نظام ملی اطلاع‌رسانی؛ رکن اصلی توسعه

در این مقاله, ابتدا به دلائل اهمیت و ضرورت اطلاعات در عصر حاضر و نقش آن در فرایند تصمیم‌گیری موثر و پیشرفت و توسعه جوامع اشاره گردیده و سپس به بررسی وضعیت نظام اطلاع‌رسانی كشور ایران از دیدگاه كارشناسان و صاحبنظران پرداخته می‌شود آنگاه, ساختار و عملكرد نظام ملی اطلاع‌رسانی در چند كشور از جمله مالزی, دانمارك, سنگاپور و اُردن مورد بررسی قرار گرفته و در پایان نیز پیشنهادهایی در جهت طراحی و ایجاد یك نظام ملی اطلاع‌رسانی جامع ارائه گردیده است.
اقتضای جان چو این دل آگهی است
هر كه آگه بود جانش هم قوی است
مولوی
با نگاهی به سیر تحول حیات بشر, در می‌یابیم كه انسان از آغاز زندگی خود در كره زمین دوره‌ها و اعصار مختلفی را تجربه نموده است. »الوین تافلر« در كتاب معروف خود با نام »موج سوم«, تمدن بشر را متأثر از سه موج می‌داند كه با هر موج, تاریخ تمدن وارد فصل جدیدی می‌شود ]۱[. اكنون در پایان دههء آخر از هزارهء دوم و شروع هزارهء سوم میلادی, مقولهء دانش و اطلاعات بُعد تازه‌ای به خود گرفته, به گونه‌ای كه در اكثر محافل علمی جهان سخن از گذار جوامع بشری به جوامع اطلاعاتی می‌رود؛ زیرا شاهدیم كه پس از انقلاب صنعتی اول و عصر صنعتی كه در آن, شرایط مادی زندگی بشر بهبود یافت, انقلاب صنعتی دوم و عصر فراصنعتی با هدف پردازش داده‌ها و كسب دانش برای كمك به ارتقای سطح معنوی زندگی بشر رخ می‌دهد. از جمله دلائل توجه روزافزون به دانش و اطلاعات در عصر حاضر, می‌توان به پیچیدگی جوامع, پیشرفت فزایندهء فناوری, لزوم تغییرات سریع و همه جانبه در سازمانها و جوامع, و .. اشاره نمود. در این مقاله ابتدا دلایل اهمیت و ضرورت اطلاعات در عصر حاضر و نقش آن در تصمیم‌گیری و توسعهء جوامع بیان می‌گردد و سپس به بررسی وضعیت نظام اطلاع‌رسانی كشور ایران از دیدگاه كارشناسان و صاحبنظران پرداخته می‌شود؛ آن گاه ساختار و عملكرد نظام ملی اطلاع‌رسانی در چند كشور مورد بررسی قرار می‌گیرد و در پایان نیز پیشنهادهایی برای طراحی و ایجاد یك نظام اطلاع‌رسانی جامع ارائه می‌گردد.
