اختلالات ناشی از کمبود ید

ید ماده ای مغذی است که معمولا باید از طریق غذا و آب به بدن برسد. بدن انسان برای انجام فعالیت های روزانه خود به موادی به نام هورمون نیاز دارد که غدد موجود در بدن آن ها را می سازند. یکی از این هورمون ها در غده تیروئید که در جلوی گردن قرار گرفته است تولید می شود. غده تیروئید برای این که بتواند هورمون های خود را بسازد نیاز به ید دارد. هورمون غده تیروئید در پدیده های مهمی مثل رشد و تکامل جسمی و عصبی، سوخت و ساز، تولید انرژی عملکرد طبیعی مغز و سلول های عصبی نقشی مهم ایفا می کنند.
● منابع غذایی ید
ید به طور طبیعی در خاک و آب وجود دارد، به طوری که نیاز طبیعی ما از سبزی ها و گیاهانی که روی خاک غنی از ید کاشته شده اند و گوشت حیواناتی که ید را از آب و گیاهان دریافت می کنند تامین می شود. اما وقتی خاک منطقه ای فاقد ید باشد محصولات به دست آمده از نظر این ماده کمبود دارند و در نتیجه مردم ساکن این مناطق که به طور مداوم از این محصولا ت استفاده می کنند، نیازشان به ید برآورده نمی شود. در بعضی مناطق مردم فکر می کنند که اگر نمک از دریا یا دریاچه گرفته شد، ید دارد، ولی آزمایش هایی که روی انواع نمک های دریایی انجام شده است نشان داده اند که این نمک ها فاقد ید هستند.
بهترین منابع ید غذاهای دریایی اند، اما به علت کمی مصرف در رژیم غذایی، ید مورد نیاز بدن را تامین نمی کنند ماهی آب شور بیش از ماهی آب شیرین ید دارد. مقدار ید لبنیات و تخم مرغ بستگی به فصل و میزان ید خاکی دارد که حیوان روی آن پرورش یافته است. دانه های غلا ت، حبوبات و میوه ها نیز از نظر ید فقیرند.
● در چه مناطقی کمبود ید وجود دارد؟
در کشور ما کمبود ید تقریبا در همه استان ها وجود دارد و در بعضی از مناطق خیلی شدید است. چون سیلا ب ها و یخبندان ها ید خاک را می شویند و به دشت و دریا می برند. معمولا کمبود ید در مناطق مرتفع و کوهستانی بیشتر است، زیرا خاک این نواحی فاقد ید است و لذا مقدار ید موجود در محصولا ت گیاهی یا حیوانی که انسان ها از آن تغذیه می کنند، کم است. در این مناطق گواتر و سایر علا ئم کمبود ید دیده می شود.
● اختلالات ناشی از کمبود ید
اختلا لا ت ناشی از کمبود ید یکی از مشکلا ت تغذیه ای است که تقریبا در اکثر کشورهای جهان از جمله کشور ما شایع است این اختلا لا ت در اثر کمبود ید در غذای مصرفی به وجود می آید.
ید یک عنصر طبیعی مورد نیاز برای زندگی است که باید به طور روزانه مصرف شود. کمبود ید باعث بزرگی غده تیروئید می گردد. بزرگی غده تیروئید را گواتر می نامند. به علا وه کمبود ید اختلا لا ت دیگری را نیز سبب می شود; از جمله عقب ماندگی ذهنی، کری و لا لی، لوچی چشم، اختلا ل در ایستادن راه رفتن و رشد جسمی.
در زنان باردار مبتلا به کمبود ید، سقط جنین و مرده زایی نیز مشاهده می شود. ید به خصوص در اوایل دوران کودکی، بلوغ، حاملگی و شیردهی بیشتر مورد نیاز است و مصرف مقدار کافی آن اهمیت حیاتی دارد. جنینی که در رحم مادر در حال رشد است، برای رشد و تکامل طبیعی مغز و جسم به مصرف مداوم ید نیاز دارد و مادر تنها منبعی است که ید مورد نیاز او را مثل تمام مواد دیگر تامین می کند. اگر مادر کمبود ید داشته باشد، جنین او نیز از این ماده حیاتی و ضروری محروم می شود. چنان چه کمبود مادر شدید باشد کودک دچار عقب ماندگی رشد مغزی و جسمی به طور شدید و دائمی می شود و قادر به راه رفتن صحبت کردن، فکر کردن و کار کردن به طور طبیعی نیست. اگر کمبود مادر خفیف هم باشد، باز کودک او تحت تاثیر قرار می گیرد. گرچه ممکن است طبیعی به نظر آید، اما بعدا در مدرسه توانایی لا زم را در یادگیری نخواهد داشت و ممکن است قادر به انجام فعالیت های روزمره خود نباشد.
