مشارکت فعال ایران در ماموریت فضایی «کروناس - فوتون»/میدان های مغناطیسی تاج خورشیدی

دكتر علی عجب شیری زاده، خورشیدشناس برجسته ایرانی و رییس مركز تحقیقات نجوم و اخترفیزیك مراغه كه سرپرستی این طرح را بر عهده دارد، با اعلام این مطلب گفت: این طرح در راستای همكاری های مشترك پژوهشی مركز با سازمان ها و مراكز تحقیقات نجومی خارجی انجام می شود. این پروژه در راستای طرح ماهواره خورشیدشناسی «كروناس- فوتون» (Coronas-Photon) است كه از سوی موسسه پژوهشی لبدف روسیه و موسسه اخترفیزیك فرانسه در حال ساخت بوده و قرار است در سال ۲۰۰۷ (۱۳۸۶) به فضا پرتاب شود. وی خاطرنشان كرد: ماهواره «كروناس- فوتون» كه به تلسكوپ ها و ابزار مختلف مجهز خواهد بود به منظور بررسی دقیق خورشید به دور از اثرات جوی زمین به مداری در ارتفاع حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ كیلومتری زمین ارسال می شود. همكاری اصلی ایران در این پروژه در ساخت تلسكوپی موسوم به HAT است كه برای مطالعه لایه «كروموسفر» (ناحیه رنگی) خورشید در طول موج «اچ -آلفا» به كار می رود. این تلسكوپ كه با همكاری موسسه اخترفیزیك فرانسه طراحی می شود حدود ۱۰ كیلوگرم وزن داشته و ابعاد آن ۶۰*۱۰*۱۰ سانتی متر است. استاد اخترفیزیك دانشگاه تبریز با اشاره به این كه هزینه ساخت این تلسكوپ حدود ۱۷۳ هزار یورو برآورده شده است، تصریح كرد: در صورت موفقیت در این پروژه، پژوهشگران ما می توانند هشت ساعت در روز مستقیماً از این ماهواره اطلاعات دریافت كنند كه این اطلاعات علاوه بر مركز ما در سایر موسسات تحقیقاتی و دانشگاه های كشور قابل استفاده بوده و همچنین می توان آنها را با محققان كشورهای منطقه و حتی اروپا مبادله كرد. استاد عجب شیری زاده درباره اهمیت مطالعه لایه «كروموسفر» خورشید گفت: سئوالات و مجهولات بیشتر زیادی درباره خورشید وجود دارد كه با توجه به تاثیرات عمیق تغییرات فعالیت های این ستاره بر اقلیم زمین، پاسخ گفتن به آنها می تواند بسیار سودمند باشد. از آنجا كه ساختار داخلی خورشید قابل بررسی و حتی رصد نیست برای درك ساختار آن به فرضیه های مختلف متوسل می شویم. وی افزود: قسمت درخشان خورشید كه قابل مشاهده است لایه فتوسفر است و در حدود ۱۰ هزار كیلومتر بعد از آن ناحیه ای شفاف با چگالی كم وجود دارد كه در حالت معمولی (بدون استفاده از فیلترهای ویژه طول موج اچ - آلفا) قابل رصد نیست؛ این ناحیه به كروموسفر موسوم است. خارجی ترین لایه جو خورشید نیز تاج خورشید است كه به دلیل چگالی كم به حالت دودی شكل بوده و از ویژگی های قابل توجهی برخوردار است، مثلاً با وجود دوری از مركز خورشید دمای آن صدها بار بیشتر از سطح مرئی خورشید یا فتوسفر است. استاد عجب شیری زاده با اشاره به اهمیت مطالعه تاج خورشید در تحقیقات خورشیدشناسی و شناسایی ساختار درونی این ستاره خاطر نشان كرد: مانع اساسی در بررسی تاج خورشید، نامرئی بودن است به طوری كه تنها درمواردی مثل كسوف، آن هم در مدتی بسیار كوتاه، قابل مطالعه است؛ البته برای رفع این مشكل تلسكوپ فضایی «سوهو» به فضا پرتاب شده كه در فاصله صدها هزار كیلومتر دورتر از زمین از طریق «كرونوگراف ها» (تاج نگارها) سه گانه خود با ایجاد حالتی مصنوعی همانند گرفت، قسمت های مختلف تاج خورشید را رصد می كند این اطلاعات به صورت مداوم به زمین ارسال می شود و از طریق اینترنت در اختیار محققان كشورهای مختلف از جمله مركز ما قرار می گیرد. استاد دانشگاه تبریز تصریح كرد: علاوه بر تلسكوپ فضایی «سوهو»، طرح های دیگری از جمله تلسكوپ اشعه ایكس ژاپن بر روی تاج خورشید متمركز شده اند؛ با این حال خورشیدشناسان به تازگی پی برده اند كه تاج خورشید و بسیاری از ویژگی های سئوال برانگیز آن متاثر از لایه میانی پیرامون خورشید (كروموسفر) است كه تاكنون سرمایه گذاری چندانی برای مطالعه آن نكرده اند. بر این اساس در طرح بین المللی ماهواره «كروناس- فوتون» قرار است تلسكوپی برای رصد این ناحیه از خورشید در طول موج در «اچ آلفا» نصب می شود كه همكاری ایران با ماموریت فضایی «كروناس- فوتون» هم مربوط به طراحی و ساخت این تلسكوپ است. استاد عجب شیری زاده در پایان خاطر نشان كرد: ماهواره «كروناس- فوتون» علاوه بر این تلسكوپ به آشكارسازها و تجهیزات رصدی دیگری نیز مجهز است كه امكان بررسی دقیق اندازه قرص خورشید و نوسانات آن و تاثیرات آنها بر زمین، بررسی میدان های مغناطیسی تاج خورشید، رصد خورشید از محدوده طول موج های فرابنفش تا گاما، بررسی ذرات پرانرژی خورشیدی و اثرات برخورد آنها با جو فوقانی زمین را نیز فراهم می كند.

منبع : باشگاه اندیشه