نقش اطلاعات در فرآیند تصمیم‌گیری موثر
از جمله مسائل بسیار مهم در ادارهء امور یك سازمان, تصمیم‌گیری است. »پیتر دراكر« معتقداست كه »تاكید مدیریت آینده بر فرایند تصمیم‌گیری و درك این فرایند است« ]۲[. از این رو بسیاری از صاحبنظران مدیریت بر این باورند كه تصمیم‌گیری مترادف مدیریت, یا مهمترین بخش و جوهر آن است. بدیهی است كه تصمیم‌گیری به شیوهء كارا و موثر, بویژه در دنیای متحول و پیچیدهء كنونی, مستلزم به كارگیری و برخورداری از مقادیر زیادی از اطلاعات می‌باشد و در واقع, اطلاعات یك وسیله و ابزار راهبردی مهم در تصمیم‌گیری مدیریت محسوب می‌شود و بدون شك كیفیت تصمیمات مدیریت نیز بستگی به صحت و دقت اطلاعاتی دارد كه در زمان تصمیم‌گیری در اختیار وی قرار دارد ]۳[. گستردگی تحولات و دگرگونی‌های داخلی و خارجی سازمانها و جوامع, بتدریج ضرورت اخذ تصمیمات پیچیده‌تر را برای مدیران آشكار ساخته, بطوری كه امروز بدون دسترسی به سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت, تصمیم‌گیری به مفهوم علمی آن امكانپذیر نیست. »دونكن« از بارزترین ویژگی‌های انتقال از محیطهای ساده به پیچیده یا محیطهای ایستا به پویا را عدم اطمینان و پیش‌بینی ناپذیری امور و تحولات, و وجود تصمیمات برنامه‌ریزی نشده می‌داند ]۴[. لذا با توجه به شرایط كنونی حاكم بر سازمانها و جوامع, مدیران باید اهمیتِِِ داشتنِ اطلاعات و یا دسترسی به آن, بویژه در رابطه با تصمیمات برنامه‌ریزی نشده و كاهش عدم اطمینان را درك كنند ]۵[ و در جهت دستیابی به اطلاعات دقیق, صحیح و بهنگام به عنوان یك ضرورت اساسی در تصمیم‌گیری, و یك منبع و دارایی گرانبها اهتمام ورزند.
نقش اطلاعات در توسعهء جوامع
برنامه‌ریزی توسعه و توسعهء آگاهانهء اقتصادی و اجتماعی, تلاش ارزشمندی است كه نیاز شدید به دانش و اطلاعات دارد و به جرأت می‌توان گفت كه امروزه پیشرفت و توسع, نمود عینی كاربرد اطلاعات است. اگر جوامع كنونی را در دو دستهء توسعه‌یافته و درحال توسعه قرار دهیم, مشخصاً به دو گروه ثروتمندان اطلاعاتی(۱) و فقرای اطلاعاتی(۲) برمی‌خوریم ]۶[. جوامع توسعه‌یافته و ثروتمندان اطلاعاتی, جوامعی هستند كه به ابزار پیشرفت و توسعه مسلح‌اند, به جامعه اطلاعاتی به عنوان محصول عصر اطلاعات بدل شده‌اند, پیشتاز میدان تلقی می‌گردند و سایر جوامع, دنباله‌رو آنها خواهند بود. بدیهی است این جوامع به اهمیت اطلاعات پی برده و از تسهیلات آن بهره‌مندند. درك این واقعیت كه در برخی از كشورهای توسعه‌یافته بیش از ۵۰% اشتغال نیروی انسانی در بخش اطلاعات و صنعت اطلاع‌رسانی است, بر اهیمت موضوع می‌افزاید؛ تا جایی كه سهولت در دسترسی به اطلاعات را شاخص تعیین كننده در امر توسعه دانسته‌اند ]۷[.در چنین شرایطی, جوامع درحال توسعه و فقرای اطلاعاتی اگر بخواهند فاصلهء عمیق خود با جوامع پیشرفته را از میان بردارند باید از راه كسب دانش و اطلاعات در جهت توسعه بكوشند و تنگناهای موجود خود را ناشی از به كارگیری ابزارهای دیروزی برای حل معضلات امروزی بدانند. برنامه‌ریزان و سیاستگذاران در این جوامع با توجه به رسالت خطیر و تعهد سنگین خود به عنوان رابط بین حال و آیندهء جوامع خود, باید توجه لازم را به این مهم معطوف دارند و تمهیدات و انگیزهء لازم برای ایجاد نظام منسجم و هماهنگ اطلاعات و فناوری آن را فراهم نمایند. بنا به نظر پروفسور »پال رومر« ]۸[ استاد دانشگاه بركلی »اگر قرار باشد بیش از ۶۰% عوامل رشد و توسعه پایدار را براساس دانش و دانایی بدانیم, لازم است هرگونه برنامه‌ریزی در راستای تحقق توسعه پایدار را براساس دانس و دانایی و بهره‌گیری از فناوری اطلاعات طراحی نماییم« و اهمیت این امر به حدی است كه این مهم هیچگاه نباید تحت‌الشعاع كمبودها و صرفه‌جویی‌های مالی و اقتصادی قرار گیرد, بدین معنا كه هرگاه جامعه با جوامعی با كمبود منابع و تنگناهای مالی اقتصادی بیشتری مواجه باشند, ضرورت توجه به این امر, جدی‌تر می‌نماید؛ زیرا پرداختن به آن می‌تواند فرصت‌های ویژه‌ای را در مقوله‌های مختلف توسعهء اقتصادی, اجتماعی و انسانی, علمی و كاربردی فراهم نماید.
