اصول ارزشیابی پیشرفت تحصیلی

باید این مطلب مهم را در نظر داشت كه جوامع پیشرفته بشری با عنایت به توسعه آموزش و پرورش خود توانسته اند پله های ترقی و توسعه همه جانبه را به پیمایند.در توسعه آموزش و پرورش ملاكها و فاكتورهای متعددی نقش دارند .مهمترین آن نظام ارزشیابی در آموزش می باشد .
آموزش را می توان به عنوان فرایند كنش متقابل معلم و دانش آموز تعریف كرد كه به موجب آن تجارب مناسب یادگیری برای رسیدن دانش آموزان به هدف های آموزش و پرورش فراهم می شود . در آموزش و پرورش سنتی ارزشیلبی به عنوان آخرین حاقه های فرایند یاددهی ،یادگیری تلقی می شود كه در پایان دوره آموزشی برای جدا كردن دانش آموزان با توانایی یادگیری متفاوت به كار می رفت .
امروزه ارزشیابی را بخش جدایی ناپذیر فرایند یاددهی - یادگیری می داند كه همراه با آموزش و در ارتباط تنگا نتگ با آن ، به گونه ای مستمر انجام می گیرد و به جای تاكید بر طبقه بندی دانش آموزان و مقایسه آنان با یكدیگر ، هدایت یادگیری آنان را مركز توجه خود قرار می دهد.
به منظورنظام بخشی به فعالیت های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با توجه به رویكردها ونگرشهای نوین درتعلیم وتربیت.اصول زیرتحت عنوان (اصول حاكم برارزشیابی پیشرفت تحصیلی ) تعیین شده است .
۱) جدایی ناپذیری ارزشیابی ازفرایند یاددهی-یادگیری:
ارزشیابی دانش آموزان باید به عنوان بخش جدایی ناپذ یر فرآیند یاددهی-یادگیری ونه به عنوان نقطه پایانی آن تلقی شود .
۲) استفاده ازنتایج ارزشیابی دربهبود فرآیند یاددهی-یادگیری واصلاح برنامه ها وروشها.
هدف غایی ارزشیابی ، اصلاح وبهبود فرآیند یاد دهی-یادگیری است ونتایج ارزشیابی ها بایددراصلاح برنامه ها وروشها مورداستفاده قراگیرد .
۳) هماهنگی میان هدف ها محتوا روش های یاددهی-یادگیری و فرآیند ارزشیابی:
در ارزشیابی باید تناسب و هماهنگی بین هدف ها، محتوا و روش های یاددهی-یادگیری مربوط به هردرس مورد توجه قرار گیر د.
۴) توجه به آمادگی دانش آموزان:
در طراحی و اجرای انواع برنامه های ارزشیابی باید به آمادگی های جسمانی ، عقلی ، عاطفی و روانی دانش آموزان توجه شود .
۵) توجه به رشد همه جانبه دانش آموزان:
در ارزشیابی باید به جنبه های مختلف رشد بدنی، عقلی ،عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و حركتی دانش آموزان توجه شود .
۶) توجه همه جانبه به دانش ها، نگرش ها و مها رت ها:
در ارزشیابی، متناسب با محتوای آموزش و پرورش باید به حیطه دانش ها، نگرش ها و مهارتهای دانش آموزان توجه شود۰
۷) توجه به ارزشیابی دانش آموز از یادگیری های خود (خود ارزشیابی):
در ارزشیابی باید شرایطی فراهم شود كه دانش آموز نیز بتواند از یادگیریها و عملكرد های خود و دیگر دانش آموزان ارزشیابی كند .
۸) ارزشیابی از فعالیتهای گروهی:
در نظام ارزشیابی ،علاوه بر ارزش یابی فردی، باید از فعالیتهای گروهی نیز ارزشیابی به عمل آید .
۹) توجه به فر آیند های فكری منتهی به تولید پاسخ:
در ارزشیابی باید علاوه بر پاسخ نهایی، به فرآیندی كه منجر به تولید پاسخ شده است توجه كرد۰
۱۰) تاكید بر نو آوری و خلاقیت :
در ارزشیابی باید با تاكید بر روش حل مساله ، زمینه رشد و شكوفایی دانش آموزان را فراهم كرد .
