بچه های زلزله

● كم توجهی و بیش فعالی در بچه ها از تشخیص تا درمان
براساس آخرین اطلاعات به دست آمده از تحقیقی كه توسط دانشگاه علوم بهزیستی انجام شده، ۵درصد كودكان مقطع ابتدایی شهر تهران به كم توجهی و بیش فعالی، اختلالی كه پزشكان به آن ADHD می‌گویند دچارند.
اختلال <كم توجهی و بیش فعالی > در برگیرنده میزانی از بی‌توجهی، تكانشگری و بیش فعالی است كه از سطح متوسط بالا‌تر باشد.
این اختلال در اوایل زندگی آغاز می‌شود ولی نشانه‌های آن كه معمولا قبل از ۷ سالگی شروع می‌شوند، بیشتر در خانه، مدرسه و موقعیت‌های اجتماعی آشكار می‌شود.
این‌كودكان‌غالبا‌كنترل‌ضعیفی‌بر تكانه‌هایشان دارند و به زبان ساده هر كار كه دلشان بخواهد، می‌كنند. همین امر منجر به شكایت والدین و مربیان می‌شود. این كودكان در تكالیف و موقعیت‌های آزمایشگاهی‌ ‌هم پاسخ‌های غیردقیق و سریع ارائه می‌دهند. پس به‌طور كلی كمبود توجه، بی‌قراری و عدم آرامش از جمله شكایت‌های دائمی است كه علیه این‌ ‌كودكان شنیده می‌شود.
نكته مهم درباره این بیماری این است كه غالبا این كودكان به سختی شناسایی می‌شوند و لذا رفتارهای نامناسب اولیا و مربیان، رفتارهای نابهنجارشان را تشدید می‌كند.به همین دلیل، آگاهی از این اختلال و مداخله در درمان آن برای مشاوران، مربیان وخانواده ضروری است.
یكی ازعلائم پر تحركی كودكان بیش فعال، حركت بیش ازحد معمول و دویدن یا‌ ‌پریدن به جای راه رفتن است. در گذشته نیز كودكان به این اختلال دچار می‌شدند، اما متناسب با نوع زندگی، بچه های قدیم بیشتر بالای دیوار و درخت بودند و این‌ ‌اختلال كمتر تشخیص داده می‌شد. سروصدای زیاد، باصدای بلند حرف زدن و عدم تمركز در كلاس درس و مهمانی از دیگر علائم این كودكان است.
این بیماری سه نوع دارد: در نوع اول مشكل كودك فقط در‌ ‌حفظ توجه و تمركز است، در نوع دوم فقط پر تحركی و بیش فعالی دیده می شود و بالاخره نوع تركیبی كه كودك هم پر تحرك است و هم مشكل توجه و تمركز دارد.
● پسرها شرورتر از دخترها
این اختلال در پسرها ۳ تا ۵ برابر شایع‌تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده دیده می شود. البته برای تشخیص، والدین باید علائم كمبود توجه و بیش فعالی را در مدت ۶ ماه دیده باشند. ضمن اینكه معمولا این اختلال از ۳ سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود‌.
● پرانرژی یا بیش فعال
یك ‌نكته مهم تفاوت گذاشتن بین كودكان پرانرژی طبیعی وكم توجه و بیش فعالی است . همچنین ممكن‌ ‌است كودكی بعضی از این علائم را داشته باشد ولی اختلال كم توجهی و بیش فعالی نداشته باشد و علت علائمی كه از خود بروز می دهد، مسئله تربیتی باشد. پس برای تشخیص باید گزارش دو محیط را داشته باشیم، یكی علائمی كه در خانواده بروز می كند و دیگری مهد كودك یا مدرسه.
نكته دیگر اینكه اتفاقا كودكان بیشتر در خانواده‌هایی بیش فعال می‌شوند كه سخت‌گیری بیش از حد و یا از آن طرف آسان گیری زیاد از حد وجود دارد. والدین ناهماهنگ و بی‌ثبات هم درایجاد این اختلا‌ل بی اثر نیستند. بنابراین سختگیری بی‌مورد هیچ دردی از كودكان درمان نمی‌كند وفقط كودك بیش فعال بعد از‌مدتی‌نقش‌سپر‌بلا‌‌را‌پیدا می كند و همه موارد ناهنجاری به او نسبت داده می‌شود.
بچه‌های‌ كم توجهی و بیش فعال بیشتر در معرض كودك آزاری هستند، در خانه و مدرسه كتك می‌خورند و مورد سرزنش و توهین قرار می‌گیرند. گاه این بچه ها آنقدر كتك می‌خورند كه باور می‌كنند باید این مجازات وجود داشته باشد، اعتماد به نفسشان كاهش می‌یابد و به دنبال آن به افسردگی دچار می‌شوند.
اغلب خانواده‌ها هم متوجه رفتار این كودكان نمی‌شوند و شكایتشان از بچه‌ها بیشتر می‌شود. به این ترتیب بچه‌های دچار این اختلال، اگر تشخیص داده نشده و درمان نشوند،ازآنجاكه مستعد پیدا كردن شخصیت ضد اجتماعی و بیماری افسردگی هستند، درطبقات پایین جامعه و خانواده‌های آشفته، از حمایت اجتماعی هم محروم می‌شوند. به این ترتیب ممكن است كودكان بیش فعال از خانه فرار كرده و بزهكار شوند.
از طرف دیگر، گاه درخانواده‌های تحصیل كرده به دلیل كمال گرایی والدین و استانداردهای‌ ‌بالا و كلیشه‌های ذهنی شان از كودك خود، دیده می‌شود كه كودكان طبیعی را به عنوان بیش‌فعال به روانپزشك معرفی می‌كنند.
● چه باید كرد؟
كودكان بیش فعال با افزایش سن بهتر می شوند. البته‌ ‌بهبود قبل از ۱۲ سالگی بعید است ولی بین سنین ۱۲ تا ۲۰ سالگی بهبودی خود به‌خودی پیش می‌آید. در۱۵ تا ۲۰ درصد موارد هم علائم تا بزرگسالی باقی می‌ماند. البته مبتلایان به این اختلال در بزرگسالی علائم مربوط به پر تحركی را ندارند بلكه بیشتر بی‌قرارند و تكانه ای عمل می كنند و اختلال توجه و تمركز نشان می‌دهند.
باتوجه به‌ ‌علائم اختلال و عوارض زیاد ناشی از آن مانند انواع بدرفتاری و بی توجهی‌ ‌والدین به كودك كه منجر به كاهش حس احترام به خود و اعتماد به نفس در وی می‌شود، ضروری است كه این گونه كودكان و نوجوانان تحت درمان قرار گیرند.
بهترین‌ ‌درمان این اختلال استفاده از داروهای محرك است. یكی از بهترین انواع این‌ ‌داروها به نام ریتالین در ایران مورد استفاده‌قرار می‌گیرد‌.
حدود ۷۵ درصد كودكان به این دارو جواب می‌دهند و اولین‌ ‌علامتی كه از بین می‌رود پر تحركی و آخرین آن كمبود توجه و تمركز است كه‌ ‌بهبود می‌یابد. پس از ۲ هفته در صورت پاسخ مثبت كه از طریق دریافت گزارش از طریق خود كودك، والدین و معلمان تایید می‌شود، دارو به مدت طولانی تجویز می‌شود. با توجه به اینكه عمر دارو كوتاه است در ۲ یا ۳ نوبت در روز تجویز می‌شود. مصرف این دارو به دلیل كاهش پر تحركی و افزایش توجه، موجب افزایش یادگیری‌ ‌و افزایش اعتماد به نفس می‌شود اما عوارض شایع دارو مثل بی‌اشتهایی، درد معده ، سردرد و بی‌خوابی ممكن است در تعداد كمی از كودكان و نوجوانان دیده شود. از روش‌های دیگر درمان می‌توان از رفتار درمانی، آموزش و مشاوره با والدین و گروه درمانی نام برد.
به عنوان آخرین نكته، یادآوری این نكته ضروری است كه خانواده‌ها به دلیل نزدیكی به كودكان اولین جایی هستند كه می‌توان به كمك آنها كودكان مبتلا‌ را پیدا كرد. پس از تشخیص هم، تشویق و پرهیز از تنبیه، پیشنهاد راه‌هایی برای كنترل احساسات و مشغول كردن كودكان به سرگرمی‌هایی مثل حل جدول و سرگرمی و ورزش از نكاتی است كه خانواده‌ها باید به آن توجه داشته باشند. البته مثلا فوتبال ورزشی است كه به دلیل زمینه پرخاشگری این كودكان توصیه نمی شود، اما‌ ‌شطرنج، شنا ، یوگا، دو و بسكتبال بسیار در بهبود اختلال موثرند. بازی‌های‌ ‌كامپیوتری نیز از جمله سرگرمی‌های نامناسب برای این كودكان هستند.

‌دكتر كتایون خوشابی
متخصص اعصاب و روان

منبع : روزنامه سلامت