، شاهد بهبود شاخص تخت به ازای هزار نفر جمعیت هستیم به طوری که تعداد تخت‌های بیمارستانی از ۵۶ هزار تخت در سال ۱۳۵۶ به ۱۱۱ هزار تخت در سال ۱۳۸۱ یعنی در حدود ۲ برابر، افزایش یافته است. تعداد تخت ثابت از ۱۰۹۱۵۲ در سال ۱۳۸۰ به ۱۱۰۷۹۷ در سال ۱۳۸۱، ۱۱۱۵۵۲ در سال ۱۳۸۲ و ۱۱۲۵۹۰ تخت ثابت در سال ۱۳۸۳ به ترتیب با ۵/۱، ۷/۰ و ۹/۰ درصد رشد در سال‌های ۱۳۸۱، ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ افزایش یافته است. بدین ترتیب متوسط نرخ رشد سالیانه تخت ثابت در کشور در دوره ۱۳۸۳-۱۳۸۱‌، ۸/۰ درصد بوده است. در سال ۱۳۸۴ تعداد تخت ثابت ۱۱۳۲۴۴ تخت گزارش شده است که با مقایسه تعداد تخت‌های ثابت بیمارستان‌ها در سال ۱۳۸۳ تعداد ۶۵۴ تخت ثابت (۵۸/۰ درصد) رشد داشته است. در سال ۱۳۸۵ تعداد تخت ثابت ۱۱۶۰۵۶ تخت بوده که در مقایسه با تعداد تخت ثابت در سال ۱۳۸۴ حاکی از رشدی معادل ۴۸/۲درصد (۲۸۱۲تخت) است.
در فاصله سال‌های ۱۳۸۳-۱۳۸۰ تعداد بیمارستان‌ها از ۷۱۷ بیمارستان به۷۳۸ بیمارستان افزایش یافت. این تعداد در سال ۱۳۸۴ برابر ۷۵۰ واحد اعلا‌م شده که در مقایسه با تعداد ۷۳۸ بیمارستان درسال ۱۳۸۳ رشدی معادل ۶۳/۱ درصد را نشان می‌دهد. همچنین تعداد بیمارستان‌های کشور در سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۷۷۱ باب ذکر شده که نسبت به سال ماقبل از آن تعداد ۲۱ واحد(۳ درصد) افزایش یافته است.
نسبت تخت فعال به تخت ثابت در کل کشور‌، از ۶/۷۸ درصد در سال ۱۳۸۰ به ۹/۸۰ درصد در سال ۱۳۸۳ افزایش یافته است. این نسبت از ۶/۷۸ درصد در سال ۱۳۸۰ به۸۲ درصد در سال ۱۳۸۴افزایش یافته است. بهعبارت دیگر، در دوره یاد شده امکان استفاده از ظرفیت‌های درمان بستری‌، فراهم شده که این امر بیان کننده کارآ بودن استفاده از منابع بخش درمان است.
تعداد کل تخت‌های فعال کشور از ۹۱۰۷۶ تخت در سال ۱۳۸۳ به ۹۳۰۰۲ تخت در سال ۱۳۸۴ افزایش یافته که معادل ۱۹۲۶ تخت (۱۱/۲ درصد) نسبت به سال قبل رشد نشان می‌دهد. همچنین تعداد کل تخت فعال در سال ۱۳۸۵ به ۹۸۹۰۹ تخت رسیده که نسبت به سال ۱۳۸۴، بالغ بر ۳/۶ درصد رشد داشته است.
در سال ۱۳۸۴، ‌نسبت جمعیت به تخت ثابت در سطح کشور معادل ۶۰۵ نفر بوده است و نسبت جمعیت به تخت فعال در سطح کشور رقمی معادل ۷۳۶ نفر را نشان می‌دهد. این نسبت‌ها در سال ۱۳۸۵ به ترتیب ۶۰۷ و۷۱۲ نفر است.
