جشن است / جنگ نیست!

«... و چون امیر منصور‌بن‌نوح به ملک بنشست، اندر ماه شوال سال سیصد و پنجاه، به جوی مولیان، فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هرچه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آن گاه امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون «شب سوری» چنان که عادت قدیم‌ است، آتشی عظیم افروختند.» ...
این روایت برگرفته از کتاب تاریخ بخارا نوشته ابوبکر محمدبن‌جعفر نرشخی (۲۸۶ تا ۳۵۸ هـ.ق) است و نشان می‌دهد که در سالیان بسیار دور یعنی حدودا در سده چهارم و زمان «منصوربن نوح سامانی» هم مراسم چهارشنبه سوری در ایران برگزار می‌شده است. مراسمی که آداب و رسوم خاصی دارد و هنوز هم پس از گذشت قرن‌ها البته با تغییرات چشم‌گیری همچنان در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود.
● چهارشنبه‌سوری، در آیینه جهان
مراسم چهارشنبه سوری هم مانند نوروز و خیلی از جشن‌های دیگر علاوه بر ایران در کشورهای دیگر هم برگزار می‌شود. مردم برخی از کشورها و حتی بعضی از شهرهای خودمان آداب خاصی برای گذراندن این شب دارند که شاید برای شما هم جالب باشد با برخی از این آداب آشنا شوید.
▪ در افغانستان: چهارشنبه سوری برای دختران افغان حال و هوای خاصی دارد. آنها موی سر خود را به ۴۰ رشته تقسیم می‌کنند و می‌بافند و در انتهای هر رشته ترکه‌ای ظریف قرار می‌دهند آن گاه آتشی می‌افروزند و از روی آن می‌پرند و این آواز را سر می‌دهند: «به روی مبارکت گردم، زردی مرا گیر و سرخی‌ات را بده.» بعد از اینکه همه دختران از روی آتش پریدند و آتش خاموش شد، خاکستر آن را به اطراف روستا می‌برند و به باد می‌دهند تا مریضی و ناخوشی از اهل آن ده دور گردد و وقتی به خانه برمی‌گردند و در می‌زنند و اهل خانه از آنها می‌پرسند: «چه آورده‌ای؟» می‌گویند: «تندرستی.»
▪ در تاجیکستان و ازبکستان: مردم این کشورها با شستشوی خود در این شب می‌خواهند که علاوه بر دور کردن پلیدی و ناپاکی از روح خود، جسم‌شان را هم پاک و شاداب گردانند. تراشیدن موی سر و پریدن از روی آتش و خواندن «روی پاک از تو، دامن پاک از ما» را هم می‌توان از جمله مراسم شب چهارشنبه آخر سال در سمرقند و بخارا به شمار آورد.
▪ در غرب چین: مردم کنار درختان آتش می‌افروزند و می‌گویند: «زیان و زحمت‌مان را افشاندیم و سوزاندیم.» و تا صبح در کنار این آتش می‌نشینند و به جشن و شادی می‌پردازند.
▪ مردم جمهوری آذربایجان هم تمام چهارشنبه‌های ماه آخر سال را جشن می‌گیرند.
● چهارشنبه‌سوری، جشن وحشت
براساس آمار و ارقامی که مرکز حوادث و فوریت‌های پزشکی و سازمان آتش‌نشانی اعلام کردند ۱۶۶۲ نفر در مراسم چهارشنبه‌سوری سال گذشته در کشور دچار حادثه و سوختگی شدند که در این میان گروه سنی ۱۶ تا ۲۳ سال بیشترین سهم را به خود اختصاص داده بودند. این مراکز همچنین عنوان کردند که ۸۰ درصد این افراد مرد و ۶۰ درصدشان دانش‌آموز و ۹۵ درصدشان شهرنشین بودند. انفجار ترقه بیشترین میزان حادثه را دربرداشته و درصد سوختگی نقاط مختلف بدن هم به این ترتیب گزارش شده است: آسیب‌دیدگی دست‌ها ۳۳ درصد، چشم‌ها ۲۳ درصد، صورت ۱۶ درصد و پاها ۹ درصد.
با توجه به آمار ذکر شده نقش مسوولان مدارس و والدین در جلوگیری از پیش آمدن حوادث چهارشنبه سوری بسیار پررنگ‌تر می‌شود. والدین می‌توانند فرزندان خود را نسبت به خطراتی که مواد محترقه دارند آشنا نمایند و در مورد مراسم سنتی این شب برایشان صحبت کنند و به جای محدود کردن آنها همراهشان به برگزاری جشن و شادی‌های بی‌خطر بپردازند. بسیاری از افراد اعتقاد دارند که کمبود فضاهای تفریحی و فرهنگی و زندگی آپارتمان‌نشینی باعث شده که بچه‌ها نتوانند انرژی و هیجان خود را به راحتی تخلیه کنند و در نتیجه هر گاه که جشن‌هایی این چنینی فرامی‌رسد آنها تمام سعی خود را برای خالی کردن انرژی و هیجاناتشان می‌نمایند و همین امر سبب تبدیل شدن جشن‌های سنتی زیبا به مراسمی وحشت‌انگیز و تلخ و زشت شده است. به همین منظور یکی دو سال است که دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش در طی بخشنامه‌ای از کلیه مدارس خواسته که در راستای سالم‌سازی جشن چهارشنبه آخر سال و فرهنگ‌سازی و آگاه کردن بچه‌ها قدم بردارند و با برگزاری فعالیت‌هایی مانند مسابقات ورزشی و جشنواره‌های پرهیجان زمینه تخلیه انرژی صحیح دانش‌آموزان را فراهم کنند.
رسانه‌ها و مخصوصا تلویزیون هم می‌توانند در آگاه کردن و ارتقای فرهنگ مردم نسبت به این مراسم سنتی بسیار موثر باشند. مسوولان صدا و سیما می‌توانند با ساختن تیزرهای مختلف و پخش کردن گزارش‌هایی از مصدومان سال‌های گذشته، مردم و به خصوص جوانان را نسبت به خطرات مواد منفجره و خطرناک آگاه سازند.
● برخی سوابق تخریبی چهارشنبه آخر سال
خوشبختانه، روند بروز حوادث در چهارشنبه پایان سال از سال ۱۳۸۲ به بعد هر ساله کاهش داشته است اما در مواردی هنوز شاهد بروز حوادث تلخ و ناگواری هستیم. امیدواریم با تلاش، همکاری و مشارکت همه خانواده‌ها به خصوص نوجوانان و جوانان عزیز شاهد بروز هیچ‌گونه حادثه دلخراشی نباشیم.
● نقش شهرداری و نیروی انتظامی
خوشبختانه در سال‌‌های اخیر شهرداری تهران و سایر شهرهای بزرگ مکان‌هایی را برای برگزاری هر چه بهتر و بی‌خطرتر مراسم چهارشنبه سوری در نظر گرفته‌اند که در این مکان‌ها فقط مواد آتش‌زای بی‌خطر در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد و آتش‌بازی‌های زیبایی هم در این مراکز تحت نظارت سازمان آتش‌نشانی و مسوولان شهرداری برگزار می‌گردد بنابراین مهم‌ترین توصیه به همه شهروندان این است که برای اینکه از زیبایی این شب لذت ببرند و دچار حادثه هم نشوند و شبی به یاد ماندنی داشته باشند به مکان‌های ایمن به منظور برگزاری جشن مراجعه کنند. نکته دیگر اینکه نیروی انتظامی به شدت با افرادی که در تهیه، توزیع و مصرف نابه جای مواد محترقه مشارکت دارند برخورد می‌نماید و از سال گذشته اقدام به بازداشت این افراد تا روز سیزدهم فروردین یعنی پایان تعطیلات عید کرده است. همچنین مسوولان نیروی انتظامی اعلام کرده‌اند که مغازه افرادی که مواد محترقه خطرناک بفروشند پلمب خواهد شد و همه این اقدامات نه به خاطر منع کردن مردم از برگزاری جشن و شادی بلکه به خاطر جلوگیری از رعب و وحشت و ایجاد امنیت در سطح شهر و میان شهروندان است.
● شادی کردن به چه قیمتی؟
جشن چهارشنبه‌سوری که در گذشته به منظور دور کردن رنج و سختی و پلیدی از افراد و استقبال از سال جدید با جسم و روانی پاک برگزار می‌شد، این روزها دیگر با انفجار ترقه و نارنجک و موشک به نوعی جنگ کوچک تبدیل شده و تمام افراد در همه رده‌های سنی باید در این شب مراقب باشند تا چشم، دست، پا یا شنوایی خود را از دست ندهند. جای تاسف دارد که برخی از جوانان که رفتاری نابه‌هنجار دارند و از آزار دیگران لذت می‌برند این مراسم سنتی زیبا را پاک به تباهی کشانده‌اند و هر چه‌ قدر هم که عواقب کار به آنها گوشزد می‌شود بدون هیچ توجهی به کارشان ادامه می‌دهند اما آیا این افراد هیچ وقت به مریم ۹ ساله که در اثر برخورد یک نارنجک در زنگ ورزش جلوی پایش و پاشیدن مواد آن به داخل چشمش، برای همیشه نابینا و زندگی‌اش نابود شد، فکر نمی‌کنند؟ یا به خانم بارداری که در اثر شنیدن صدای شدید انفجار، کودکش سقط شد؟ یا به علی که در سن ۱۴ سالگی از ترس شدید دچار ناراحتی روانی شده است؟ یا آن جوان موتورسوار و نامزدش که سال گذشته بر اثر برخورد نارنجک جلوی موتورشان تصادف کردند و در دم جان سپردند؟ آیا دیدن و خواندن این حوادث هیچ‌گاه ذهن و روان این افراد را آزرده نمی‌کند؟ کاش کمی دل‌رحم‌تر باشیم. همه‌مان. تنها به خود و شادی‌های گذرایی که اطراف‌مان است، فکر نکنیم. شاید اگر قبل از انجام دادن کارهایمان قدری فکر کنیم دیگر علی‌ها و مریم‌ها زندگی‌شان تباه نشود و دیگر شادی ما عذاب و ناراحتی دیگران را در پی نداشته باشد.

ندا احمدلو

منبع : روزنامه سلامت