زباله های بیمارستانی؛ مشکلی بین المللی با راهکارهای ملی

بحث مدیریت زباله های بیمارستانی در کشور ما چندی است به معضلی پیچیده تبدیل شده است که چندین نهاد و دستگاه دولتی را به همراه مجلس درگیر خود کرده و هنوز راهی درست، علمی و اصولی برای برون رفت از وضعیت نامطلوب بهداشتی دفع این گونه زباله ها در کشور ما پیدا نشده است. در این مطلب به موضوع زباله های بیمارستانی و شیوه های روز مدیریت آنها در سطح جهان می پردازیم، با این هدف که آشنایی با شیوه های کشورهای مختلف جهان برای مدیریت این بحث ما را برای رسیدن به راهکاری به روز و علمی یاری کند.
مبحث زباله های بیمارستانی نه تنها در کشورهای جهان سوم و توسعه نیافته که در اغلب کشورهای صنعتی نیز به یک معضل تبدیل شده است. به گونه ای که مکزیک با ۱۰۷ میلیون جمعیت تنها سه نهاد مسؤولیت حمل و نقل بی خطر و دفع زباله های عفونی بیمارستانها را که حجم آن سالانه به گفته وزیر بهداشت این کشور ۷۰۰ هزار تن و به عبارت دیگر یک و نیم کیلوگرم برای هر تخت بیمارستان است بر عهده دارند؛ در کشور آلمان نیز این مسأله در حال تبدیل شدن به یک معضل است.
آلمانیها در سالهای اخیر طرحهای بسیاری بدین منظور ارایه کرده اند، از آن جمله می توان به «طرح اقتصادی زباله» اشاره کرد که یکی از اهداف مهم آن چگونگی مدیریت صحیح زباله های بیمارستانی است.
از آنجا که بیمارستانها صاحبان اصلی زباله ها هستند در عمل مسؤولیت دفع و یا بازیافت زباله ها را نیز که به معنی نگهداری و بررسی جداگانه زباله است عهده دار می شوند.
مسأله تفکیک زباله در آلمان تنها به خانه ها اختصاص ندارد؛ طبق آمار ارائه شده بیمارستانها با تولید ۲/۱ میلیون تن زباله پنجمین تولیدکننده بزرگ زباله در جمهوری فدرال آلمان به شمار می روند و این در حالی است که ۹۰ درصد این زباله ها خصوصیات زباله های خانگی را دارا هستند.
زباله های خاص بیمارستانی نیز که اصطلاحاً زباله های عفونی نامیده می شوند نیازمند شیوه برخوردی بسیار دقیق و البته خاص می باشند، به ویژه که این مسأله دیدگاههای اجتماعی وسیعتری را نیز مطرح می کند که مهمترین آن تهدید محیط زیست و در نهایت خود انسان است.
به منظور غلبه و مهار فشار رو به رشد وارد بر طبیعت مجموعه ای از قوانین، آموزشهای تکنیکی و دستورالعملها در سالهای گذشته در آلمان وضع شده است. یکی از موانع بزرگ سد راه کاربرد اقدامهای حمایتی از محیط زیست، موضوع اقتصاد است. این عامل از طریق بودجه و قانون تثبیت، اهمیتی دو چندان می یابد.
با وجود این ثابت شده است نقاط اشتراک بسیاری میان اقتصاد و اکولوژی (بوم شناسی) وجود دارد که با به کار بستن اقدامهای معقول و سودمند حمایتی از محیط زیست می توان برای نمونه با تفکیک مواد قابل بازیافت هزینه های بسیاری را تنها در امر تفکیک زباله پس انداز کرد.
به گفته کارشناسان این گونه اقدامها حوزه انرژی و فاضلاب را نیز دربرمی گیرد. به منظور قانونمندسازی امر تفکیک زباله های بیمارستانی تقسیم بندی زباله اهمیت ویژه ای دارد. صرف نظر از قوانین خاص (مثلاً در زمینه زباله های رادیواکتیو) زباله ها از نقطه نظر احتیاطی- عفونی و معیارهای بهداشتی- زیست محیطی به صورت سیستماتیک به ۵ گروه تقسیم بندی می شوند:
▪ زباله های گروه A:
این زباله ها که تفکیک آنها هم به لحاظ احتیاطی- عفونی و هم بهداشتی- زیست محیطی حائز هیچ گونه شرطی نیست، شامل زباله های خانگی نظیر کاغذ، شیشه و مواد مصنوعی و یا زباله های اصطلاحاً شغلی می شود که مشابه زباله های خانگی هستند و بیشتر شامل جعبه و کارتن می گردد. زباله های آشپزخانه ها و سالنهای غذاخوری نیز در این گروه جای می گیرند، این گروه از زباله ها در مجموع حدود ۶۰ درصد زباله ها را شامل می شود که از این ۶۰ درصد ۳۳ درصد آن کاغذ و کارتن، ۱۲ درصد شیشه و ۵ درصد مواد مصنوعی است.
▪ زباله های گروه B:
زباله هایی که تفکیک آنها به لحاظ احتیاطی- عفونی در درون بیمارستان نیازمند شرایط خاصی است. این زباله ها شامل خون، زباله های آلوده به ترشحات مختلف بدن مانند باندهای زخم، زباله های گچ گرفتگی ها، لباسها و لوازم یک بار مصرف، سرنگ، سوزن تزریق و چاقوی جراحی می شود. این اشیای برنده و نوک تیز باید به طور جداگانه در ظرفهای خاصی جمع آوری شوند.
درصد زباله های گروه B ۳۰ درصد است. این زباله ها بیرون از بیمارستان به عنوان زباله های خانگی به همراه بقایای زباله های گروه A مورد تفکیک قرار می گیرند.
▪ زباله های گروه C:
زباله هایی که در تفکیک آنها به لحاظ احتیاطی- عفونی هم در درون و هم در بیرون از بیمارستان باید تحت شرایط خاصی مورد توجه قرار گیرند. این گروه شامل زباله هایی است که باید به طور قانونی میزان آن اطلاع داده شده و برای برخورد صحیح با آنها اقدام کرد.
بر اساس یک تعریف انجمن تفکیک زباله ها در آلمان، زباله هایی عفونی شمرده می شود که راهی برای سرایت بیماری به انسان باشند.
بر این اساس به عنوان مثال مجله های یک بیمار عفونی را نمی توان زباله عفونی دانست، بلکه می توان آن را به عنوان زباله های گروه A تفکیک نمود. درصد و به عبارت دیگر خطر زباله های این گروه اغلب دست بالا گرفته می شود، به ویژه که نمی توان کاملاً مشخص کرد چه مقدار زباله عفونی به طور ناآگاهانه توسط افراد بیمار وارد محیط زیست می شود، بخصوص که تنها ۱۰ درصد بیماران در بیمارستانها بستری می شوند. میزان زباله های گروه C حدود ۳ درصد است.
▪ زباله های گروه D:
زباله هایی که تفکیک آنها به لحاظ بهداشتی- زیست محیطی در درون و بیرون از بیمارستان شرایط خاصی را می طلبد، بویژه زباله هایی که نیازمند نظارت و کنترل بالایی است نظیر زباله های حاصل از آزمایشگاه ها، مواد حلال شیمیایی مانند (تولنون- بنزل- اتانول) و دیگر مواد شیمیایی، زباله های ناشی از بخشهای اشعه ایکس، زباله های دارای ترکیبات آهن، روغنهای معدنی و روغنهای سنتتیک، باتریها و بقایای مواد دفع آفات و دفع گیاهان. درصد زباله های گروه D حدود ۷ درصد است.
▪ زباله های گروه E:
زباله های پزشکی که تفکیک آنها تنها به لحاظ اخلاقی حائز برخی شروط می گردد. این گروه شامل زباله هایی نظیر اجزای بدن، کیسه ها و لخته های خون است. به گفته کارشناسان تنها در گروه زباله های Aو Dمی توان این مهم را در نظر گرفت که تا چه حد می توان از تولید تک تک بخشهای این گروه ها جلوگیری نمود و یا به یک بهره برداری و بازیافت به شیوه صحیح رسید، در حالی که بازیافت در گروه زباله های B و C و D غیرممکن است.