۱۱) تنوع روش ها و ابزار های اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی:
با توجه به اهداف ، ماهیت و نوع موارد ارزشیابی ، از انواع مختلف روش ها و ابزارهای ارزشیابی (مانند پرسش های شفاهی ،آزمون های عملی ،انواع پرسش های عینی و انشایی، روشهای مشاهده رفتار ، پوشه های مجموعه كار ، ارایه مقالات و طرح ها ، گزارش مربوط به فعالیت های تحقیقاتی ، ارزشیابی عملكردی ، ارزشیابی مستمر ، انواع دست ساخته ها ، روش خود سنجی و ...) استفاده می شود .
۱۲) استفاده از انواع ارزشیابی:
در فر آیند یاددهی- یادگیری لازم است با توجه به هدف ها ، محتوا و روش های تدریس از انواع ارزشیابی ها ( از قبیل تشخیصی، تكوینی، مجموعی، هنجار مرجع، هدف مرجع ، درونی، بیرونی ، ملی و ...) استفاده شود .
۱۳) استقلال مدرسه ومعلم در فرآیند ارزشیابی:
در فرآیند ارزشیابی باید استقلال مدرسه و معلم در چار چوب سیاست های كلی آموزش و پرورش حفظ شود .
۱۴) اصل رعایت قواعد اخلاقی و انسانی در ارزشیابی:
به موجب این اصل ، ارزشیابی باید به گونه ای سازماندهی و اجرا شود كه موجب خدشه دار شدن حقوق ، تعاملات انسانی ، اعتماد به نفس و سلامت روانی دانش آموز یا معلم نگردد .
۱۵) اصل توجه به تفاوت های فردی:
در انجام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می بایست به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه شود .
۱۶) ضرورت هماهنگی در تحقق اصول ارزشیابی:
در به كارگیری اصول فوق الذكر باید میان سازمانها ، مراكز ، ادارات، واحدها و سایر بخش های مسئول ارزشیابی در مورد روش ها ، ابزارها، معیار ها و برنامه های اندازه گیری و سنجش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، تعهد و هماهنگی كامل وجود داشته باشد .
● تعریف ارزشیابی:
ارزشیابی در آموزش و پرورش تعاریف متعددی دارد.
▪ كرونباخ ( cronbach) :
ارزشیابی را جمع آوری و به كار گیری اطلاعات در جهت اتخاذ تصمیم برای یك برنامه آموزشی تعریف می كند. ( شیرازی،علی، ص ۲۳۶)
▪ بی بای ( Beeby) :
ارزشیابی را فراگرد جمع آوری و تفسیر منظم شواهدی كه در نهایت به قضاوت ارزشیابی نظر به این كه به اقدام شخصی بیانجامد ، می داند. ابعاد این تعریف : جمع آوری شواهد ، تفسیر ، قضاوت و تصمیم گیری است. ( شیرازی ، علی ،ص ۲۳۶)
▪ استا فل بیم :
ارزشیابی رافرایند، تعیین كردن ( Delineating) ، به دست آوردن ( Obtaining) و فراهم ساختن ( Providing) اطلاعات مفیدی برای قضاوت در تصمیم گیری ها تعریف كردند.
انواع ارزشیابی
الف) اسكریون ( scriven) ارزشیابی ها را بر دو نوع ارزشیابی پایانی و تكوینی تقسیم می كند.
▪ ارزشیابی پایانی ( sammative Evaluation) :
ارزشیابی كه در مدارس متداول است و شامل ارزشیابی آخر سال یا دوره دانش آموزان برنامه یا روند آموزشی است.
مهمترین نقص ارزشیابی پایانی ماهیت مقطعی بودن آن است ، لذا قادر نیست اصلاحات یا تغییرات ضروری را در طول سال یا برنامه در جهت بهبودی و بهسازی فعالیتها ایجاد كن د.
▪ ارزشیابی تكوینی یا مستمر ( Formative Evluation) :
در این ارزشیابی اطلاعات به طور مداوم جمع آوری و مورد استفاده قرار می گیرد و نیاز به بازخورد های فردی – محیطی دارد تا بتواند تصمیم گیری های لازم را در جهت افزایش اثر بخش برنامه ها یا فعالیتهای آموزشی اتخاذ كند. این نوع ارزشیابی بیشتر به فراهم آوردن اطلاعات برای بهبودی كار تاكید دارد.
ب ) استافل بیم ( stuffle beam) :
ارزشیابی را در چهار نوع بیان می كند .