بررسی وضعیت نظام اطلاع‌رسانی در ایران
در حال حاضر, اغلب كشورهای درحال توسعه برای گام نهادن به عصر اطلاعات, برنامه‌ای از قبل تعیین‌شده دارند كه در آن اهداف, راهبردها, سیاستها, فعالیت‌های اجرایی, پروژه‌ها و ... بطور دقیق مشخص شده‌اند. در كشور ما نیز این مهم از ابتدا مورد توجه بوده و به منظور اعمال مدیریت مبتنی بر نگرش سیستمی و جامع, و ایجاد هماهنگی بین واحدها و سازمانها (بویژه سازمانها و نهادهای دولتی بدلیل ماهیت و اثر فرابخشی آن), یكی از بالاترین مراجع برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری كشور, متولی آن قرار داده شد (اشاره به قانون تاسیس سازمان برنامه و بودجه مصوب ۱۳۳۲) و سپس این وظیفه به مركز آمار ایران محول گردید (قانون تاسیس مركز آمار ایران مصوب تیرماه ۱۳۴۴). به دلیل مشكلاتی كه در ادامه به آن اشاره خواهد شد, از دیرباز و از شروع برنامه‌ریزی در ایران, همواره از جمله موانع عمدهء تصمیم‌گیری و سیاستگذاری در برنامه‌های توسعهء اقتصادی, اجتماعی و فرهنگی, نبود یك سیستم هماهنگ و منسجم برای دستیابی به اطلاعات قابل اعتماد در سطح ملی بوده و این محدودیت اطلاعاتی نه تنها باعث شده كه اجرای برنامه‌ها بصورت دقیق و قوی انجام نشود, بلكه درمواردی زیان‌های اقتصادی و اتلاف وقت و منابع فراوانی را نیز به دنبال داشته و دارد ]۹[.خوشبختانه در سالهای اخیر با وجود نگرش‌های مثبت صاحبنظران و مدیران در سطوح بالای كشور, توجه جدی و بازنگری به نظام و ساختار موجود اطلاع‌رسانی و هرگونه سرمایه‌گذاری و وضع قوانین و مقررات در این زمینه ضرورت تام یافته و به عنوان یكی از عوامل تعیین‌كننده در موفقیت برنامه‌ها و طرح‌های توسعه باید در رأس برنامه‌های دست‌اندركاران و مسئولان ذیربط قرار گیرد. از دیدگاه صاحبنظران و كارشناسان, نقاط ضعف و نارسایی‌های مختلفی درنظام اطلاع‌رسانی موجود كشور وجود دارد ]۱۰ تا ۱۷[ كه در زیر, اهم آنها را براساس سه مقولهء اصلی در فرایند اطلاع‌رسانی, یعنی گردآوری و تولید, سازماندهی, و اشاعهء اطلاعات, تقسیم‌بندی و بطور خلاصه به آنها اشاره می‌كنیم.
