گفتگو با رئیس آژانس بین المللی انرژی: هیچ راه برگشتی وجود ندارد

نوبو تاناکا کمتر از یک سال است که رئیس آژانس بین المللی انرژی شده است. تاناکا که ملیتی ژاپنی دارد دوران کاری خود را در مقام کارشناس انرژی در وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت در توکیو آغاز کرد و سپس در سفارت ژاپن در واشنگتن مشغول به کار شد و پس از آن، ریاست سازمان توسعۀ همکاریهای اقتصادی (OECD) را برعهده گرفت.
تاناکای ۵۸ ساله، اولین رئیس غیراروپایی آژانسی است که بعد از بحران نفتی در سال ۱۹۷۳، کشورهای مصرف کنندۀ نفت آن را تأسیس کردند که وظیفۀ اصلی آن، متعادل ساختن بازار و قیمت نفت در مواقع اختلال در عرضه است.
پس از ماه ها افزایش قیمت نفت و با شروع روند نزولی قیمتها، اشپیگل در مصاحبه ای با رئیس آژانس بین المللی انرژی، دربارۀ مسائلی از قبیل آیندۀ قیمت نفت، قدرت روزافزون انرژی هسته ای و موجودی نفت جهان با وی به بحث و گفتگو پرداخته است که ترجمۀ آن در پی آمده است.
● آقای تاناکا، آیا شما می دانید که پیش بینی سازمان شما دربارۀ قیمت نفت، طی مطالعاتی که از ۳ سال پیش انجام گرفته، در سال ۲۰۱۰ چیست؟
خیر، من آن موقع در این سمت مشغول به کار نبودم.
قیمت ۳۵ دلار برای هر بشکه پیش بینی شده بود.
پس ما باید دراین باره اشتباه کرده باشیم.
● چرا برآوردهای ناظران بازار نفت، به خصوص آژانس بین المللی انرژی (IEA) با برآورد آنها از رشد قیمت نفت همخوانی ندارد؟
میزان تقاضای نفت خام، به طور چشمگیری در حال افزایش است، به خصوص در بازارهای نوظهوری مثل چین و هند. از طرف دیگر، کشورهای تولیدکننده ظرفیت تولیدشان را به اندازۀ کافی افزایش نداده اند. بازار در مضیقه قرار گرفته و تقاضا بیش از عرضه است.
اما برآوردهای نادرست شما براساس اطلاعات ناموثقی است که به دست شما می رسد، به خصوص از طرف تولیدکنندگان نفتی.
بازار از شفافیت کافی برخوردار نیست، وگرنه بهتر از این می شد کار کرد. به همین دلیل است که ما اخیراً با تمام توان بر روی یک پروژۀ مهم در مورد بهره وری از بیش از ۷۰۰ میدان نفتی مهم در جهان کار می کنیم. ما می خواهیم به میزان توان بالقوۀ آنها پی ببریم. من خودم به شخصه کنجکاو هستم تا نتیجۀ این مطالعات را بدانم.
● آیا شما معتقدید که بتوانید اطلاعات موثقی از تولیدکنندگان نفتی به دست آورید؟
برای ما آسانتر است که این اطلاعات را از کشورهای غیر عضو اوپک مثل ایالات متحده یا نروژ به دست آوریم. بیشتر کشـورها، این اطلاعات را اطلاعات امنیتی تلقی می کنند و به ما اجازۀ استفاده از منابع مطالعاتی یا امکان دسترسی به ذخایرشان را نمی دهند. در چنین مواردی، باید به اطلاعات به دست آمده از کارشناسان نفتی و دیگر شرکتهای خدماتی که در تولید و پالایش نفت خام دست دارند، اکتفا کنیم.
اما خود این کارشناسان هم اغلب اطلاعاتشان را از منابع دست دوم دریافت می کنند.
البته خود ما هم می خواهیم تا کاملاً به اوضاع اشراف داشته باشیم، اما چه کار دیگری می توانیم انجام دهیم؟ این تصمیمی است که کشورهای تولیدکننده گرفته اند و ما تنها می توانیم با دلایل مستدل کارمان را انجام دهیم.
● و این بدان معناست که پاسخ به این سؤال کلیدی و مهم هنوز در پرده ابهام باقی می ماند: میزان موجودی نفت جهان چه مقدار است؟
با وجود تمامی نواقص و کمبودها، من فکر می کنم سازمان جهانی انرژی هنوز می تواند در این رابطه به اطلاعات دقیقی دست یابد. ما باور داریم که هنوز منابع کافی برای تولید نفت تا سال ۲۰۳۰ وجود دارد. موضوع اصلی در روی زمین است؛ کشورهای تولیدکننده، به قدر کافی برای کشف ذخایر جدید سرمایه گذاری و امکانات قدیمی خود را به روز نکرده اند. این باعث نگرانی ماست.
