ای شپش دست از سرم بردار

شپش‌ها حشرات خون‌خوار کوچکی هستند که روی پوست پستانداران و پرندگان زندگی می‌کنند. از این میان، سه نوع شپش با انسان سازگار شده‌اند: شپش سر، شپش بدن و شپشک زهار یا عانه. هر سه نوع در تمام دنیا وجود دارند. آلودگی به شپش می‌تواند سوزش و خاش شدید ایجاد کند. علاوه بر آن، شپش ممکن است تب تیفوسی، تب راجعه و تب خندق را انتقال دهد. تب تیفوسی منتقله به وسیله شپش که گاهی زندگی هزاران نفر را به خطر می‌اندازد، در نواحی سردی که مردم فقیر زندگی می‌کنند و محل‌های شلوغ شیوع پیدا می‌کند.
● چرخه زیستی
هر سه نوع شپش روی بدن انسان زندگی و از خون انسان تغذیه می‌کنند. تخم‌های سفید شپش که رشک نامیده می‌شوند، به مو و لباس‌ها می‌چسبند. شپش‌ها با مکیدن خون تغذیه می‌کنند که در طول روز چند بار تکرار می‌شود. شپش‌ها فقط در یک محیط گرم نزدیک به پوست انسان رشد می‌کنند و اگر گاهی با پوست انسان تماس نداشته باشند، ظرف چند روز می‌میرند. شپش‌ها اغلب در اثر تماس افراد در خوابگاه‌های پرجمعیت، سربازخانه‌ها، مهدکودک‌ها، مدارس و یا در مکان‌هایی که به شکل جمعی زندگی می‌کنند، منتقل می‌شوند. در قسمت‌های گوناگون بدن انسان سه نوع شپش یافت می‌شود:
۱) شپش سر، که روی پوست سر بوده و به طور معمول در کودکان و بیشتر در پشت سر و اطراف گوش دیده می‌شود.
شپش سر معمولی‌ترین نوع شپش در انسان است که فقط در موهای سر زندگی می‌کند. تخم‌ها یا رشک‌ها محکم به پایه ‌موی سر می‌چسبند.به طور معمول در شخص آلوده ۱۰ تا ۲۰ شپش بالغ یافت می‌شود. ماده‌ها در روز حدود ۶ تا ۸ تخم می‌گذارند. شپش سر به وسیله تماس نزدیک میان افراد مانند کودکان در هنگام بازی یا خوابیدن در یک رختخواب منتشر می‌شود. همچنین این نوع شپش ممکن است با استفاده از شانه افراد دیگر که موی آلوده به رشک یا شپش به آن چسبیده است، انتشار یابد.
۲) شپش بدن: در لباس‌هایی که با بدن تماس مستقیم دارند زندگی می‌کند، شکل آن شبیه شپش سر اما کمی بزرگ‌تر و کشیده‌تر است. این نوع شپش به طور معمول در لباس‌های زیر، فاق شلوار، زیر بغل، کمر لباس، یقه و شانه وجود دارند و فقط در زمان تغذیه، خود را به موها می‌چسبانند. تخم‌ها نیز به الیاف نازک لباس چسبانده می‌شوند. شپش بدن اغلب در نواحی سرد که افراد به طور مرتب عمل شستشو یا تعویض لباس را انجام نمی‌دهند، یافت می‌شود. آنها همچنین به وسیله تماس نزدیک میان افراد منتشر می‌شوند. آنها به طور معمول روی بدن افرادی که در مکان‌های پرجمعیت و شرایط غیر بهداشتی به صورت دسته‌جمعی زندگی می‌کنند مانند زندان‌های با شرایط نامناسب، اردوگاه‌های پناهندگان و یا سنگرها در زمان جنگ یافت می‌شوند. همچنین شپش بدن ممکن است به وسیله تماس مستقیم میان افراد در وسایل نقلیه شلوغ و فروشگاه‌ها منتشر شود و یا از طریق اشتراک در وسایل خواب، حوله و لباس و یا به وسیله نشستن روی صندلی‌های آلوده، مبل و یا بالش انتقال یابد.