▪ ارزشیابی زمینه ( Context Evaluation) :
هدف این ارزشیابی فراهم ساختن یا ارائه یك منطق برای تعیین اهداف است. برای رسیدن به آن محیط – شرایط واقعی و مشكلات موجود – بایستی بررسی شوند و تصمیماتی مبتنی بر اصلاح شرایط و مشكلات اتخاذ گردد تا نیل به اهداف مورد نظر را میسر سازد.
▪ ارزشیابی درونداد ( Input Evaluation) :
این نوع ارزشیابی در ارتباط با چگونگی استفاده از منابع برای نیل به اهداف برنامه است شامل ارزشیابی توانایی های سازمان ، استراتژی هایی در جهت نیل به اهداف برنامه و طراحی یك استراتژی اجرایی – عملیاتی گردد.▪ ارزشیابی فر آیند ( Process Evaluation) :
به باز خورد های دوره ای خصوصا شناسایی نقص درونداد ها در حین اجرای برنامه مربوطه است.
▪ ارزشیابی برونداد ( Product Evaluation) :
به سنجش نتایج می پردازد كه نه تنها در آخر بلكه بر حسب ضرورت در فواصل برنامه صورت می گیرد.
یكی از تخصص های مورد نیاز دست اندركاران تعلیم و تربیت در سطوح مختلف سازمانی و اجرایی بر خوردار بودن از دانش ، مهارت سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می باشدكه فقدان آن در عرصه عمل و اجرا ناكار آمدی فر آیند یاددهی- یادگیری را به دنبال خواهد داشت. با وجود آگاهی از توانایی های علمی و تجربی دبیران و معلمان گرامی و مدیران آگاه و دلسوز واحد های آموزشی در حیطه ی سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ، لیكن به دلیل اهمیت موضوع و نیز ظرافت ها و پیچیدگی های این امر امید است با عنایت همكاران ارجمند در جهت تحقق اهداف آموزشی و تربیتی شاهد تعاملی پویا ، مستمر و پایدار باشیم ،
الف)تعریف اصطلاحات ومفاهیم ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
▪ ارزشیابی ( Evaluation) :
اصطلاح ارزشیابی یا ارزیابی به طورساده به تعیین ارزش (Value) برای هرچیزیادآوری ارزشی ( Value judgement) كردن گفته می شود ارزشیابی به یك فرآیند نظام داربرای جمع آوری، تحلیل وتفسیرا طلاعات گفته می شود به این منظور كه تعیین می شود آیا هدف های موردنظر تحقق یافته اند یادرحال تحقق یافتن هستند وبه چه میزانی.
▪ ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ( Academic achevement evaluation):
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی عبارت ازسنجش عملكرد یادگیرندگان ومقایسه نتایج حاصل باهدفهای آموزشی ازپیش تعیین شده به منظور تصمیم گیری دراین باره كه آیا فعالیت های آموزشی معلم و كوششهای یادگیری دانش آموزان یا دانشجویان به نتایج مطلوب انجامیده اند و به چه میزانی.
▪ ارزشیابی آغازین ( Preassessment) :
نخستین ارزشیابی معلم كه پیش از فعالیت های آموزشی او به اجرا در می آید ارزشیابی آغازین نامیده می شود.
▪ ارزشیابی تكوینی یا مستمر ( Formative evaluation):
آن چه عمدتا به منظور كمك به اصلاح موضوع مورد ارزشیابی یعنی برنامه یا روش آموزشی ، مورد استفاده قرار می گیرد ، ارزشیابی تكوینی نام دارد.
▪ ارزشیابی تشخیصی (Dignostic evaluation) :
نوعی از ارزشیابی تكوینی است كه با هدف تشخیص مشكلات یادگیری دانش آموزان در یك موضوع درسی به كار میرود و معمولا در جریان آموزش انجام می گیرد.از طریق ارزشیابی تشخیصی می توان معاومات و مهارتهای لازم دانش آموزان را برای ورود به مطالب جدید تشخیص داد ونیز معیاری است برای سنجش رفتار ورودی دانش آموزان كه به كمك آن می توان نقطه شروع فعالیت های آموزشی را مشخص كرد .
▪ ارزشیابی تراكمی یا پایانی( Summative evaluation) :
در ارزشیابی تراكمی تمام آموخته های دانش آموزان در طول یك دوره آموزشی تعیین می شوند و هدف آن نمره دادن به دانش آموزان و قضاوت درباره اثر بخشی كار معلم و برنامه درسی با یكدیگر است. به وسیله این ارزشیابی می توان یاد گیری های متراكم دانش آموزان را در طول یك دوره آموزشی اندازه گیری كرد و چون معمولا در پایان دوره آموزشی به عمل می آید به آن ارزشیابی پایانی نیز می گویند.