الف: نقاط ضعف در گردآوری و تولید اطلاعات
۱- نامشخص بودن نیازهای اطلاعاتی نظام برنامه‌ریزی قبل از تولید اطلاعات؛
۲- بی‌توجهی به نیاز دستگاههای اجرایی در هنگام جمع‌آوری داده‌ها؛
۳- نبود رابطه بین عرضه و تقاضای اطلاعات؛
۴- نبود مفاهمه و بیان مشترك در تعاریف و مفاهیم؛
۵- ارائهء داده‌ها و اطلاعات پردازش نشده و غیر كارشناسانه؛
۶- ارائهء اطلاعات نابهنگام و آمارهای كهنه؛
۷- نبود نگرش مثبت در مدیران نسبت به آمار اطلاعات و در نتیجه عدم ارائهء داده‌های سازمان‌یافته و دقیق از طرف آنان.ب: نقاط ضعف در سازماندهی اطلاعات
۱- نبود یك مرجع سیاستگذاری مركب از نمایندگان كلیهء دستگاههای دولتی كه بر بخش‌های مختلف اقتصادی, اجتماعی, فرهنگی و ... اشراف داشته باشد؛
۲- نبود دستگاه مسئول و متولی واحد, و نامشخص‌بودن جایگاه دستگاههای اصلی آمار و اطلاعات؛
۳- تداخل و عدم تقسیم دقیق وظایف بین مراكز ذیربط, و وجود سازمانهای موازی؛
۴- عدم همكاری سازمانها و منابع اطلاعاتی در ارائهء اطلاعات؛
۵- نبود امكانات, ابزارها, نیروی انسانی متخصص و وجود محدودیت‌های مالی؛
۶- نبود مدیریت اطلاعات.
ج: نقاط ضعف در اشاعهء اطلاعات:
۱- محروم ماندن متقاضیان و مصرف‌كنندگان اصلی آمار و اطلاعات بدلیل نداشتن ارتباط تعریف شده و مشخص با مراكز اطلاع‌رسانی؛
۲- بهره‌گیری نكردن از اطلاعات در برنامه‌ریزی‌ها بدلیل نبود نگرش مثبت, و ارائه اطلاعات نادقیق قبلی؛
۳- مشكلات ناشی از ضعف فرهنگ عمومی و فرهنگ اطلاعاتی همگانی در ارائه و به كارگیری اطلاعات.
وضعیت نظام ملی اطلاعات در چند كشور
باتوجه به حركت همه جانبهء جوامع مختلف به سوی جامعه اطلاعاتی و عصر اطلاعات و تلاش آنان در جهت ایجاد بستر مناسب برای همسویی با این حركت جهانی, بدیهی است مطالعه و شناخت مكانیسم سیاستگذاری‌های شكل گرفته و اجرا شده در زمینهء نظام ملی اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات در جهات ساختاری و عملكردی, و بهره‌گیری از الگوهای آنان می‌تواند زمینه‌های مناسبی را برای ایجاد نظام جامع اطلاع‌رسانی فراهم نماید كه در دنباله تنها به ذكر چند نمونهء مختصر اكتفا می‌كنیم.
مالزی
مالزی از جمله كشورهایی است كه عصر اطلاعات را به خوبی درك نموده و بمنظور پیشبرد و هدایت سریع و هدفمند فناوری اطلاعات, »شورای ملی فناوری اطلاعات« را با هدف ایجاد جامعه غنی از اطلاعات و با در نظر گرفتن دورنمایی از سال ۲۰۲۰ تأسیس نموده است. رئیس این شورا نخست وزیر مالزی است و اعضای آن كه شامل نمایندگانی از بخش خصوصی و دولتی هستند به همراه جمع كثیری از مشاوران عالی رتبه در این زمینه, برای دورهء ۳ ساله انتخاب می‌شوند. این شورا جنبه‌های مختلف فناوری اطلاعات از جمله میكروالكترونیك, مخابرات, نرم‌افزار, نیروی انسانی و غیره را بررسی و چگونگی توسعه آن را در كشور در كلیهء ابعاد مشخص و پیشنهاد می‌كند. این شورا به طور مستقیم با دولت در ارتباط است و هدفهای تعیین شده از طرف آن را اجرا می‌كند؛ همچنین برنامهء ملی و دیگر برنامه‌های فناوری اطلاعات در كشور را نظارت می‌كند, بر پروژه MSC(۳) (پروژه ملی »مسیر برتر چندرسانه‌ای« كه كاربردهای نمادین آن و فعالیت‌های بخش خصوصی و ... كنترل دارد. این شورا همچنین دارای یك بخش مهم و راهبردی به نام »شورای ایالتی فناوری اطلاعات« است كه مسئول تدوین برنامهء ملی فناوری اطلاعات می‌باشد ]۱۸[.
