جشن مهرگان

در فرهنگ اصیل ایران باستان پنچ جشن با اهمیت وجود دارد كه عبارتند از: نوروز، مهرگان، تیرگان، یلدا و سده. در تقویم ایران باستان كه كوروش كبیر ایجاد كرده بود، هر روز از ماه دارای نامی است و روز شانزدهم هر ماه روز مهر نام دارد. در هر ماه مردم روزی را كه نامش با نام ماه یكی می شد ، جشن می گرفتندو آن روز را گرامی می داشتند. روز مهر از ماه مهر ، روز جشن مهرگان نام دارد.
مهر در معنی لغوی، مهر، محبت و پیوستن معنا دارد و مهرگان نزد برخی اقوام كهن ایرانی از نوروز نیز مهمتر بود و دلایل این اهمیت، منسوب بودن مهرگان به الهه مهر (میترا) بود، كه فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر نور و روشنایی بود. و آنچنان تقدسی نزد آریایی ها داشت كه كیش پرستش مهر بوجود آمد و از ایران به بابِل و سپس به اروپا رفت و آیین میترایسم شكل گرفت كه منجر به شكل گیری برخی از طرق عرفانی شد. و در نهایت یكی از سرچشمه های مهم مسیحیت گردید.
به عید میترا عید "بغ" نیز می گفتند. چرا كه بغ به معنای خداوند است و بعد ها به میترا تبدیل شده است. جالب است بدانید كه پایتخت كشور عراق كه بغداد نام دارد، یك اسم كاملا پارسی است به معنای خداداد!
مهر در اندیشه های كهن واسطه میان فروغ ازلی و فروغ پدید آمده (آفریدگار و آفریدگان) بود و چون مظهر نور بود، به مفهوم خورشید نیز به كار می رفت. مهر حامی صلح و صفا و ضامن عهد و پیمان و همچنین نگهبان كشتزارها و كاشتها و پاسدار مردم و بخشنده آرامش به سرزمین ایران بود.
در دوران تسلط آیین زرتشت با اهمیت یافتن مقام اهورامزدا و عمومیت یافتن آیین یكتا پرستی از مقام مهر به تدریج كاسته شد و از آن پس مهر تنها به عنوان فرشته ای بلند پایه ستایش می شد و به ایزد مهر مشهور شد. و مقام او بر بالای كوه تلبرز تصور می شد كه بر گردونه ۴ اسبه خویش از كوه خاور به باختر می شتافت. و جهان را سرشار از نور و روشنایی و بركت می ساخت.
مهرگان روز بزرگداشت ایزد مهر بود و این جشن ملی در سراسر ایران با شكوه و جلال خاصی برگزار می شد.
روز مهر و ماه مهر و جشن فرخ مهرگان مهر بفزا ای نگارِ مهر چهرِ مهربان گذشته از عقاید مذهبی قدرتمندی كه در پس اینگونه جشن ها نهفته است، یك پیشینه تاریخی و پس زمینه فرهنگی نیز پشتوانه آن است. ایرانیان در طول تاریخ خود راه درازی را پیموده اند، هم در این راه شكل گرفته اند و هم به این راه شكل داده اند. این شكل و شمایل نه چندان مایه فخر و مباهات است و نه چندان مایه سر شكستگی و خواری. هر چه هست تاریخ ملتی است كه ساختار روانی و اجتماعی ویژه خود را دارد. تاریخ ملت ما با آیین مناسكی عجین شده است كه به زندگی انسان ایرانی در طی قرون متمادی معنا بخشیده اند و اصولا از كاركردهای اسطوره ها هویت بخشی و معنا دادن به زندگی است. زبان اسطوره زبان راز و رمز است. ذهن انسان را از ظاهر به باطن معطوف می كند و از گذشته به حال و از حال به آینده توجه می دهد. گویی بیانگر آمال، آرزوها و آرمان های یك قوم است. اسطوره ها غایت آرزوهای اقوام را تعریف می كنند و به زندگی جهت می بخشند. یاد آوری این جشن ها می تواند تا حدودی معرفت به خود را سبب شود، به خصوص برای ملتی كه ریشه در ژرفا دارد.
در همه اعیاد و مناسك ایران باستان اندیشه و تفكری جاری و ساری است كه به این جشن ها رنگ و بوی معنوی عجیبی می بخشد. آیین ها و مناسبت ها همه نمادی از حركت هایی در تاریخ قوم ایرانی است. كه در ادبیات این قوم نیز تجلی یافته است. مثلا تیرگان سالروز حركت تاریخی آرش كمانگیر است بر علیه ظلم و جور حاكم. حركت او یك حركت چند بعدی به معنای كامل است كه در قالب اسطوره و شعر هم به آن پرداخته شده است.
در مورد فلسفه جشن مهرگان هم نظریه های بسیاری موجود است كه در ذیل به برخی از آنها اشاره می كنم:
۱) روز مهر روزی است كه خداوند زمین را بگستراند و روح را در كالبد اجساد دمید.
۲) در این روز فرشتگان به كمك كاوه آهنگر رفتند تا بتواند بر ضحاك ستمگر غلبه كند و او را شكست دهد و در همین روز بود كه فریدون بر تخت پادشاهی نشست.
۳) در این روز فریدون ضحاك را در بابِل گرفت و به كوه دماوند فرستاد تا او را در بند كنند و به سبب اتفاق جشن گرفتند، آن را عید نام نهادند و از آن پس حكام بر رعایای خود مهر می ورزیدند و محبت می كردند.
۴) پادشاهی به نام مهر در زمانهای دور می زیسته كه بسیار ظالم بود. در اواسط مهر ماه به جهنم واصل می گردد و به همین دلیل نام این روز مهرگان به معنای مردن پادشاه است.
۵) اردشیر بابكان در این روز تاجگذاری كرده است. تاج او به شكل چهره آفتاب است وازآن روز به بعد پادشاهان در این روز تاجگذاری می كردند.
آنچه بیش از هر چیز رخ می نماید، نقطه مشتركی است كه در تمام جشن های ایرانی می توان سراغ گرفت. اگر شب دراز است به ایان می رسد (یلدا) ، زمستان دراز و تازیانه های سرما خواهد رفت (نوروز)، ظلم و بیداد ضحاك ها و افراسیاب ها نابود خواهد گشت (تیرگان و مهرگان) و سر انجام آنچه می ماند، روشنایی، زیبایی، ایثار، محبت، و نام نیك است. در واقع جشن های ایرانی بیانگر آرزوهای ملت ایران برای آزادی از ظلم و بیداد است. و پاسداشت ارزشهای متعالی انسانی و روشنگر نور امید در دلهای ستمدیدگان.

منبع : امپراطوری آریایی