اندازه گیری ( Measurement ):
اندازه گیری فر آیندی كه تعیین می كند یك شخص یا یك چیز چه مقدار از یك ویژگی برخوردار است.
▪ آزمون ( test):
آزمون وسیله یا روشی نظام دار برای اندازه گیری نمونه ای از رفتار است.
▪ آزمودن ( testing) :
وقتی كه برای اندازه گیری یكی از ویژگی های روانی یا تربیتی یك فرد یا گروهی از افراد از آزمون استفاده می شود به این عمل یا فعالیت آزمودن می گویند.
▪ سنجش ( Assessment) :
سنجش به یك تحلیل جامع و چند وجهی از عملكرد گفته می شود.
▪ پرسشنامه ( Questionnaire) :
مجمو عه ای سوال كه به روش علمی تهیه شده و ارزشیاب یا پژوهشگر از طریق آن قادر به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز جهت انجام طرح خود می باشد.
▪ سوال عینی ( Objective items) :
به سوالاتی اطلاق می شود كه می تواند به طور عینی نمره گذاری شود. این سوال چنان است كه افراد پاسخی را از میان فهرستی از پاسخ ها انتخاب می كنند.
▪ تنه سوال ( Stem):
بخش مقدماتی یك سوال عینی را تنه سوال گویند.
▪ سوال انشایی ( Essay items) :
نوعی سوال كه دانش آموز تقریبا پاسخی طولانی را كه تا چند بند می رسد نوشته و سازمان دهد.
▪ سوال جور كردنی ( Matching item) :
عبارت از سوالی كه شامل دو ستون سؤال وجواب است واز دانش آموز خواسته می شود كه بین موارد دو ستون ارتباط را پیدا كند.
▪ سوال چند گزینه ای ( Multiple choice item) :
عبارت از شكلی از سوال است كه در آن آزمایش شونده پاسخ صحیح را از یك فهرست كزینه های محتمل انتخاب می كند .
▪ سوال صحیح.غلط ( True – False item) :
عبارت از شكلی از سوال است كه در آن امتحان شونده بیان می دارد كه آیا جمله ای كه در اختیارش قرار داده شده صحیح یا غلط است .
▪ نمره گذاری تحلیلی ( Analytic Scoring):
عبارت از نوعی نمره گذاری سوالات انشایی است كه در آن نكات خاص هر پاسخ صحیح شناسایی شده و به طور جداگانه نمره گذاری می شود.
▪ جدول مشخصات ( Table of specifications) :
عبارت از یك جدول دو بعدی است كه شامل محتوا و فرآیند شناختی مورد استفاده در طرح ریزی یك آزمون می باشد .
▪ امتحان ( Examination) :
عبارت است از تعدادی سوال كه به صورت گزینش تصادفی از جامعه ای از سوال ها تهیه می شود و یا به عبارت دیگر عبارت از یك وسیله یا روشی كه در آن آزمودنی ها با تعدادی سوال های همخوان و هماهنگ با یكدیگر مواجه می گردند ، یا به انجام فعالیت های علمی وادار می شوند ، كه در آن نتیجه این شرایط و در خاتمه موقعیت ، می توان تواناییهای افراد شركت كننده در امتحان مقایسه كمی به دست آورد.
▪ روایی ( Validity) :
روایی اصطلاحی است كه آزمون برای تحقق بخشیدن به آن درست شده است اشاره می كند به سختی دیگر آزمونی دارای روایی است كه برای اندازه گیری آنچه موردنظر است مناسب باشد.
▪ پایانی ( Relidity) :
پایانی یك وسیله اندازه گیری به دقت آن اشاره می كند .یك آزمون درصورتی دارای پایانی است كه اگردریك فاصله ی زمانی كوتاه چندین باربه گروه واحدی ازافرادبدهیم نتایج حاصل نزدیك به هم باشد.
ب)تعریف عملیاتی واژه های ارزشیابی و امتحانات درقلمروكاری اداره كل سنجش وارزشیابی تحصیلی :
ضوابط سنجش وارزشیابی پیشرفت تحصیلی : مجموعه قوانین مدون وتصویب شده توسط شورای عالی آموزش و پرورش می باشد كه اهداف ارزشیابی و سنجش توان تحصیلی دانش آموزان براساس مقررات را دربر می گیرد.
▪ امتحانات داخلی :
امتحاناتی است كه طبق برنامه معین وبا همكاری مشترك كاركنان آموزشی واداری واحد آموزشی زیر نظر مدیر انجام می شود درامتحانات داخلی تهیه سؤالها وتصحیح اوراق امتحانی برعهده معلملن مربوط می باشد.
▪ امتحانات هماهنگ :
عبارت از امتحاناتی است كه دربعضی درسها طبق برنامه ی معین و سؤالهای یكسان درسراسركشور یاسراسراستان توسط اداره ی كل سنجش و ارزشیابی تحصیلی ویا سازمان آموزش و پرورش استان دفترمدارس خارج از كشور تهیه و درمحل واحدآموزشی زیر نظر مدیر انجام می شود.در امتحانات هماهنگ تصحیح اوراق امتحانی بر عهده معلمان مربوط می باشد.
▪ امتحانات نهایی :
امتحانات درسهایی از پایه سوم متوسطه است كه به صورت سراسری (كشوری) با برنامه همزمان و سؤالهای یكسان توسط اداره كل سنجش ارزشیابی تحصیلی تهیه می شود وزیرنظر سازمان آموزش وپرورش استان
دفتر مدارس خارج از كشور به وسیله عوامل اجرایی امتحانات (هیئات ممتحنه ) كه از طرف ادارات آموزش و پرورش شهرستان ها و مناطق معین می شود برگزار می گردد درامتحانات نهایی برگزاری امتحان و تصحیح اوراق به صورت متمركز انجام می شود.
▪ تاییدیه تحصیلی :
به سنتی گفته می شود كه مندرجات مدارك تحصیلی دوره های مختلف در آن مورد تایید قرا ر می گیرد
▪ ارزش تحصیلی :
به سندی اطلاق می شود كه نشان دهنده ارزش مدرك تحصیلی ازنظر علمی و استخدامی با توجه به آراء صادره ازمراجع ذی صلاح قانونی باشد.
▪ بانك سؤال :
بانك سؤال مجموعه نسبتا وسیعی از پرسشهای آزمونهای پیشرفت تحصیلی است كه براساس محتوا وویژگیهای رون سنجی مانند سطح دشواری و رو.ایی ملاكی در سؤال طبقه بندی و سازماندهی شده است.▪ تعریف ارزشیابی تكوینی یا مستمر :
آنچه عمدتا به منظور كمك به اصلاح موضوع مورد ارزشیابی یعنی برنامه یا روش آموزشی ، مورد استفاده قرار می گیرد ، ارزشیابی تكوینی نام دارد.
▪ ارزشیابی تكوینی یا مستمر درآموزش متوسطه :
درنظام آموزش وپرورش دوره متوسطه ارزشیابی تكوینی برای اصلاح موضوع ارزشیابی و به منظور تقویت اعتماد به نفس تحكیم آموخته های دانش آموزان ،آگاهی معلمان ازنقاط قوت وضعف درسی ونحوه عملكرد دانش آموزان درفرایندیاددهی. یادگیری و پرورش روحیه تحقیق ، تفكر ،تلاش ، ابتكاروفعالیت های گروهی -تدارك بازخورد مناسب به صورت مستمرازنحوه مشاركت دانش آموزدرفعالیت های یاددهی.یادگیری واتخاذ روشهای مناسب به منظوربهبود فرایند انجام شود.
● هدف ارزشیابی تكوینی یا مستمر :
▪ فراهم آوردن شواهد معتبری درمورد یادگیری درسی.
▪ تعیین نقاط قوت و ضعف دانش آموزان درفرایند یاددهی و یادگیری.
▪ تقویت اعتماد به نفس در دانش آموزان.
▪ تثبیت اعتماد به نفس فراگیران وایجاد انگیزه برای یادگیری در آنان.
▪ پرورش روحیه تحقیق ، تفكر ، تلاش ، ابتكار وخلاقیت دانش آموزان.
▪ توجه به جنبه های مهم درس و اهداف آموزشی آن.
▪ تشویق به استفاده ازراهبردهای فعال یاددگیری.
▪ مشخص كردن نتایج ودادن بازخورد تصحیح كننده به شاگردان.
▪ كمك به شاگردان درپی گیری پیشرفت خود و توسعه مهارت های ارزیابی از خویشتن.
▪ مطلع كردن دانش آموزان از سطح عملكرد مورد نیاز.
▪ ایجاد انگیزه در فراگیران جهت تداوم یادگیری .
▪ نمایان ساختن توانایی های بالقوه ی فراگیران ، كه این خود موجب خودشناسی و تبین تصویری ذهنی فراگیر از خودش می شود .
▪ -ارزشیابی راه كم كاری و خطای گذشته را بازكرده و مراحل جدیدی را برای آغازگری مجدد فراهم می سازد.( خود آغازگری(
▪ ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای شناخت توانایی وزمینه های علمی فراگیران و تصمیم گیری برای انجام دادن فعالیت های بعدی آموزشی است.
▪ ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای شناساندن هدف های آموزشی در فرایند یاددهی – یادگیری است.
▪ ارزشیابی به عنوان وسیله ای برای بهبود و اصلاح فعالیت های آموزشی است.
برای انجام ارزشیابی تكوینی یا مستمر می توان از شیوه های اجرایی گوناگون در كلاس درس استفاده نمود. بدون شك این شیوه ها از هد ف های دوره تحصیلی ، سطح سنی دانش آموزان موضوع ومحتوای دروس ، روشهای تدریس معلم ، تعداد دانش آموزان كلاس و چندین عامل دیگر تا ثیر می پذیرد.
با این وصف استفا ده از شیوه های زیرپیشنهاد می شود :
۱) ثبت رویدادهای مهم از عملكرددانش آموزدریك مجموعه
۲) انجام آزمایش به صورت فردی وگروهی
۳) انجام پروژه های فردی وگروهی
۴) اجرای نمایش
۵) مشاهده واستفاده از آن در اندازه گیری
۶) یادداشت رویدادهای مهم عاطفی ،روانی وحركتی
۷) اظهار نظرهای كتبی وشفاهی معلم
۸) دادن كارهای عملی به دانش آموزان (پوشه كار یا مجموعه كارها ) ( Portfolio )
۹) انجام آزمون كتبی چند گزینه ای
۱۰) استفاده از سوالهای شفاهی،تحلیلی،تبیینی
۱۱) تهیه گزارش وخلاصه نویسی
۱۲) برگزاری كنفرانس
۱۳) مشاركت دانش آموزدر ارزشیابی از خودیا دیگران
۱۴) انجام آزمون های كتبی تشریحی
● شیوه های اجرایی ارزشیابی تكوینی یامستمر:
۱) ثبت رویداد های مهم از عملكرد دانش آموزان در مجموعه ای به نام پورت فولیو
این مجموعه شامل یك ارائه بصری از موفقیت های شاگرد،توانایی ها،نقاط ضعف،قوت وپیشرفت او در خلال زمان است. در این روش،دانش آموزبرای نشان دادن توانایی ها وپیشرفت كار خود، مثالهاونمونه هایی كه از جریان كار خود در طول سال،نوبت امتحانی یاترم تحصیلی انجام داده با خود به كلاس می آوردو برای ارزشیابی در اختیارمعلم قرار می دهد.این روش شامل آرشیوی از اسناد ومدارك مربوط به رشدیادگیری در زمینه های است كه معرف پیشرفت واقعی او هستند.
۲) استفا ده ازآزمونهای پیشرفت تحصیلی :
ازنواع ازمونهای عینی یا بسته پاسخ‌ (چندگزینه ای- جوركردنی- صحیح- غلط‌)و آزمونهای كوته پاسخ به صورت كتبی استفاده می شود.
۳) استفاده ازپرسش های شفاهی :
در این روش معلمان به تناسب محتوای درس و نحوه آموزش از دانش آموزان سؤالاتی را به صورت شفاهی می پرسند این روش بیشترین استفاده را دركلاسهای آموزشی در نظام ما دارا می باشد و به خاطر سهولت در طرح ، اجرا و... معمولا از آن استفاده می كنند.
۴) استفاده از سؤالات تشریحی به صورت تحلیلی- تبیینی و خلا صه نویسی:
در این روش یك یا چند سؤال تشریحی برای دانش آموزان مطرح می شود واز او خواسته می شود كه پاسخ سؤال را به صورت های توصیفی- تحلیلی تبیینی و خلا صه نویسی بنویسد.