دانمارك
فناوری اطلاعات در دانمارك به عهده دولت است و به دلیل اهمیت فراوان آن, وزارتخانه‌ای به نام »وزارت تحقیقات و فناوری اطلاعات« مسئولیت طراحی و پیاده‌سازی مسائل فناوری اطلاعات را در راستای رسیدن به جامعهء اطلاعاتی به عهده دارد. از نقطه نظر دولتمردان دانمارك, جامعهء اطلاعاتی باید به گونه‌ای باشد كه هر فرد بتواند به آسانی و بار ارتباطی منطقی به اطلاعات دسترسی داشته باشد و در واقع چگونگی كاربرد فناوری اطلاعات را بداند. به همین منظور دولت دانمارك در سال ۱۹۹۵, اولین اعلامیه خود را به عنوان »از خیال تا جامعهء اطلاعاتی۲۰۰۰« را كه مربوط به خط‌مشی فناوری اطلاعاتی و اجرای آن در دانمارك بود به مجلس ارائه كرد.
سنگاپور
در حال حاضر متولی اصلی فناوری اطلاعات در سنگاپور »هیئت ملی رایانه« است كه ارتباط بسیار نزدیكی با هیئت ارتباطات سنگاپور دارد. »هیئت ملی رایانه« یكی از اركان توسعهء اقتصادی-اجتماعی این كشور محسوب می‌شود و مسئولیت راهبری و توسعهء فناوری اطلاعات در این كشور را به عهده دارد. این هیئت از سال ۱۹۸۱ به منظور استیلای سنگاپور بر عصر اطلاعات با بهره‌برداری از فناوری اطلاعات و همچنین كسب توان رقابت اقتصادی و ارتقای سطح زندگی تشكیل شد و هدف اصلی آن, سوق دادن كشور به جایی است كه یكه تاز میدان رقابت در عصر اطلاعات باشد. سنگاپور برای گسترش و كاربرد فناوری اطلاعات در كشور دو طرح عظیم »فناوری اطلاعات در سال ۲۰۰۰« را در حال اجرا دارد ]۲۰[.
اردن
دركشور اردن از اواسط دههء ۱۹۸۰ تلاشهایی برای ایجاد یك نظام ملی اطلاعات بر پایه مشاركت تمامی بخشهای درگیر آغاز شد. هدف از این »نظام ملی اطلاعات«, سازماندهی و مدیریت فعالیتهای مرتبط با اطلاعات در راستای اراده ملی بود و به این منظور تشكیلاتی با عنوان »مركز ملی اطلاعات« برای هماهنگی به وجود آمد. سیاستگذاری ملی, موضوعی بود كه نظام ملی اطلاعات با آن مواجه بود و باید تبیین و تدوین می‌شد. از این رو »مركز ملی اطلاعات« چهارچوب سیاست ملی را در این زمینه بررسی و مطالعه نیازهای اجتماعی, اقتصادی, فنی و جنبه‌های تشكیلاتی را در اولویت قرار داد و به ساختار اداری آن نیز در سطوح ملی و بخشی توجه كرد. از جمله مهمترین وظایف »مركز ملی اطلاعات« اردن می‌توان به پی‌ریزی و مدیریت نظام ملی اطلاعات, ایجاد هماهنگی میان مراكز مختلف تولید, پردازش و توزیع اطلاعات, استانداردسازی رویه‌ها و روشهای پردازش اطلاعات, توسعهء نرم‌افزار, آموزش نیروی انسانی, ایجاد پایگاههای مرجع و اساسی داده‌ها اشاره نمود ]۲۱[.
