تعارض نهادهای فرهنگی

امروزه دیگر نظریه آلتوسری دستگاه های ایدئولوژیك حكومت و نقش بی بدیل آن در تكوین سوژه منقاد از اعتبار گذشته برخوردار نیست. بسیاری از صاحب نظران مطالعات فرهنگی اعتبار این نظریه را به دلیل ضعف مفهوم ایدئولوژی یا كشف خلاقیت در كردارهای فرهنگی به پرسش كشیده اند. تصور می كنم یكی از مهم ترین مشكلات نظریه آلتوسر خصوصاً با توجه به جامعه ایرانی در ارتباط با عدم انسجام دستگاه های ایدئولوژیك و وجود تعارض بین عملكردهای این دستگاه ها قابل فهم است تا خلاقیت های نهفته در كردارهای فرهنگی.
برخلاف نظریه آلتوسری كه هماهنگی و همگنی مستحكمی را بین دستگاه های ایدئولوژیك فرض می كند، باید گفت كه میان این دستگاه ها در ایران همگنی چندانی وجود ندارد. برای مثال بین آموزش و پرورش و دستگاه هایی چون تلویزیون ناهمگنی وجود دارد. آموزش و پرورش در ایران به دنبال برساختن سوژه منقاد كم مصرف است. یعنی سوژه ای كه باید غیرتجمل گرا، زاهدمنش و پیوریتنی اسلامی باشد. مصرف در كتب درسی نه تنها مورد توجه قرار نمی گیرد بلكه مذموم تلقی می شود. مدارس نیز به لحاظ بصری فاقد هرگونه جذبه مصرف گرایی اند. بر مبنای ایدئولوژی رسمی انقلاب اسلامی كه مبنای سیاستگزاری های آموزش و پرورش ماست گمان می شود كه مصرف گرایی، روندی خلاف مطیع سازی و بهنجارسازی افراد عمل می كند، به گونه ای كه فرد مصرف گرا نمی تواند متناسب با نظام بهنجار جامعه دینی عمل كند. فرد مصرف گرا از ارزش های دینی فاصله می گیرد و به ارزش های جوامع غربی كه در این برداشت مذموم تلقی می گردد متمایل می شود. از این رو آموزش و پرورش در جامعه جدید ایرانی شدیداً به دنبال ساختن انسان هایی است كه زیاده خواهی را كنار بگذارند، غیرتجمل گرا باشند و بر نفس خود لگام بگذارند. در مقابل تلویزیون روندی متناقض و متضاد را طی می كند. تلویزیون الگویی از جامعه مصرفی را خواسته یا ناخواسته ترویج می كند. در حالی كه خانواده ها تحت تاثیر تلویزیون زیر بمباران تبلیغات كالاها و شكل گیری نیازهای كاذب قرار می گیرند، فرزندانشان در مدرسه به رعایت زندگی زاهدانه توصیه می شوند. اینچنین است كه نه تنها یك دستی و همگن سازی در كلیت جامعه وجود ندارد بلكه باید گفت تعارض های شدیدی درون جامعه وجود دارد كه در نهایت به نفع الگوهای سرمایه دارانه زندگی تمام خواهد شد. همه چیز در اینجا باژگون عمل می كنند، به گونه ای كه اگر ارزش های مصرف گرایانه را محور قرار دهیم تلویزیون و سایر رسانه ها قلمرو آموزش و مدرسه قلمرو فراغت و سرگرمی محسوب خواهد شد.

منبع : روزنامه شرق