● نتیجۀ این کار چیست؟
ما متوجه شده ایم که حجم تولید به سرعت در حال کاهش است. طبق پیش بینی ما، حجم میدانهای نفتی در سرتاسر دنیا هر ساله به میزان ۵ درصد کاهش می یابد و به این معناست که هر ساله ما برای جبران این کاهش به ۵/۳ میلیون بشکه در روز تولید اضافه نیاز داریم. درست در همین زمان، تقاضا برای نفت روزانه یک میلیون بشکه در روز افزایش دارد. این عدم توازن، به ما نشان می دهد که بازار با چه تنگنایی روبه رو است و فاصلۀ بین عرضه و تقاضا روز به روز بیشتر می شود.
● آیا امکان گسترش عوامل مخل کنندۀ عرضۀ نفت وجود دارد؟
همچنانکه ما متوجه شده ایم، در وضعیت موجود، حتی یک اختلال جزئی در تولید نیز ممکن است باعث به وجود آمدن بی ثباتی در قیمت نفت شود؛ مثل اعتصاب کارگران در نیجریه. به همین دلیل است که برای ما روابط نزدیک با تولیدکنندگان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. من اغلب با دبیرکل اوپک عبدالله سالم البدری و رئیس اوپک، شکیب خلیل یا وزیر نفت عربستان سعودی، علی آل نعیم، گفتگو و مذاکره دارم و اغلب در مواقع اضطراری، ۲۴ ساعته با هم در تماس هستیم.
● طی چند هفتۀ اخیر، قیمت نفت تا حدودی کاهش یافته است. آیا این بحران، ممکن است به خوبی پشت سر گذاشته شود؟
ما در ارزیابیهای خود بسیار بادقت و محتاطانه عمل می کنیم. طبیعتاً متوجه شده ایم که تقاضا برای نفت خام در ایالات متحده رو به کاهش است در حالی که عربستان سعی می کند تا تولید روزانه خود را تا ۵/۲ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. چنین عواملی در قیمـت نفت تأثیر می گذارند. ما انتظار داریم تا بازار طی یکی دو سال آینده به ثبات برسد. اگرچه ممکن است شرایط دوباره بحرانی شود یا قیمت نفت، همانطور که ۱۰ سال پیش هم تجربه کردیم، به زیر ۲۰ دلار در هر بشکه برسد.
● شما این کاهش شدید را نمی پذیرید؟
ما در دورانی زندگی می کنیم که قیمت انرژی بالاست و هیچ راه برگشتی هم وجود ندارد. اگر می خواهیم از وقوع بحران در آینده جلوگیری کنیم کشورهای تولیدکننده باید به خوبی به وظایف خود عمل کنند و ظرفیت تولیدشان را به طور چشمگیری افزایش دهند.
کشورهای عضو اوپک، ماهیتاً به دلیل اینکه به میزان قابل ملاحظه ای ذخایر نفتی دارند می توانند بار این تولید اضافی را به دوش بکشند.
بله، تنها کشورهای عضو اوپک می توانند توان ظرفیتشان را به میزان زیاد افزایش دهند.
کشـورهای حاشیه خلیج فارس، تلاش زیادی می کنند تا پالایشگاه های خود را توسعه دهند. در این صورت، این منطقه نه تنها از نظر تولید نفت، بلکه در زمینۀ تولید فراورده های نفتی مثل گازوئیل و نفت سوختی نیز پیشرو خواهد بود. آیا این کار باعث وابستگی زیاد دنیا به کشورهای عضو اوپک نخواهد شد؟
درست است. با وجود این، تمامی این سرمایه گذاریها منطقی و قابل قبول است. متأسفانه، کشورهای مصرف کنندۀ غربی در مدرنیزه کردن بخشهای پالایشی خود ناموفق بوده و بسیار پرهزینه عمل کرده اند. اگر در آینده کشورهای تولیدکنندۀ دیگری می خواهند تا مراحل پالایش را خود انجام دهند، مانعی وجود ندارد، ما قبلاً به آن کشورها وابسته بودیم، اما الآن دیگر برایمان مهم نیست که آنها تنها عرضه کنندۀ نفت خام یا فراورده های آن باشند.
با وجود این، هستند کشورهایی که دموکراتیک نیستند و از نظر سیاسی تمایل دارند تا بی ثبات باشند.
دقیقاً به همین دلیل است که من فکر می کنم چنین کشورهایی، نه تنها باید نفت را تولید کنند، بلکه باید پالایش آن را هم خودشان انجام دهند. از این طریق، این کشورها نه تنها اقتصادشان، بلکه صنعت پتروشیمی را نیز توسعه خواهند داد. حتی بعضی از این کشورها به انرژیهای جایگزین نیز متوسل شده اند مثل عربستان سعودی که روی تکنولوژی خورشیدی، سرمایه گذاریهای هنگفتی انجام داده است.
شما تصویر بسیار دوستانه ای از این کشورها برای ما ترسیم می کنید. اما خود این کشورها، رهبران تند و تیزی مثل رئیس جمهور ایران یا چاوز، رئیس جمهور ونزوئلا، دارند که اظهارات تند آنان به منزلۀ تهدیدی برای قیمت نفت است.
