سه دهه تلاش برای حفظ و بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری

فعالیت بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری در کشورمان از بیشتراز سه دهه پیش با احداث مجتمع تکثیر و پرورش ماهی شهید بهشتی (سد سنگسر) در ۲۵ کیلومتری جنوب شرق شهرستان رشت آغاز شد.
در آن هنگام ظرفیت رسمی رسمی کارگاه تولید ۵/۳ میلیون قطعه از انواع بچه ماهیان خاویاری بود.
پس از انقلاب شکوهمند اسلامی روند توسعه مراکز تکثیر شتاب چشمگیری یافت و مراکز تکثیر نیز در استان های مازندران و گلستان احداث شد.
هم اکنون دو مرکز در استان گیلان، یک مرکز در استان مازندران و دو مرکز در استان گلستان به امر تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری اشتغال داشته و سالانه حدود ۴۰ میلیون قطعه از انواع بچه ماهیان خاویاری را در رودخانه های منتهی به حوزه جنوبی دریای خزر رها سازی می نمایند.
در میان پنج گونه از ماهیان خاویاری دریای خزر (فیل ماهی، تاس ماهی ایرانی، تاس ماهی روسی، شیپ و ازون برون) تکثیر گونه فیل ماهی و به خصوص گونه شیپ، به دلیل ذخایر محدود مولدین در حوزه جنوبی دریای خزر از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده و تکثیر مصنوعی آنها در سالهای اخیر با مشکلات فراوانی روبه رو بوده است.
گزارش حاضر چکیده ایست از فعالیت شبانه روزی مرکز شهید مرجانی در امر تولید بچه ماهی این گونه استثنائی، ابتدا لازم می دانم مختصری از بیولوژی ماهی شیپ به استحضار خوانندگان محترم برسانم:
ماهی شیپ با نام علمی Acipenser nudiventris از خانواده تاس ماهیان Acipenseridac می باشد. این گونه از جمله ماهیان نادر و کمیاب در دریای خزر محسوب می گردد که هر ساله از میزان صید آن کاسته می شود به طوریکه این گونه در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.
میزان خاویار استحصالی از ماهی شیپ ۴ درصد از کل خاویار استحصال شده در حوزه جنوبی دریای خزر بوده است. چنانچه از نام علمی این ماهی استنباط می شود. این ماهی دارای شکم برهنه بوده و برجستگی های استخوانی شکل آن تحلیل رفته است.
میانگین طول بدن این ماهی به ترتیب برای ماهی ماده و نر ۱۵۲ و ۱۳۵ سانتی متر بوده و میانگین وزن برای جنس ماده و نر به ترتیب در حدود ۲۰ و ۳۰ کیلوگرم و میانگین سنی ماهیان صید شده در حدود ۱۳ تا ۱۵ گزارش گردیده است.
حداقل خاویار استحصالی از این ماهی ۳/۰ کیلوگرم و حداکثر آن ۱/۶ کیلوگرم و میانگین خاویار به دست آمده در حدود ۴/۵ کیلوگرم بوده است.
تعداد تخمک در یک گرم حدود ۶۰-۶۵ عدد در مولدین مناسب برای تکثیر مصنوعی می باشد. تعداد برجستگی های ردیف پشتی ۱۷-۲۴ عدد، در ردیف جانبی ۷۹-۷۴ عدد و دو ردیف برجستگی شکمی تقریبا تحلیل رفته و ۱۱-۱۷ عدد می باشد.
نکته قابل توجه آن است که اولین برجستگی استخوانی در ردیف پشتی این ماهی درشت تر از سایر تاس ماهیان دریای خزر می باشد. کاسه سر دارای شیب کند به طرف پوزه تیز آن بوده و دهان در آن ها هلالی شکل ولی لبها یکپارچه و دارای بریدگی است و دارای دو جفت سبیلک رشته دار می باشد.
پراکنش محدود این ماهی در حال حاضر در حوزه جنوبی دریای خزر بوده اما در سالیان گذشته در دریای خزر، سیاه و دریاچه آرال نیز وجود داشته است ولی هم اکنون جزء ماهیان در حال انقراض محسوب می شود. به طوریکه کنوانسیون تجارت گونه های در حال انقراض (CITES) این ماهی را جزء گونه های انقراض یافته تلقی نموده و صادرات گوشت و خاویار آن ممنوع می باشد.
مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی در راستای سیاستهای معاون محترم وزیر و رئیس سازمان شیلات ایران و به منظور احیاء ذخائر این گونه با ارزش و تاکید بیشتر بر اهمیت تولید گونه های نادر از سوی مسئولین و مدیران معاونت تکثیر و پرورش آبزیان جهت تولید سال ۱۳۸۵ تعداد ۹ عدد مولد ماده با وزن متوسط ۵۱ کیلوگرم و تعداد ۵ مولد نر از صیدگاه های شیلات ناحیه ۴ به منظور تکثیر مصنوعی به این مرکز منتقل و در تاریخهای ۲۴/۱۲/۱۳۸۴ و ۲۳/۰۱/۱۳۸۵ طی دو دوره، مورد تزریق هورمون های گناد ونروبین قرار داده که در مجموع ۶۴ کیلوگرم تخمک از ماهیان مولد استحصال و پس از لقاح با اسپرم ماهیان نر درصد لقاح ۶۵% تعداد ۸۳۳/۰۵۰/۳ تخم بدست آمد.
از تخم های لقاح یافته پس از طی ۶ روز گذراندن مرحله انکوباسیون تعداد ۰۰/۰۰۰/۲ لارو حاصله تحویل بخش و نیرو (نوزادگاه) مرکز گردید. از این تعداد ۰۰۰/۹۵۰ قطعه به منظور ادامه پرورش و تنوع مناطق رها سازی تحویل مجتمع تکثیر و پرورش ماهیان شهید دکتر بهشتی سد سنگر (رشت) شد.
در حال حاضر سری اول این ماهیان با وزن متوسط ۴۰۰ میلی گرم در این بخش در حال پرورش می باشد.

مهرداد رحیمی دانش مدیر كل تکثیر و بازسازی ذخایر

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران