روزنامه‌نگاری دینی

اگر کمی آسان بگیریم و از این واقعیت که روزنامه نگاری پدیده ای از آن دنیای نوین است بگذریم، آن وقت می توانیم بگوییم «ابوالفضل بیهقی» اولین گزارشگر عرفی مسلک و «ناصر خسرو» نخستین گزارشگر دینی ایران است.
بیهقی و ناصر خسرو هر دو در جوانی در دربار غزنویان به نوشتن پرداختند و کسانی مانند «ابوریحان بیرونی» و «ابوسهل زوزنی» استاد و راهنمای آنان بودند و نوشتن با بی طرفی و چنان که حقیقت است رسم و راه آنان بود.
بیهقی (۳۸۵- ۴۷۰ هجری) می گفت: «سخنی نرانم تا خوانندگان این تصنیف گویند شرم باد این پیر را.» و تصریح می کرد که «غرض من آن است که تاریخ پایه ای بنویسم و بنایی افراشته گردانم چنان که ذکر آن تا آخر روزگار باقی ماند.» و ناصر خسرو با آن که یک مبلغ آیین اسماعیلی بود در ستیز با آیین رسمی دینداری بود و به صراحت می نوشت: «این رشوت خواران فقهایند شما را. ابلیس فقیه است اگر این ها فقهایند.».
در سال های پس از حمله مغولان دو گونه روایت گری تاریخی شکل گرفت: گونه ای که در کنار صاحبان قدرت تلاش می کرد رد تاریخی ایران را نگاه دارد (چنان که خاندان جوینی –مثلاً در تاریخ جهانگشا- چنان کردند) و گونه ای که در پناهگاه های شورشیانی چون اسماعیلیان به جا ماند و در فتح «قلعه الموت» به فرمان مغولان از بین برده شد. نمونه برجسته از این گونه روایت گری است که در قالب مقالات (رسایل) «اخوان الصفا» بی آن که نویسندگان پنهان آن شناخته شده باشند -در شکل مقالات دینی- ادبیات مورد نیاز برای براندازی خلافت و بازسازی زندگی فرهنگی ایرانی را در پرتو باور به آسان گیری دینی خلق کرد.
راهی که در زمان جنبش بیداری پیش از مشروطیت از سوی روحانیون و طلابی که به تجدد باور داشنتد دنبال شد و بخش دین باورانه ادبیات مشروطیت و به ویژه روزنامه نگاری دینی آن را شکل بخشید.
در زمان حکومت پهلوی روزنامه نگاری دینی در بستر مجلات تبلیغی رنگ مخالفت با حکومت و هواداری از آزادی خواهی با تعریف دینی گرفت و تلاش برای دفاع از دین با نوشتن برعلیه مخالفان دین و به وبژه مخالفان روحانیت آمیخته شد.
شکل تکامل یافته ای از این روزنامه نگاری با تاثیر گرفتن بسیار از جریان اصلی روزنامه نگاری در ایران -که جریانی عرفی مسلک بود- در سال های پس از انقلاب در پناه محدودیت های موجود برای روزنامه نگاری عرفی مسلک –با نحله های گوناگون– رشد کرد و تداوم روزنامه نگاری را در شرایط سخت امکان پذیر ساخت.
روزنامه نگاری دینی در ایران در سال های پایانی دهه هفتاد به تدریج فاصله خود با روزنامه نگاری عرفی را کمتر کرد و به موجی از رشد مطبوعات در فاصله سال های ۷۶ تا ۸۰ انجامید که با سرکوب شدید رو به رو شد.
از دید صاحبان قدرت آن چه در روزنامه نگاری ایران در حال شکل گیری بود قدرت گرفتن روزنامه نگاری عرفی مسلک بود.
اما واقعیت این است که در کنار روزنامه نگاری عرفی مسلک اشکال تازه ای از روزنامه نگاری دینی ظهور یافت. این روزنامه نگاری با وجود آن که بر نقش اصلی دین و نگاه دینی تاکید می کرد اصول حاکم بر بی طرفی و نسبیت و معیار های جهانی روزنامه نگاری را باور داشت و بر مرز های میان روزنامه نگاری دینی و تبلیغ گری مستقیم دینی تاکید می کرد.
این گونه از روزنامه نگاری دینی در سال های اخیر با محدودیت بسیار رو به رو است و تنها دو گونه از روزنامه نگاری دینی امکان فعالیت دارد. یکی گونه ای که به دلیل نزدیکی به نهاد های سنتی قدرت دینی در ایران مانند حوزه علمیه یا برخی روحانیون با نفوذ همچنان بر پا مانده اند و دیگری روزنامه نگاری که در قالب نهادهای مورد حمایت دولت در قالب نظریه مهندسی فرهنگی در سه سال اخیر مورد حمایت قرار گرفته است.
در آموزه مهندسی فرهنگی از رسانه و رزنامه نگاری حمایتگر به مثابه ابزاری برای کنترل رفتارها و محیط اجتماعی استفاده می شود تا از این طریق ظواهر دینی در جامعه پایدار بماند. اگرچه این پایدار ماندن بیش از آن که متکی به باور یا بینش دینی باشد بر اساس تشویق ها یا تهدیدهای فیزیکی باشد.
نمونه ای از این تشویق ها ترویج حجاب از طریق اعطای «کارت خوش حجابی» است که همزمان با ماه رمضان اجرای آن آغاز شده و به دختران در سن ۹ تا ۱۴ سال در صورت خوش حجاب بودن داده می شود و شماره حسابی هم به عنوان حساب خوش حجابی برای آنان باز می شود و در قرعه کشی ها هم به آنان به میزان یک ریع سکه طلا هدیه داده می شود. مجموعه ای از این گونه اقدامات و فعالیت ها را در پایگاه اینترنتی «سازمان تبلیغات اسلامی» می توان دید.
در سطح جهانی در دهه های اخیر تلاش برای رسیدن روزنامه نگاری دینی به جایگاهی روشن در درون نظام روزنامه نگاری عرفی و درک مشکلات آن در رسانه های امروز جهان فزونی گرفته است. انجمن خبرنگاران دینی (RNA) که در سال ۱۹۴۹ بنیان نهاده شده است از سال ۱۹۹۹ تلاش گسترده ای را برای کار آموزشی در این باره شروع کرده است که می توان آن را در پایگاه های اینترنتی religionlink و religionheadlines مشاهده کرد.

علی‌اصغر رمضان‌پور

منبع : مدیا نیوز