۳) شپشک عانه یا زهار: این شپش به رنگ سفید خاکستری است. آنها اغلب روی موهای ناحیه زهار پیدا می‌شوند و در پایه موهای این ناحیه تخم می‌گذارند که در آلودگی شدید به نواحی پر موی دیگر بدن مانند قفسه سینه، زیربغل، ران، ابرو، مژه و ریش منتشر می‌شوند. مهم‌ترین راه انتقال شپشک عانه از طریق تماس جنسی یا تماس نزدیک دیگر بوده و به طور معمول در افراد بالغ جوان که دارای روابط جنسی زیاد هستند، شایع‌تر است.
● اهمیت بهداشت عمومی
فقط شپش بدن ناقل بیماری است که تب تیفوسی، تب راجعه و تب خندق را انتقال می‌دهد. تب تیفوسی یک بیماری حاد و عفونی با علایم سردرد، لرز، تب و درد عمومی است. این بیماری در تمام قاره‌ها به جز استرالیا وجود دارد و در گذشته هنگام جنگ و قحطی شایع بوده است. در این بیماری، شپش بدن عامل بیماری را از خون شخص آلوده گرفته و سپس از طریق مدفوع خارج می‌کند. مدفوع خشک شده شپش به شکل پودر ریز سیاه است، به همین دلیل به آسانی در هوا منتشر می‌شود و ممکن است زخم‌های کوچک که با خارش در پوست، مخاط بینی یا دهان ایجاد می‌شود را آلوده سازد. عامل بیماری ممکن است به خوبی در محیط خارج تا دو ماه در مدفوع خشک شده شپش زنده بماند. استفاده از لباس یا رختخواب بیمار مبتلا به تیفوس خطرناک است. ممکن است در ۱۰ تا ۴۰ درصد موارد درمان نشده، بیماری کشنده باشد.
▪ تب راجعه: فرد آلوده از دوره‌های تب ۲ تا ۹ روزه رنج می‌برد. به طور معمول حدود ۲ تا ۱۰ درصد مبتلایان به این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. ممکن است این بیماری از طریق له شدن بدن شپش آلوده میان ناخن‌ها یا دندان به انسان سرایت کند. ممکن است عامل بیماری پس از آزاد شدن، از طریق خراش روی بدن، زخم یا غشای مخاط دهان وارد بدن فرد شود.
▪ تب خندق: تب متناوب بوده و درد تمام قسمت‌های بدن را فرا می‌گیرد و دوره‌های برگشتی هم دارد. همه‌گیری‌ها در طول جنگ جهانی اول و دوم میان سربازان و زندانی‌هایی که در جاهای پرجمعیت و کثیف زندگی می‌کردند، اتفاق افتاده و به همین دلیل این بیماری تب خندق نامیده شده است.
● اقدامات بهداشتی
درباره شپش سر، شستشوی مرتب با آب گرم، صابون و شانه زدن موی سر ممکن است موجب کاهش آنها شود، اگر چه نمی‌توان تخم‌هایی را که محکم به موها چسبیده‌اند به تنهایی از بین برد. تراشیدن موها نیز روشی موثر است که گاهی در میان پسران جوان انجام می‌شود یک شانه مخصوص شپش با دندانه‌های باریک و نزدیک به هم در جدا کردن بالغ‌ها و تخم‌ها از مو موثر است.
درباره شپش بدن نیز شستشوی مرتب و تعویض لباس مانع آلودگی می‌شود. در نواحی که آب کم و استحمام مشکل است و یا در افرادی که فقط یک دست لباس دارند، ممکن است این امر غیر عملی باشد. راه‌حل دیگر، شستن لباس و رختخواب با صابون حاوی ددت ۷ درصد است. استفاده از آب سرد و صابون برای از بین بردن شپش در لباس کافی نیست. باید لباس را در آب گرم‌تر از ۶۰ درجه‌ سانتی‌گراد شسته و پس از آن اتو زد. استفاده از شامپوهای ضد شپش جهت ضد عفونی سر و بدن و عانه الزامی است. برای درمان‌های جمعیتی و گروهی بهتر است به دستور کارشناس از حشره‌کش‌های مناسب برای ضدعفونی کردن لباس‌ها استفاده کرد.

مریم منصوری