طرحهای اقتصادی زباله در آلمان که بر اساس قانون جدید زباله و گردش اقتصادی هر ۵ سال یکبار توسط قانونگذار مورد بررسی قرار می گیرند به لحاظ محتوایی شامل اطلاعاتی درباره نوع، حجم و محل استقرار زباله می شود، بنابراین باید مدت زمان تفکیک زباله برای حداقل ۵ سال تضمین داده شود. اثبات تفکیک زباله ها نیز یا از طریق مقامهای رسمی و یا از طریق گزارش برنامه ریزی شده نهاد تفکیک کننده صورت می گیرد. قابل ذکر است قانون جدید از اکتبر سال ۱۹۹۶ میان زباله های قابل بازیافت و زباله هایی که باید تحت هر شرایطی دفع شوند تفاوتی قائل شده است.
این تعریف هم شامل زباله های نیازمند نظارت و هم زباله های نیازمند کنترل ویژه می شود، هر چند جلوگیری از تولید زباله مهمترین و بالاترین معیار در قانون جدید زباله و گردش اقتصادی به شمار می رود و امر بازیافت و بهره برداری چه در مواد و چه در انرژی همچنین دفع زباله موضوعات بعدی این قانون هستند. به طور کلی باید هر یک از انواع زباله به لحاظ امکانات بازیافت مورد آزمایش قرار گیرد، ضمن اینکه باید قید شود از چه روشی در تفکیک زباله ها استفاده شده و اینکه این فرایند در مرحله عمل است یا برنامه ریزی نیز باید در طرح اقتصادی زباله ذکر شود.
گفتنی است، طرح اقتصادی زباله ۵ سال اعتبار دارد و می تواند توسط ادارات دولتی مورد توجه قرار گیرد، بویژه که این طرح در حال حاضر به عنوان ابزار برنامه ریزی مؤسسه ای نیز مطرح است، زیرا اطلاعاتی را درباره حجم، هزینه های تفکیک و همچنین ریسکها و نقاط ضعف موجود در هنگام تفکیک زباله نیز ارائه می دهد.
طرح اقتصادی زباله هر ساله به لحاظ تراز زباله بازنویسی می شود که این تراز باید در نهایت در اختیار ادارات دولتی نیز قرار بگیرد. به گفته کارشناسان برای ایجاد یک طرح اقتصادی زباله وجود یک تحلیل دقیق همه جانبه ضروری است، از سوی دیگر در بررسی اطلاعات، نوع زباله، حجم آن، روشهای تفکیک و بازیافت، امنیت حمل کنندگان، تفکیک کنندگان و بازیافت کنندگان و همچنین هزینه های تفکیک تعیین می شود. این اطلاعات، تصویری دقیق از گروههای مختلف مواد و همچنین حجم موادی که طبق گروههای ذکر شده طبقه بندی شده اند در اختیار می گذارد.
دیگر عامل مؤثر در ایجاد طرح اقتصادی زباله، طرح بازرسی مکانی و مؤسسه ای است که در این راستا می توان به اطلاعاتی نظیر منطق تفکیک در حمل و نقل زباله ها، شرایط فضای کار و... دست یافت.
از دیگر اقدامهای مهم در این طرح که باید مورد توجه قرار گیرد، آمادگی به موقع وسایل جمع آوری زباله ها نظیر کانتینرهای بزرگ است که در این راستا وجود یک برنامه زمانی دقیق الزامی است و در نهایت آنکه طرح اقتصادی زباله نه تنها باید در چارچوب قانونی تعیین شده انجام پذیرد که باید قادر باشد ابزار برنامه ای مهمی نیز در راستای ایجاد یک منطق زباله ای معقول به نمایش بگذارد.

زهرا صابری

منبع : روزنامه قدس