چگونه وجدان کودک خود رابیدار کنیم؟

فرض كنید كودك شما در یك خواربار فروشی كوچك است؛ دلش می خواهد یواشكی یك بسته آدامس بردارد ولی این كار را نمی كند. چه عاملی او را از این كار باز می دارد؟ آیا فكر می كنید او از این كه گیر بیفتد و صاحب مغازه، پلیس و خود شما برایش دردسر درست كنید می ترسد؟ و یا اینكه می داند برداشتن چیزی كه متعلق به او نیست كار اشتباهی است؟هر یك از این دو عامل می توانند كودك را از اینكه بسته آدامس را یواشكی در جیبش بگذارد منع كنند. ولی عامل بازدارنده اصلی ندای وجدان كودك است كه به او می گوید حتی زمانی كه كسی او را نمی بیند كار صحیح انجام دهد. با این وجود وجدان كودكان را نمی توان به طور ناگهانی بیدار كرد. كودكان بدون آموزش، دخالت و محدودیتی كه از جانب والدین و دیگر بزرگترها (كه كودك برای حرفشان اهمیت قائل است) اعمال می شود امیال درونی خود را كنترل نخواهند كرد.
والدین از ۱۸ ماهگی نیروی وجدان كودك را پرورش می دهند، ولی این نیروی بازدارنده تا چند سال قادر نیست وسوسه های كودك را به طور كامل كنترل كند. در حقیقت، والدین باید در تمام مدت كه كودكانشان در خانه آنها زندگی می كنند نیروی وجدان را در آنها ایجاد نموده و آن را تقویت كنند. این نیرو به تنهایی نمی تواند كودكان را به انجام كار صحیح وادار كند، مگر اینكه والدین كودك آن را كنترل كنند.
با توجه به مطالب فوق، شما چگونه نیروی وجدان را در كودك ایجاد می كنید و خویشتنداری را در او پرورش می دهید و این وظیفه پیچیده و در عین حال مهم را انجام می دهید؟ با خواندن موارد ذیل اطلاعاتی در این باره، كسب خواهید كرد.
خویشتنداری
هنگامیكه كودكی نوپا عملی ناپسند، نابجا و یا اشتباه انجام داد به او بگوئید: «اجازه نمی دهم دوباره این كار را انجام دهی.»
- «اجازه نمی دهم دوباره شیرینی برداری.»
- «دیگر نمی گذارم از میز ناهار خوری بالا بروی.»
- «مطئنم دیگر برادر شیرخواره ات را كتك نمی زنی.»
عبارت «به تو اجازه نمی دهم» این مفهوم را انتقال می دهد كه كودك نوپای شما از حس خویشتنداری و نیروی وجدان بی بهره است و شما این حس را به او القاء می كنید.
مطمئن باشید كه حس كنترل امیال درونی كه شما به كودك خود القا كرده اید بالاخره به او منتقل خواهد شد. بین سنین ۳ تا ۵ سالگی حس خویشتنداری كودك رشد خود را آغاز می كند. او تاكنون از آموزش و یادآوریهای مداوم شما یاد گرفته است نباید در پاركینگ بدود، زیرا این كار خطرناك است. همچنین او یاد گرفته است نباید دوستش را، حتی وقتی كه عصبانی است، كتك بزند. شما دائما او را از این كار منع كرده اید و به او گفته اید:
- اگر كسی را كتك بزنی او ناراحت می شود. نباید با دیگران این طور رفتار كرد. همچنین او می داند نباید تكه ای از كیك تولد مادربزرگش را دزدكی بردارد. ندای وجدان او را از این كار بازمی دارد و به او می گوید:
- الان موقع خوردن كیك نیست. باید آن را بعد از شام بخوری.
بین سنین ۵ تا ۶ سالگی، بیشتر كودكان تا حدی در كنترل امیال درونی خود مهارت یافته اند. آنها در این سن مستقیما به محلی می روند كه اتوبوس مدرسه در آنجا منتظر آنهاست. حتی اگر تمایل به نوازش یك جوجه آشنا، آنها را وسوسه كند. در این هنگام ندای وجدان با آنها صحبت می كند:
- اگر بایستم و آن جوجه را نوازش كنم از اتوبوس جا می مانم.
كودك شما در این سن بدون پرسه زدن در پارك بین راه مستقیما به خانه دوستش می رود تا با او بازی كند. ندای وجدان به او می گوید:
- تنهایی به پارك رفتن كار خطرناكی است.
همچنین كودك در جشن تولد شش سالگی خود می داند كه باید از هر كدام از مهمانان به خاطر هدیه تولد تشكر كند. وجدان او، كه در اثر یاد آوریهای مداوم شما رشد یافته، به او می گوید قدردانی كار درستی است در حالیكه ابراز حرص و زیاده خواهی اشتباه است. كودك شما یاد گرفته است چگونه رفتار مناسبی داشته باشد زیرا افتخار از طریق نشان دادن الگوی رفتاری مناسب و توضیح دادن علت آن به او یاد داده اید كاری را كه هیچ است انجام دهد. همچنین بیشتر اوقات هنگامیكه كار اشتباهی انجام داده او را سرزنش كرده و به او گفته اید:
- «نباید بدون این كار به من بگویی از خیابان رد شدی. موقعی كه بیرون از خانه بازی می كنی، از حیاط بیرون نرو. بقیه روز را در خانه باش.»
چهار حس ایجاد نیروی وجدان
روش آموختن كار خوب و بد، یعنی ایجاد نیروی وجدان، در كودكان كار پیچیده ای نیست. بیشتر والدین هر روز این كار را انجام می دهند زیرا این جزئی از ویژگیهای پدر و مادر است. ولی اگر می خواهید این روش را تنها به طور اتفاقی به كار نبرید، بلكه دانسته از آن استفاده كنید، دانستن و عمل كردن طبق چهار روش مذكور در ذیل به شما كمك می كند:
افتخار
اجازه دهید كودكانتان بدانند چه كاری باعث افتخار شماست. هنگامی كه كودك شما كار صحیحی انجام می دهد، خصوصا در دفعات اول، به او اجازه دهید در چهره شما ببیند كه به او افتخار می كنید. سپس به وسیله كلمات بر احساس خود تأكید كنید.هنگامی كه كودك نوپای شما پس از شما بشقابش را از روی میز به آشپزخانه می آورد، احساس غرور و افتخار خود را به او نشان دهید و بگوئید:
- «می بینم كه بشقابت را از روی میز به آشپزخانه آوردی. متشكرم!»
هنگامی كه در موقعیت های مشابه غرور و افتخار خود را به كودك نشان می دهید، او یاد می گیرد كه كمك كردن به دیگران و نظافت كردن كار درستی است، زیرا هر دو فضیلت را از والدین خود آموخته است. وقتی پسر هشت ساله شما به خانه می آید و به شما می گوید هنگام بازی شیشه همسایه را شكسته است، به او بگوئید كه باید از پول توجیبی خود هزینه تعمیر آن را بپردازد. با این وجود حتما سعی كنید به صداقت او افتخار و بگویید:
- «مهم ترین بخش این حادثه آن است كه تو حقیقت را به من گفتی. من به تو افتخار می كنم!»
همدلی
كودكان باید بیاموزند رفتار آنها در دیگران تأثیر دارد. جملات ذیل نمونه هایی هستند كه حس همدلی ایجاد می كنند:
- «نگاه كن خواهرت دارد گریه می كند! اگر كسی را كتك بزنی دردش می آید.»
- «شنیده ام به دوستت گفتی او زشت است! این كار خیلی بدی است. الان او از این حرف تو ناراحت است.»
- «ازت ناامید شدم وقتی دیدم آن اسكناس را از چنگ خواهرت درآوردی. آن را بهش پس بده.»
تنها پس از هشت سالگی كودك می تواند خودش را جای دیگران بگذارد و به خوبی با دیگران همدردی كند. پیش از این سن كودكان خودمحور هستند، ولی والدین می توانند از زمانی كه آنها كودكی نوپا هستند عكس العمل های عاطفی را به آنان بیاموزند.
شرم و حیا
احساس شرم و حیا رفتار كودكان را اصلاح می كند. اگر كودك هشت ساله شما در رستوران بدرفتاری كرد، خوب است به او بگویید:
- «من از رفتار تو شرمنده شدم! بچه های هشت ساله نباید روی صندلی بایستند. بیا پایین.»
شما باید احساس شرم و حیا را به او القاء كنید، زیرا می دانید این احساس رفتار او را اصلاح كرده و وجدان او را بیدار می كند.
گناه
اگر كودك شش ساله شما یك دسته گل از باغچه همسایه تان چید به او بگویید:
- «نه، ما نباید از باغچه دیگران گل بچینیم. آقای... این گلها را كاشته و به آنها رسیدگی كرده تا بزرگ شوند. آنها مال او هستند و فقط او می تواند آنها را بچیند، ولی تو نمی توانی.»
با این روش كودك شما احساس گناه را به اندازه كافی تجربه می كند. سپس او را وادار كنید از همسایه معذرت خواهی كند و عمل ناپسند خود را با كاشتن گل های دیگری در باغچه او جبران كند. از این طریق، روشی برای تسكین ناراحتی ناشی از احساس گناه به او می آموزید. این تجربه و بسیاری تجارب مشابه دیگر به او یاد می دهد برداشتن چیزی كه متعلق به او نیست كار درستی نمی باشد.
ولی مواظب باشید! احساس شدید گناه باعث سرافكندگی كودك می گردد. اگر قضیه گل های باغچه همسایه را چندین بار تكرار كنید پسرتان احساس خواهد كرد این كار او یك فاجعه جبران ناپذیر و نابخشودنی است. با این كار شما او را سرافكنده و خجالت زده خواهید كرد. از این نوع برخورد بپرهیزید، زیرا هیچ سودی ندارد و موجب می شود كودك شما احساس كند بچه بدی است؛ در صورتی كه او باید متوجه سوء رفتارش شود و همچنین اینكه می تواند آن را جبران كند. شما می توانید برای آموزش كارهای درست و غلط به كودكان خود چهار حس فوق الذكر را در آنان القا كنید. از اختیارات خود زیركانه و مسئولانه استفاده كنید. همواره به خاطر داشته باشید كودكان شما در حال پرورش حس خویشتنداری و نیروی وجدان خود هستند. سعی كنید انتظارات شما از كودك معقول و واقعی باشد و به یاد داشته باشید كه باید آموزش كارهای درست و غلط را بارها تكرار كنید. سرانجام هنگامی كه ببینید فرزندانتان صادق و درستكار هستند می فهمید نیروی وجدان آنها به درستی عمل می كند و شما وظیفه خود را انجام داده اید.
جان فاول

منبع : روزنامه همشهری