نتیجه‌گیری و پیشنهاد
آنچه گفته شد بیانگر نقش بسزای اطلاعات در تصمیم‌گیری‌های مدیریت, اهمیت شایان توجه آن در پیشرفت جوامع درحال توسعه, و از میان برداشتن فاصلهء موجود بین این كشورها با جوامع پیشرفته است. بررسی و طرح مسائل مبتلا به نظام ملی اطلاع‌رسانی در كشور از دیدگاه صاحبنظران و كارشناسان امر كه حاصل سالها تجربه, مطالعه و مواجههء آنان با این موضوع می‌باشد و همچنین تلاش همه جانبهء سایر كشورها در این زمینه, همگی بر لزوم یك نظام اطلاع‌رسانی كارآمد برای استفادهء هر چه بیشتر از منابع و امكانات محدود تاكید دارد. بدیهی است كه فقدان چنین نظامی موجب ناكارایی برنامه‌ریزی توسعهء ملی خواهد بود. لذا توجه به نكات و پیشنهادهای زیر قبل از هر گونه بازنگری و تصمیم‌گیری در این زمینه مفید و لازم به نظر می‌رسد:
۱- تلاش و توجه جدی سیاستگذاران و دست‌اندركاران به منظور تدوین یك خط‌مشی ملی در فناوری اطلاعات ]۲۲[ به منظور ایجاد نظام ملی اطلاع‌رسانی كه می‌تواند سهم بسزایی در توسعه همه جانبهء بخشهای مختلف جامعه داشته باشد.
۲- دستگاه مسئول اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات در كشور بدلیل اثر فرابخشی آن باید زیر نظر بالاترین مرجع تصمیم‌گیری اجرایی كشور باشد كه این خود, حاكی از اهمیت به كارگیری اطلاعات در كشور خواهد بود ]۲۳[.
۳- ایجاد تشكیلات و سازمان اجرایی مناسب, با نقش هماهنگ‌كنندگی در سطح ملی و با وظایف و اختیارات لازم, امكانات و نیروی متخصص مورد نیاز, و توجه به جایگاه مناسب شغلی كاركنان آن, تا هماهنگی لازم در زمینهء مدیریت و سازماندهی فعالیت‌های مرتبط با اطلاعات را تحقق بخشد.
۴- وضع قوانین و مقررات و مكانیسم‌های لازم كه براساس آن وزارتخانه‌ها, سازمانها و دستگاههای مختلف (بویژه دولتی) مكلف به همكاری مستمر و نزدیك با نهاد مسئول اطلاع‌رسانی در كشور شوند و به كارگیری روشهایی كه به تقویت این همكاری كمك نماید.
۵- اعمال مدیریت داده‌ها بطور اصولی و دقیق در جهت تعیین نیاز كاربران اطلاعات و هدایت تولیدات اطلاعاتی به سوی كاربردی شدن هر چه بیشتر.
۶- ایجاد و توسعهء شبكه‌های داخلی اطلاع‌رسانی و مجموعه‌های اطلاعاتی در موسسات دولتی و غیردولتی و همكاری با پایگاهها و شبكه‌های جهانی اطلاع‌رسانی.
۷- فراهم نمودن بستر فرهنگی بمنظور برقراری فضای مبتنی بر اعتماد در عموم از طریق رعایت رازداری, تعهد در اطلاع‌رسانی عمومی در حد معین, بیطرفی و استقلال در نظام اطلاع‌رسانی.
امید است كه در آینده‌ای نزدیك شاهد استقرار نظام ملی اطلاع‌رسانی جامع در كشور و بهره‌گیری از آن در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‍‌های مختلف در جهت پیشرفت و توسعهء ملی باشیم.
پی‌نوشت‌ها
۱-The information rich
۲-The information poor
۳-Multimedia Super Corridor (MSC)
منابع
۱-Toffler, Alvin; The Third Wave, New York, William morry ۱۹۸۰.
۲-Drucker. P.F. “How the effective exe tive does it “Furtune, Februry ۱۹۸۷P. ۱۴۲-۱۴۵.
۳-سعادت, اسفندیار. فرایند تصمیم‌گیری در سازمان انتشارات دانشگاه تهران, تهران ۱۳۷۳, ص ۱۴۳.
