سازماندهی مراکز شهرها ضرورتی جدی

به تازگی کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شهر تهران، طرحی با عنوان «شهردار بافت تاریخی» به منظور حفاظت و احیای بافت های تاریخی و باارزش شهر تهران تهیه کرده است. محدوده جغرافیایی این طرح در اولویت اول، محدوده بافت تاریخی مرکزی شهر محدود به محدوده منطقه۱۲ و بخشی از منطقه ۱۱شهر تهران را دربرمی گیرد. توجه به این محدوده تاریخی بار دیگر بر اهمیت ساماندهی مراکز تاریخی شهر صحه نهاد.
هرچند در این طرح محدوده منطقه ۲۰(شهر تاریخی ری) و منطقه یک(شمیران) نیز به عنوان محدوده های مهم و با ارزش تاریخی مورد توجه قرار گرفته اند ولیکن تاکید و توجه اصلی به بافت تاریخی واقع در هسته مرکزی شهر است. از این رو تلاش شده است در این یادداشت مفهوم سازماندهی مرکز شهر مورد توجه قرار گیرد.نخستین هسته اغلب شهرها و بازار اصلی شهر به تدریج تبدیل به مراکز تجاری و کسب و کار مرکزی می شود. در این ناحیه، که ناحیه مرکزی شهر است، فعالیت های تجاری و اجتماعی تمرکز می یابند و خطوط حمل و نقل از هر جانب به آنجا منتهی می شوند.
از جمله دلایل تمرکز فعالیت ها در مرکز شهر، صرفه جویی بیرونی است. ارائه خدمات تخصصی به تقاضای زیاد نیاز دارد که تنها در مراکز شهرها امکان پذیر است. به همین دلیل در ناحیه کسب و کار مرکزی، موسوم به D.B.C، متنوع ترین و تخصصی ترین موسسات تجاری - خدمات مستقر می شوند تا از صرفه جویی های بیرونی بهره مند شوند.
با توجه به اهمیت اقتصادی - اجتماعی بازارها در ناحیه مرکزی شهرها و همچنین اهمیت اجتماعی، فرهنگی و تاریخی میراث های کهن در هسته مرکزی و بافت های قدیمی شهرها، به ویژه ارزش و اعتباری که مرکز هر شهر از جنبه هویتی و روانی دارد، ساماندهی و بهسازی مرکز شهر بسیار پر اهمیت است. لیکن ساماندهی و بهسازی نواحی مرکزی شهرها به دلیل چند وجهی بودن عوارض و مشکلات آنها، نیازمند برنامه یی جامع، چند رشته یی و هماهنگ است. از این رو برنامه جامع شهرداری ها در ساماندهی مراکز شهری باید در برگیرنده این محورها و مضامین باشد؛
▪ نوسازی
تجدید بنای بافت های فرسوده و ایجاد بافت های جدید و مناسب.
▪ حفاظت
جلوگیری از انحطاط ارزش های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی.
▪ بهسازی
ارتقای کیفیت زندگی از نظر زیست محیطی، فرهنگی و روانی.
▪ هویت بخشی
تقویت احساس تعلق و افزایش جاذبه های شهری.
بدین ترتیب، اجرای برنامه هایی از قبیل «حفظ میراث تاریخی» یا «محدود کردن ترافیک»، «تغییر و انتقال کاربری ها» و مانند اینها به طور مجزا و منفرد، نه تنها قادر به حل مشکلات مرکز شهر نخواهد بود بلکه حتی به انحطاط و انزوای بیشتر آنها نیز کمک خواهد کرد. از دیدگاه شهر شناسی و شهرسازی علمی، نمی توان مراکز قدیمی شهرهای بزرگ را همچون اندامی مرده یا موزه یی متروک و تاریخی قلمداد کرد؛ یا برعکس، آن را به عنوان قلب و مرکز عملکردی تمام شهر در نظر گرفت. رویکرد واقع بینانه این است که مرکز شهر به عنوان یکی از اندام های زنده و ضروری پیکر شهر- و نه ضرورتاً با نقش درجه اول - به حساب آید و با توجه به نیازهای ساختاری و عملکردی حیات عمومی شهر، جایگاهی مناسب به آن اختصاص داده شود.
با توجه به تنوع و تعدد مسائل مرکز شهر و ضرورت رویکردی جامع به آن، می توان اهداف عمومی و اساسی ساماندهی را در محورهای زیر تدوین و تعقیب کرد؛
الف) بهبود سیمای کالبدی از طریق بازسازی و نوسازی بافت ها.
ب) بهبود ترافیک از طریق تغییر الگوی حرکت و گسترش فضاهای پیاده.
پ) بهبود شرایط زیست محیطی از طریق توسعه فضاهای باز و سبز و تغییر الگوی مصرف سوخت و انرژی.
ت) کاهش تراکم و تمرکز از طریق تغییر و تعدیل کاربری ها و فعالیت های ناسازگار.
ث) حفظ و احیای رونق اقتصادی از طریق تقویت فعالیت های مناسب جدید.
ج) بهسازی محیط اجتماعی و فرهنگی از طریق توسعه فعالیت های فراغتی و هنری.
چ) تقویت و ایجاد ارزش های بصری و هویت بخشی از طریق زیباسازی و ساماندهی اثاث شهری.
در پایان، ضروری است که به واگذاری حفاظت از بافت های تاریخی به شهرداری ها، مستند به ماده ۱۶۶ قانون برنامه پنج ساله سوم توسعه کشور تنفیذ شده در قانون برنامه چهارم، اشاره شود. این امر مسلماً وظیفه شهرداری های کشور را در برنامه ریزی، حفاظت، بهسازی و هویت بخشی مراکز شهری سنگین می کند.
بدین ترتیب ضرورت دارد تا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور برای انتقال این وظیفه به شهرداری ها، به آنها یاری رساند و برنامه اجرایی خود را برای این انتقال ارائه کند. وزارت کشور نیز بایسته است در این میان ساختار سازمانی شهرداری ها را برای انجام این امر مهم مورد بازنگری جدی قرار دهد، آن گاه شهرداری ها خواهند توانست (و باید) با توجه به اهمیت و حساسیت موضوع، آمادگی های تخصصی لازم را به تدریج در تشکیلات و نیروی انسانی خود به وجود آورند.
همچنین باید به ماده ۱۵۶قانون برنامه پنج ساله سوم توسعه کشور تنفیذ شده در قانون برنامه پنج ساله چهارم اشاره کرد که به وظایف شورای اسلامی شهرها در حفاظت و بهسازی بافت های تاریخی و باارزش تهران پرداخته است و بر همین اساس در ماه گذشته تفاهمنامه مهمی بین شورای عالی استان ها به نمایندگی از شوراهای اسلامی کشوری و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منعقد شد که به وظایف مهم شوراها در حد توجه به مراکز تاریخی شهرها اشاره شده است که انتظار می رود با شروع به کار دوره سوم شورای عالی استان ها، اجرای تفاهمنامه مذکور در دستور کار شوراهای اسلامی قرار گیرد.

منبع : روزنامه اعتماد