۵) انجام آزمایش :
انجام ازمایش به صورت فردی یا گروهی انجام می شود انجام ازمایش مستلزم ایجاد فرضیه- طراحی- اجرا آزمایش و تهیه گزارش نتیجه آن است. استفاده از مهارت های تخمین زدن- اندازه گیری و به كارگیری حقایق و مفاهیم علمی و ... ازمواردی است كه در انجام آزمایش می توانند به عنوان هدف مطرح شود. فراگیران با استفاده از بعضی از وسایل ومواد ، عملادر باره مفهومی خاص تجربه كسب می كنند.
۶) پروژه فردی یا گروهی :
پروژه كوشش علمی یك دانش آموز رادر حیطه مورد علا قه خودش نشان می دهد. پروژه به دانش آموز این امكان را می دهد كه آزمایش كند تصمیم بگیرد فرضیه بسازد ، ایده ها را بررسی و امتحان كند به دنبال راه حل هایی بگردد و مهمتر از همه درباره خود و دنیای اطراف خود مطالعه كند. پروژه گروهی مستلزم شركت گروه دربرنامه ریزی- تحقیق- بحث گروهی و ارائه محصول است.
۷) اندازه گیری مبتنی بر عملكرد:
دراین روش دانش آموز به انجام رفتار یا وظیفه خاص می پردازد.این كار بیشتر مستلزم انجام یك مهارت است. عملكرد دانش آموز در فرایند كار سنجیده می شود و مورد ارزشیابی قرار می گیرد.
۸) نما یش :
در بحث نمایش دانش آموزان مهارتهای تازه یاد می گیرند یا مهارتهایی كه اموزش داده شده اند را به نمایش می گذارند و نمایش آنها مورد ارزیابی و سنجش قرار می گیرد.برای این منظور دانش آموزان كه از قبل خود را برای آماده كرده اند در جلو كلاس می ایستند و خود را مورد خطاب قرار می دهندو ایفای نقش می نمایند.
۹) مشاهده و استفاده از آن در ارزشیابی :
متخصصین چهار شیوه مشاهده را به شرح زیر ارائه نموده اند:
الف) مقیاس درجه بندی:نقاط روی مقیاس توصیف می شود. توصیف ها عبارتهایی هستند كه به صورت رفتاری نشان می دهندكه دانش آموزمورد مشاهدهدر مراحل مختلف مقیاس چگونه عمل می كند .
ب) چك لیستها(فهرستهای باز بینی) : به فهرستی از ملاك ها یا معیارهای معینی گفته می شود كه برای مقایسه كردن ، مرتب .
كردن یا جمع آوری هر گونه اطلاعات برای مثال ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تهیه می شود.
در این فهرست با زدن علامت ((۷)) در برابر هر یك از ملاك ها یا معیارهای یاد شده دستیابی یا عدم دستیابی به آنها آشكار می شود . در فرم ها وبرگها،فهرستی ازرفتارهایی كه قراراست مورد ارزشیابی قرارگیرند تهیه می شود. رفتارهامورد مشاهده قرار می گیرد و ارزشیابی آن به صورت كمی(نمره)یا توصیفی(خوب،متوسط و....)تعیین می گردد.
رفتار را می توان عمل قابل مشاهده و اندازه گیری تعریف كرد كه ممكن است این رفتار آشكار یا پنهان و غیر قابل مشاهده باشد سیستم ارزشیابی فعلی بیشتر رفتارهای آشكار را اندازه گیری می كنداما در سیستم های پیشرفته آموزشی رفتارهای پنهان و غیر قابل مشاهده نیز مورد توجه قرار می گیرند لذا توجه به هر دو بعد رفتار ضرورت یافته است.
ج) سوابق تراكمی:
در این روش كه تمام پاسخ های فرد را در خلال مدت معینی در بر می گیرد،اطلاعات جمع آوری و در مورد پیشرفت تحصیلی دانش آموز در موضوع خاص اظهار نظر می شود ومیزان پیشرفت اوارزش گذاری می گردد.
د) یادداشت رویدادهای مهم:
از این رو ش معمولابرای اندازه گیری نتایج عاطفی و روانی- حركتی می توان استفاده كرد. ولی ارزشیابی آموزشی شامل توصیف واقعی از رویدادهاو اتفاقات معنی داری است كه معلم در نتیجه مشاهده از رفتار دانش آموزودر جریان آموزش،یادداشت می كند.در ارزشیابی از طریق مشاهده می توان مانند الگوی زیر عمل كرد.