در واقع کمبود ید جمعیت مبتلا را ناتوان می کند و افراد تولید کمتری خواهند داشت یا عقب مانده و وابسته به دیگران خواهند بود. حیوانات اهلی نیز مثل انسان به کمبود ید مبتلا شده، دچار سقط و نازایی می شوند. بدین ترتیب، اختلا لا ت ناشی از کمبود ید در یک منطقه، آثار زیانبار اجتماعی- اقتصادی قابل توجهی به بار میآورد.
● پیشگیری
از آن جا که اکثر اختلا لا تی که در اثر کمبود ید به وجود میآید دائمی و غیرقابل برگشت اند، پیشگیری از این اختلا لا ت اهمیت حیاتی دارد و مهمترین کاری است که می توان انجام داد، بهترین روش پیشگیری از عوارض ناشی از کمبود ید استفاده از نمک های یددار است. نمک یددار، نمکی است معمولی که حاوی یکی از ترکیبات ید به مقدار جزیی می باشد.
طعم و بوی نمک یددار مشابه نمک معمولی است و به همان طریق نیز مصرف می شود. با مصرف روزانه نمک یددار می توان از گواتر و سایر اختلا لا ت ناشی از کمبود ید جلوگیری کرد.
هر فردی، اعم از جوان، پیر، بیمار یا سالم، به طور روزانه به ید نیاز دارد. زنان باردار و کودکان خردسال حتی بیش از سایرین به ید نیاز دارند بنابراین مصرف روزانه نمک یددار برای آنها ضروری است. نمک یددار هنگام پخت غذا یا در سر سفره به همان طریقی که همیشه نمک مصرف می شود قابل استفاده است، اما هرگز نباید نمک را قبل از مصرف شست. زیرا این عمل تمام ید موجود را از بین می برد. نمک یددار را نباید به مدت طولا نی در معرض نور مستقیم خورشید یا رطوبت قرار داد، چون ید آن تخریب می شود.
بنابراین نمک را در ظروف بدون منفذ پلا ستیکی، چوبی، سفالی، یا ظرف شیشه ای رنگی، با سرپوش کاملا محکم باید نگهداری کرد و آن را حداکثر تا ۶ ماه پس از خرید مصرف کرد، زیرا ذخیره کردن نمک یددار به مدت طولا نی باعث می شود که ید آن از بین برود.
● چرا ید به نمک اضافه می شود؟
از آن جا که نمک هر روز توسط همه مصرف می شود، ارزان است
و به راحتی در دسترس همه قرار می گیرد و هزینه اضافه کردن ید به آن کم است. بنابراین ید مورد نیاز باید روزانه در اختیار بدن قرار بگیرد. در کشور ما نمک های یددار معمولا در بسته های زردرنگ در دسترس است. روی این بسته ها عبارت «نمک یددار» قید شده است. بسته ها باید دارای کد بهداشتی باشند. کد بهداشتی روی بسته بندی نمک نشان دهنده آن است که کارخانه تولید کننده مجوزهای بهداشتی لا زم را دریافت کرده است. در مناطق کمبود ید، حتی علوفه نیز، ید کافی ندارد بنابراین دام ها نیز دچار کمبود ید می شوند که از عوارض آن سقط جنین است. استفاده از نمک یددار در تغذیه دام ها، نه تنها موجب سلا مت آنها می شود بلکه نیروی تولید مثل را هم بهبود بخشیده، تعداد سقط جنین و تولد نوزاد مرده در حیوانات را کاهش می دهد.
● چند یادآوری
▪ تمام افراد خانواده باید نمک یددار استفاده نمایند
▪ با مصرف نمک یددار میزان ید مورد نیاز بدن به راحتی تامین می شود.
▪ میزان مصرف نمک یددار کاملا به اندازه نمک معمولی است.
▪ نمک یددار از نظر رنگ، بو و طعم هیچ تفاوتی با نمک معمولی ندارد.
▪ نمک یددار در دسترس همگان قرار دارد و باید در ظروف در بسته و دور از نور و رطوبت نگهداری شود.
▪ بهترین راه پیشگیری از عوارض ناشی از کمبود ید مصرف نمک یددار است.
▪ کسانی که پزشک مصرف نمک را برای آنان ممنوع کرده است نباید از نمک یددار نیز استفاده کنند.
تشویق خانواده ها به مصرف نمک یددار نباید باعث مصرف زیاد نمک شود. در ضمن باید بدانیم که مصرف نمک ید دار باعث کوچک شدن گواتر نخواهد شد، بلکه از بزرگ تر شدن آن جلوگیری خواهد کرد.

نویسنده : حاجیه فتحی

منبع : روزنامه مردم سالاری