تعداد مراکز بهداشتی از ۷۳۴۵ واحد در سال ۱۳۸۱ با رشد متوسط سالیانه ۹۶/۱درصد به ۷۶۳۳ واحد در سال ۱۳۸۳ افزایش یافته است. از این تعداد در سال ۱۳۸۳، ۵۹۳۷ واحد آن (۷۸/۷۷ درصد) دولتی بوده است. در سال ۱۳۸۴ تعداد این واحدها به ۷۸۹۴ باب رسیده که نسبت به سال ۱۳۸۳ حدود ۳ درصد رشد دارد. در سال ۱۳۸۵ تعداد واحدهای بهداشتی و درمانی ۸۲۸۸ باب بوده که نسبت به سال ماقبل آن دارای ۵ درصد رشد است. سهم بخش دولتی از این تعداد ۶۳۹۰ (۷۷درصد) بوده است.
تعداد آزمایشگاه‌ها از ۳۸۳۴ واحد در سال ۱۳۸۱ با رشد متوسط سالا‌نه ۸/۳ درصد به ۴۱۲۶ واحد در سال ۱۳۸۳بالغ شده است. تعداد آزمایشگاه‌ها در سال ۱۳۸۴ با ۳/۱ درصد افزایش نسبت به سال قبل، به ۴۱۸۳ واحد رسید.
تعداد واحدهای توانبخشی از ۲۱۲۵ واحد درسال ۱۳۸۳ با رشد ۸/۸ درصد به ۲۳۱۲ واحد در سال ۱۳۸۴بالغ شده است. در سال ۱۳۸۵ تعداد واحدهای توانبخشی بالغ بر ۲۷۰۴ باب بوده که نسبت به سال ۱۳۸۴، بیش از ۹/۱۶ درصد رشد داشته است.
تعداد بیمارستان‌های کشور در سال ۱۳۸۴ برابر ۷۵۰ واحد اعلا‌م شده است که در مقایسه با تعداد ۷۳۸ بیمارستان در سال ۱۳۸۳ افزایشی معادل ۶۳/۱ درصد را نشان می‌دهد. تعداد بیمارستان‌های کشور در سال ۱۳۸۵ تعداد ۷۷۱ باب اعلا‌م شده که نسبت به سال ۱۳۸۴ تعداد۲۱ واحد افزایش داشته است.
● جهت‌گیری اصلی بخش سلا‌مت در برنامه‌های توسعه
رویکرد اصلی برنامه‌های اول و دوم توسعه پس از انقلا‌ب، تأمین مراقبت‌های اولیه بهداشتی برای عامه مردم با تأکید بر مناطق محروم و روستایی کشور بوده است.
مهم‌ترین سیاست‌های اتخاذ شده در چارچوب این رویکرد را می‌توان توسعه امکانات و اتخاذ سیاست‌های تشویقی در زمینه کنترل جمعیت از یک سو و گسترش بهداشت و درمان و ارایه خدمات فعال در زمینه‌های آموزش، بهداشت مادر و کودک و بهداشت باروری از سوی دیگر دانست. به این ترتیب، افزایش مراکز بهداشتی و درمانی روستایی، گسترش ظرفیت‌های بیمارستانی و نیروهای تخصصی آموزشدیده در کنار بهبود شاخص‌های مرتبط با بهداشت از قبیل میزان دسترسی جمعیت به آب آشامیدنی سالم و افزایش سطح آگاهی اجتماعی باعث ارتقای شاخص‌های سلا‌متی همچون کاهش نرخ مرگ و میر مادران و کودکان زیر پنج سال و کاهش سهم بیماری‌های واگیردار در کل علل مرگ شده است اما در کنار موفقیت‌های کسب شده در برنامه‌های یاد شده، گسترش بی‌رویه مراکز درمانی به‌خصوص در بخش درمان بستری باعث بهوجود آمدن ظرفیت‌های بیکار و اتلا‌ف شدید منابع در این بخش شد. در چنین شرایطی برنامه سوم، با هدف افزایش کارآیی، جلب مشارکت بخش غیردولتی و ساماندهی نظام ارایه خدمات (در زمینه‌هایی از قبیل سطح بندی خدمات و اصلا‌ح شبکه بهداشت و درمان کشور)، تدوین شد. همچنین در این برنامه اهمیت خاص به مقوله امنیت غذا و تغذیه داده شد و ماده ۱۹۷ به این امر اختصاص یافت.