مشاهده رفتار فراگیران ثبت نتایج ارزشیابی در جدول مخصوص جمع بندی مشاهدات قضاوت و اعلام نظر نهایی .
۱۰) اظهار نظر های كتبی و شفاهی معلم درباره بهبود عملكرد دانش آموزو پرهیزازنمره
این روش شامل اظهار نظرهایی است كه به صورت توصیفی توسط معلم درباره دانش اموز می شود. این اظهار نظرها می تواند به صورت شفاهی به دانش آموز گفته شود ویا به صورت كتبی ثبت و به اطلاع دانش آموز یا ولی وی برسد و یا در محلی نگهداری شود.
۱۱) دادن كارهای عملی به دا نش آموزان : ( portfolio)
براساس دروس و محتوای ارائه شده و به منظور تثبیت یادگیری و شناسایی و ارزشیابی میزان یادگیری انجام كارهایی به دانش آموزان واگذار می شود. با توجه به سن دانش آموزان- موقعیت- شرایط ومحتوای دوره و پایه تحصیلی كارهای عملی نیز متفاوت و گوناگون می باشد. مواردی مانند تهیه نشریه -جمع آوری اطلاعات و تهیه گزارش- ساخت ابزار- مطالعه كتب- خلاصه نویسی- شركت در جلسات خاص-و ... را شامل می شود.
۱۲) مشاركت دادن دنش آموزان در ارزشیابی از خود یا دیگران :
در این روش زمینه هایی فراهم می گردد تا دانش آموز كار خود یا همكلاسی هایش را مورد رزشیابی قرار دهد. نمونه ساده آن تعویض برگه های پاسخ دانش آموزان به یك سؤال یا سؤالات می باشد كه تصحیح آن توسط دانش آموزان با راهنمایی كلی معلم صورت می گیرد.
۱۳) روش یادداشت روزانه :
در این روش از دانش آموزان خواسته می شود تا احساسات- تجارب یادگیری فعالیت های كلاسی و ... را به طور روزانه یادداشت كند و برای ارزیابی در اختیار معلم قرار دهد یا از دانش آموز خواسته می شود یادداشت های روزانه خود رادر كلاس توضیح دهد تبیین كند و به بحث بگذارد.
۱۴) استفاده از آزمونهای عملكردی مدا د- كاغذی :
دراین روش از دانش آموزان خواسته می شود تا با استفاده ار دانش و مهارت خوددر موقعیتی شبیه سازی شده با استفاده ازمداد و كاغذ میزان یادگیری و توانایی خودرا به نمایش بگذارد.مانند ارائه طرح یك لباس-این روش دردروس فنی و حرفه ای بیشتر كاربرد دارد.
۱۵) نمونه كار :
در این روش نمونه كارهایی از دانش آموز خواسته می شود تا انجام دهد. البته این عمل باید در شرایط كنترل شده باشد مانند تایپ كردن یك متن یا تعمیر یك وسیله برقی استفاده ازروش نمونه كار در دروس فنی و حرفه ای كاربرد بیشتری دارد.
● نظام نمره دادن در ارزشیابی مستمر :
ارزشیابی ها بر اساس معیار و ملاك مقایسه شامل موارد زیر است :
الف ) ارزشیابی معیار مدار :
میزان پیشرفت دانش آموز با حدود انتظارات برنامه درسی و معلم مقایسه می شود .
ب) ارزشیابی هنجار مدار :
معیار آموزشی ، عملكرد دانش آموز در مقایسه با سایر دانش آموزان است.
ج) ارزشیابی دانش آموز مدار :
معلم با مقایسه وضعیت فعلی و قبلی دانش آموز به ارزشیابی او می پردازد و معلم دانش آموز را با خودش مقا یسه نموده و از تشویق كمك می گیرد و اعتماد بنفس او را تقویت كرده كه باعث پرورش تفكر منطقی و خلاقانه دانش آموز می شود . دانش آموزان در طی فعالیت های آموزشی خود پی در پی مورد ارزشیابی قرار می گیرند . فرایند ارزشیابی مستمر كه در قالب ارزشیابی های فعالیت مدار قرار می گیرد جزئی از یك تدریس فعال تلقی می شود .

تهیه و تنظیم :سید حسن حسینی

منبع : پایگاه علمی و آموزشی علوم پایه