همیشه مسائل سیاسی در قیمت نفت تأثیرگذار بوده است. هنگـامـی کـه ایـن سیاستمداران، اظهاراتی بیان می کنند، تأثیر آن تنها برای چند روز است. اما وقتی آژانس بیانیه ای ارائه می دهد، تأثیر آن طولانی مدت است.
● چنین کشورهایی باید از قیمت بالای نفت خوشحال باشند. تجارت این کشورها به دلیل کمبود سوختهای فسیلی روبه رشد است در حالی که شهروندان و تجار کشورهای دیگر به دلیل قیمت بالای انرژی، شانه خم کرده و فریادشان رو به آسمان است. به نظر شما، اقتصاد جهانی از چه جهات دیگری از قیمت بالای نفت آسیب می بیند؟
برای این سؤال شاخصی وجود دارد که اقتصاددانان به آن بار نفتی می گویند و مشخص کنندۀ رابطۀ بین هزینۀ یک کشور در نفت خام و تولید ناخالص داخلی آن است. این ارزش به طور نگران کننده ای به خصوص در کشورهایی مانند تایلند و ویتنام که هیچ تولید مهمی ندارند، افزایش یافته است. در بعضی از کشورها برای سوخت یارانه پرداخت می کنند. اما امروزه به دلیل قیمت بالای آن، پرداخت یارانه قطع شده است و تنها به این امیدند تا شهروندانشان در مصرف انرژی صرفه جویی کنند.
● آیا این کار باعث بهبود شرایط بازار نفت می شود؟
تنها ممکن است در محدودیت تقاضا تأثیری بگذارد.
● بحران اخیر قیمت نفت با بحران سال ۱۹۷۰ چه تفاوتهایی دارد؟
در سال ۱۹۷۳، اوپک تولید نفت را به دلایل سیاسی کاهش داد، در نتیجه قیمت نفت افزایش یافت. امروز، تقاضای بیش از حد باعث به وجود آمدن بحران شده است و بار اضافی را به دوش اقتصاد جهانی انداخته است. ما کاملاً آمادگی مواجهه با این بحران را نداشتیم و ضروری است تا به دنبال راه حلی برای رفع آن باشیم.
● این راه حلها چیست؟
ما مصرانه مسئلۀ انتشار CO۲ را که کشورهای صنعتی نیز با آن موافق اند، پیگیری می کنیم. این کار نه فقـط بـرای شرایط جـوی مهـم است، بلکه به امنیت انرژی هم کمک می کند. ما در آژانس مشغول کار بر روی پـروژه ای هستیم تا بتوانیم تا سال ۲۰۵۰ انتشار CO۲ را به نصف برسانیم. این کار باعث کاهش تقاضا در حدود ۲۷ درصد می شود. مسئلۀ مهم در این پروژه، حفظ و حراست از انرژی، استفاده از انرژیهای جایگزین مثل انرژی خورشیدی، بادی و هیدروالکتریک است و باید به طور جدی به مسئلۀ انرژی هسته ای نیز فکر کنیم.
● پیشنهاد شما چیست؟
براساس برآورد ما، برای دستیابی به اهدافمان، باید هرساله ۱۷۵۰۰ توربین بادی و حدود ۳۲ نیروگاه هسته ای در جهان ساخته شود. ۵۵ نیروگاه گازی و ذغالی نیز باید فیلترسازی و تجهیزات جداسازی CO۲ در آنها مستقر شود. اخیراً هر ساله یک یا دو نیروگاه هسته ای ساخته می شود. اما زمان آن رسیده است تا هر ساله ۳۰ رئاکتور هسته ای به کار گرفته شود. چرا ما قادر نیستیم این کار را انجام دهیم؟
● شاید به این دلیل که متصدیان امر دسترسی به سوخت ندارند؟
همکاران ما در آژانس انرژی اتمی در وین به ما اطمینان داده اند که در این زمینه هیچ مشکلی وجود ندارد و ما به قدر کافی اورانیوم در اختیار خواهیم داشت. در حقیقت، کمبود ما در زمینۀ کارشناسان آشنا به این مسائل است.
در آلمان، در مورد انرژی هسته ای با شک و شبهه برخورد می شود. شاید دلیل این امر مسائل امنیتی باشد.
من می دانم که در آلمان هنوز شبهاتی در این زمینه وجود دارد. وظیفه ما جمع آوری اطلاعات و پیش بینی فاکتورهای مؤثر در وقوع خطر است. با وجود این اطلاعات، هر کشوری می تواند در این زمینه خود تصمیم گیرنده باشد.
اما موضع شما مشخص است.
بدون انرژی هسته ای، امکان به نصف رساندن انتشار CO۲ تا سال ۲۰۵۰ وجود ندارد. خود آلمانها هم این را می دانند.

ترجمه: پروین فغفوری

منبع : ماهنامه تازه‌های انرژی