در برنامه چهارم با بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای علمی برای تدوین مبانی نظری توسعه بخش، جهت‌گیری‌های اصلی زیر بر محوریت ارتقای سلا‌مت تدوین شد:
▪ کاهش مخاطرات سلا‌متی و ارتقای امنیت غذایی.
▪ حضور فعال در بازارهای جهانی.
▪ عدالت در دسترسی و تأمین منابع مالی.
▪ توانمندسازی مردم در جهت ارتقای سلا‌مت.
▪ تقویت و تعمیم هماهنگی‌ها و مشارکت‌های بین‌بخشی.
در این خصوص در ماده ۸۴ قانون برنامه چهارم توسعه، تشکیل شورای عالی سلا‌مت و امنیت غذایی برای ایجاد هماهنگی بین بخشی در خصوص مباحث غذا و تغذیه پیش‌بینی شد که آیین‌نامه مربوط در سال ۱۳۸۵ به تصویب هیأت وزیران رسیده و شورایعالی یادشده در این ارتباط فعال شده است. همچنین در ماده ۸۵ قانون یادشده برای نخستین بار ایجاد درآمد برای بخش بهداشت و درمان از محل مالیات بر عوامل تهدید کننده سلا‌مت پیش‌بینی شد که از این حیث ردیف‌های اعتباری متعددی نظیر افزایش قیمت سیگار، نوشابه‌های گازدار قندی و... در قانون بودجه سنواتی سال‌های برنامه پادار شد. همچنین در ماده ۸۸ مقرر شد تا بیمارستان‌های منتخب دانشگاه‌ها به صورت هیأت امنایی یا شرکتی اداره شوند و اصلا‌ح ساختار اقتصادی و مدیریتی از طریق اصلا‌ح نظام بودجه‌ریزی، حسابداری، پرداخت مبتنی بر عملکرد و... صورت پذیرد که در حال حاضر تعداد ۱۸ بیمارستان در راستای این طرح، مراحل آزمایشی را طی می‌کنند تا در خصوص حصول نتیجه و افزایش تجارب لا‌زم طرح یادشده تعمیم داده شود.
علا‌وه بر این در ماده ۹۰ نیز مشارکت عادلا‌نه مردم در تأمین هزینه‌های بخش بهداشت و درمان و کاهش اقشار آسیب‌پذیر از هزینه‌های سلا‌مت نیز پیش‌بینی شد که ضمن تصویب آیین‌نامه مربوط، اقدام‌هایی در این جهت طی سالهای برنامه، از جمله تأمین اعتبار لا‌زم برای بیمه رایگان روستاییان، عشایر و اقشار نیازمند و مستضعف صورت گرفت. در ضمن برای بهبود وضعیت پذیرش بیماران اورژانسی تصادفی، این افراد به صورت رایگان پذیرش می‌شوند.

در نهایت در ماده ۹۱ قانون یادشده، موضوع اصلا‌ح نظام بیمه‌و سلا‌مت‌نگر بودن آن مورد توجه جدی قرار گرفت. امید است، در برنامه پنجم که مقدمات تدوین آن شروع شده و سیاست‌های کلی آن مراحل قانونی تصویب را در مجمع تشخیص مصلحت نظام، طی می‌کند، به امر عدالت در سلا‌مت که از محورهای اساسی توسعه پایدار است، توجه ویژه‌ای شود.

پی‌نوشت:
آمار تعداد تخت و واحدهای فعال بهداشتی و درمانی کشور از سایت www.pooyasamaneh.net.rbp وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی احصا شده است.
نویسنده:مجید مزیدآبادی فراهانی

منبع : خبرگزاری فارس