۴-Duncon, R.B. “Characteristics of organizational environment and perceived environment of uncertainty”, Administrative Science Quarterly, NO.۳. ۱۹۸۲.
۵-مردوخی, بایزید, »نقش مراكز اطلاع‌رسانی در ارتقاء برنامه‌ریزی و سیاستگذاری«, نشریه برنامه و بودجه, شماره ۱, ص ۷۵.
۶-بهشتی, ملوك‌السادات »جامعه اطلاعاتی و توسعه«, نشریه اطلاع‌رسانی, مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران؛ شماره ۳, دوره ۱۲, ص ۳.
۷-»نقش كلیدی انفورماتیك در توسعه«, نشریه انفورماتیك, شماره ۶۷, اردیبهشت ۱۳۷۷, ص ۲.
۸-همان منبع ص ۳.
۹-»نظام ملی اطلاع‌رسانی, گامهایی باید پرشتاب«, مجلس و پژوهش؛ سال ۳۰, شماره ۱۷, آبان ۱۳۷۴.
۱۰-بهشتیان, مهدی و حسین ابوالحسنی »سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت«. انتشارات بنیاد مستضعفان و جانبازان تهران ۱۳۷۴.
۱۱-كیانی‌نژاد, محمدصادق »مشكلات نظام آماری, بررسی موردی استان كرمان«, نشریه برنامه و بودجه, سازمان برنامه و بودجه شماره ۴, ص ۴۰.
۱۲-منتظمی, »مدیران, سیستم اطلاعات و نقش كامپیوتر«. نشریه تدبیر, شماره ۲۸.
۱۳-هاشمی, سیما و ... »اطلاعات برای تصمیم‌گیری مدیران«, نشریه تدبیر, شماره ۵۰, ص ۵۶.
۱۴-»فقر آماری با شیوه‌های نادرست بكارگیری اطلاعات«, نشریه تدبیر, شماره ۵۹, ص ۵۴.
۱۵-»مراكز متعدد آماری و شبكه ارتباطی مدیران«, نشریه تدبیر, شماره ۵۹, ص ۵۶.
۱۶-»نظام آماری كشور, بالاخره مسئولیت باكیست«, روزنامه همشهری, ۸ آبان ۱۳۷۴.
۱۷-»نظام آماری در ایران چاره‌ای باید«, نشریه مجلس و پژوهش, سال چهارم, شماره ۲, خرداد و تیر ۱۳۷۵, صفحه ۳۲ تا ۱۳۷.
۱۸-میقانی, بهزاد »فن‌آوری اطلاعات در مالزی«, نشریه انفورماتیك, شماره ۶۷, اردیبهشت ۱۳۷۷.
۱۹-والدان, ر. »الگوی كشور دانمارك, جامعه اطلاعاتی برای همه«, نشریه انفورماتیك, شماره ۶۸, تهران ۱۳۷۷.
۲۰-فیضی, علی؛ »سنگاپور, جزیره هوشمند«, نشریه انفورماتیك, شماره ۷۲, آبانماه ۷۸, ص ۱۹۰ تا ۱۹۴.
۲۱-حكمت, اكبر؛ »آماده‌سازی اردن برای قرن ۲۱«, نشریه انفورماتیك, شماره ۶۶, فروردین ۷۷, ص ۸۸ تا ۹۶.
۲۲-مرغلانی, محمد؛ »عوامل موثر بر انتقال فن‌آوری اطلاعات در كشورهای درحال توسعه«, ترجمه عباس گیلوری, نشریه اطلاع‌رسانی, دوره ۱۳, شماره ۱۲, زمستان ۱۳۷۶, ص ۳۱.
۲۳-میقانی, بهزاد, »نظام انفورماتیك كشور«, نشریه انفورماتیك, شماره ۷۰, مردادماه ۱۳۷۷, ص ۱۲۳.
نوشته: محمد لگزیان
عضو هیئت علمی گروه مدیریت-دانشگاه فردوسی مشهد

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی