والفجر ۸ حماسه ماندگار

تمامی نبردها و عملیات صورت گرفته در دوران دفاع مقدس که به منظور بیرون راندن دشمن متجاوز از سرزمین‌های میهن اسلامی و یا به منظور تعقیب ارتش بعثی، انجام گرفته است، همگی بر پایه تدبیر، ابتکار، تفکر و محاسبات بسیار دقیق و کارشناسانه به ثمر رسیده است. در این میان، نبرد فاو که همزمان با ایام سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی صورت پذیرفت از ویژگی‌های افزون تری در ابعاد برنامه ریزی، طرح ریزی مانور، ایجاد هماهنگی‌های لازم در بین یگانهای رزمی عمل کننده، رعایت حفاظت اطلاعات به منظور غافلگیر شدن دشمن، ظهور انعطاف پذیری در یگانهای مانوری سپاه و نیز حماسه آفرینی‌های فراوان در جهت انجام هرچه بهتر آن، برخوردار بوده است به گونه‌ای که در آن زمان، اعجاب بسیاری از کارشناسان نظامی جهان را برانگیخت.
پس از پیروزی رزمندگان اسلام در عملیات والفجر ۸، بسیاری از کسانی که با مسائل جنگ و درگیری‌های نظامی در جهان، آشنا بوده اند و دستی در نبردهای مختلف داشته اند در پی یافتن جزئیات نحوه طراحی و چگونگی اجرای این عملیات بودند. ازجمله گفته می‌شود آقای حافظ اسد رئیس جمهور فقید سوریه پس از اجرای این عملیات از وزیر امور خارجه وقت ایران خواسته است که چگونگی خلاقیت‌های انجام شده برای طراحی این عملیات و تاکتیک‌های به کار رفته به منظور تسلط بر دشمن را، برای ایشان، توضیح دهد. رئیس جمهور سوریه که کشورش همیشه در معرض تهدید رژیم اسرائیل قرار داشته است، تمایل داشت تا نحوه برنامه ریزی و طراحی سخت ترین عملیات ایران را در شرایط نابرابر دریابد. شاید علت تمایل او به اطلاع از جزئیات عملیات تصرف شهر بندری فاو، این بوده است که کشور سوریه سال هاست بخشی از سرزمین خود را در منطقه جولان، بر اثر تجاوز اسرائیل به آن کشور از دست داده و هنوز راه حلّی نظامی برای بیرون راندن صهیونیست‌ها از خاک خود نیافته است و تمام راه حل‌های سیاسی نیز با موفقیتی همراه نبوده است.
به هرحال عملیات والفجر ۸ را از ابعاد مختلف و از زوایای گوناگون می‌توان مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و به تبیین اندیشه‌ها و تلاش‌های به کار رفته در آن پرداخت. آنچه این نوشته به آن می‌پردازد نگاهی به مطالعات و تدابیر انجام شده برای طراحی و انجام این نبرد طولانی و پیروز است.
مهمترین مسئله پیش از انجام عملیات والفجر ۸، انتخاب منطقه مثلث فاو برای این نبرد بوده است. اکثر طراحان و برنامه ریزان جنگ، منطقه فاو تا رأس البیشه را به دلیل شرایط سخت آن و ابهام در نحوه پشتیبانی از یگانه‌های مانوری در حین انجام نبرد، برای انجام عملیات نظامی گسترده، پیشنهاد نمی‌کردند. بسیاری از فرماندهان باتجربه دوران دفاع مقدس بعد از قطعی شدن طرح این عملیات در پذیرفتن مسئولیت برای انجام آن تمایلی نشان ندادند و لذا در روزهای اول نبرد جای آنان در این منطقه عملیاتی خالی بود.
منطقه فاو، سرزمینی مثلثی شکل بود که از سه طرف در محاصره دریای خلیج فارس، رودخانه اروند و خور عبد الله قرار داشت و از یک سو هم به خاک دشمن در جنوب شرقی بصره متصل بود. حمله به این منطقه باتلاقی مستلزم عبور از رودخانه عریض و پر تلاطم اروند بود که دشمن بر ساحل آن انواع استحکامات و موانع غیر قابل نفوذ، از جمله میلگردهای خورشیدی را برپا نموده بود، به طوری که حتی تک نفرات غواص هم نتوانند به آن نزدیک شوند. از طرفی هجوم هزاران رزمنده به این منطقه باتلاقی ـ با فرض عبور موفق از اروند رود ـ نیاز به تدارکات و پشتیبانی‌های پیوسته پس از آغاز عملیات داشت که می‌بایست از طریق جاده متصل به خشکی انجام می‌شد.
از سوی دیگر عقبه نیروهای عمل کننده نیز از وضعیت مناسبی برخوردار نبود زیرا آنها نیز از یک طرف در محاصره رودخانه‌های اروند، بهمن شیر و کارون بودند و از سوی دیگر، منطقه تجمع یگان‌های مانوری به ناچار در سرزمین باتلاقی جزیره آبادان تعیین شده بود که تردد در این ناحیه نیز فقط از طریق جاده‌ها و سیل بندهای موجود در بین باتلاق‌های منطقه امکان پذیر می‌شد. ولی با همه این مشکلات، تصرف منطقه فاو ارزش نظامی، سیاسی و نیز روانی بالایی داشت و حضور رزمندگان اسلام در آن ناحیه، می‌توانست فشار عظیمی را بر دشمن بعثی وارد آورد و راهی به سوی پایان جنگ تحمیلی برای مسئولین کشور باز نماید.
اصولاً یکی از اهداف عملیات فاو در آن زمان تصرف یک منطقه استراتژیک از سرزمین دشمن به منظور کسب امتیاز نظامی و سیاسی برتر نسبت به دشمن برای رساندن صدام به نقطه تسلیم بود. این منطقه تنها راه ارتباطی عراق با دریای آزاد است و دو بندر مهم عراق « بصره و ام القصر» در انتهای این ناحیه قرار گرفته اند. این دو بندر از طریق رودخانه اروند و خور عبد الله که در دو طرف شبه جزیره فاو قرار دارد با خلیج فارس ارتباط می‌یابند. تسلط بر این منطقه نفتی به معنی قطع ارتباط عراق با دریا و تسلط کامل بر اروند رود بود. اروند رود نیز تنها آبراه حیاتی و استراتژیکی مهمی است که بعثی‌های عراق ادعای مالکیت و تسلط بر آن را داشتند و می‌خواستند که نام آن را در نقشه‌های جغرافیایی با عنوان شط العرب به چاپ برسانند. لذا ناکامی در این منطقه برای سردمداران بعثی و دیکتاتور عراق، فشار روانی و سیاسی شکننده ای را برای رژیم بعثی ایجاد می‌نمود. در آن زمان ارتش دشمن با حضور در منطقه فاو توانسته بود بر دامنه ناامنی‌های خود در خلیج فارس به صورتی فزاینده بیفزاید.
بعثی‌ها توانسته بودند با کمک موشک‌های ساحل به دریای HY۲، آبراه خور موسی را برای تردد کشتی‌ها به مقصد بندر امام خمینی ( ره) ناامن نمایند و بزرگترین بندر وارداتی ایران در آن هنگام را از کارایی لازم بیاندازند. آنها با پرتاب بیش از نود موشک در خور موسی خسارات زیادی را به کاروان کشتی‌های ایران در شمال خلیج فارس وارد نمودند.حضور رزمندگان اسلام در منطقه رأس البیشه می‌توانست تا حد زیادی از روند بروز ناامنی در خلیج فارس که از سوی حکومت عراق در حال افزایش بود بکاهد و به گسترش امنیت تردد کشتی‌ها در خلیج فارس کمک شایانی بنماید.
بنابراین، ابتکار مهم تصمیم گیری نظامی در سال ۱۳۶۴، تعیین مثلث فاو به عنوان منطقه عملیاتی جدید ایران در آن زمان بود که اهمیت بسیارزیادی، هم برای دشمن و هم برای جمهوری اسلامی ایران داشت. ابتکار دیگر، به کار گیری شیوه‌ها و تاکتیک‌های جدیدی برای انجام این عملیات بوسیله یگان‌هایی بود که تاکنون در چنین سرزمینی و حتی شبیه بهآن منطقه، نجنگیده بودند. «چگونگی عبور از رودخانه عریض اروند» به گونه‌ای که دشمن متوجه حرکت رزمندگان غواص در آب‌های پر تلاطم و پر جوش و خروشِ رودخانه نشود، «چگونگی شکستن خط اول دشمن و پاکسازی آن»، در ساحل دور اروند رود، «چگونگی جنگ در نخلستان‌های پوشیده از درخت خرما و نیزارها و نهرهای منشعب از اروند»، ـ که زمین را باتلاقی و تردد در آن را سخت می‌نمود ـ «چگونگی جنگیدن در شهر فاو»، «چگونگی تعیین خط نهایی پیشروی»، «چگونگی مقاومت در برابر پاتک‌های دشمن بعد از تثبیت منطقه عملیاتی»، «چگونگی پشتیبانی و کمک رسانی به ده‌ها هزار رزمنده در حال نبرد» و نیز «امکانات مورد نیاز» و «چگونگی تخلیه مجروحین احتمالی» از منطقه محاصره شده از سمت دریا و از سوی دشمن، همگی از نکات و مسائلی بودند که بایستی در طراح ریزی عملیات مورد توجه جدی قرار می‌گرفتند.
از سوی دیگر قبل از آغاز انجام عملیات بایستی فرماندهان عالی قرارگاه مرکزی، از عملی شدن تاکتیک‌ها برای حصول به آنها اطمینان حاصل می‌کردند. این مسائل، همگی نیاز به توسعه تاکتیک‌های رزمی و استفاده از خلاقیت‌های تازه برای نیل به موفقیت داشت. تجربه جنگ، به فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای این عملیات را بر عهده داشتند این توانایی را بخشیده بود تا برای حل همه این چالش‌ها و مسائل، راه کارهای تاکتیکی نوینی بیابند و از شیوه‌هایی که دشمن تا آن زمان حتی به آنها فکر هم نکرده بود استفاده نمایند.
برای عبور از اروند رود مقرر شد همه یگان‌ها غواص‌هایی را آموزش دهند تا بتوانند در «سکوت کامل» و «با سرعت عمل لازم»، و در «تاریکی شب» از این رودخانه خروشان، عبور کرده و بدون شلیک گلوله ای، خود را به خط اول دشمن رسانده و آن را تصرف و پاکسازی نمایند. برای انجام عملیاتِ «هجوم اصلی و انتقال عمده قوا» نیز همه لشکرها و تیپ‌های مانوری سپاه موظف شدند خود را به «یگان دریایی» مجهز نموده و آموزش‌های شنا و قایقرانی و اسکله سازی و ساحل شناسی را فرا گیرند و با تکیه بر شناورهای در اختیار، یگان خود را پشتیبانی نمایند. برای تدارک نیروها و ارتباط با عقبه یگان‌ها نیز بنا، بر این شد که مهندسین متخصص و باتجربه جهاد سازندگی و سپاه پاسداران، کار طراحی «پل‌های لوله‌ای و شناور» را بر عهده گیرند و بلافاصله پس از تصرف ساحل دور و خط اول دشمن نسبت به نصب آنها بر روی رودخانه اقدام نمایند به گونه ای که نصب پل ها، مانعی برای جریان طبیعی آب اروند ایجاد نکند. طراحی و احداث پل‌های بعثت و فجر حاصل این تلاش گسترده و فوق العاده بود.
انسان‌های بزرگی برای طراحی و نصب این پل‌ها به صورت شبانه روزی تلاش می‌کردند. نام مهندس بهروز شریف و مهندس حمید سلیمی که در این عملیات، اقدامات مهندسی زیادی را انجام دادند، فراموش نخواهد شد البته حمید سلیمی در اثنای این عملیات به شهادت رسید و مهندس شریف هم بعدها به لقاء الله پیوست. به منظور مقاومت در برابر پاتک‌های دشمن نیز علاوه بر توسل به عنایات خداوند بزرگ از حضور انسان‌های شجاع و شهادت طلب بسیجی برای مأیوس کردن دشمن بهره گیری شد که به همراه فرماندهان شجاع و حماسه آفرین خود توانستند دشمن را از بازپس گیری منطقه فاو بازدارند و ۷۵ روز جنگ مداوم را زیر بمباران شدید سلاح‌های شیمیایی در سرزمین دشمن، پیروزمندانه ادامه دهند.
ابتکار مهم دیگر، چگونگی انتخاب یگان‌های مانوری از بین لشکرها و تیپ‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود. واحدهایی که فرماندهان آنها به انجام موفقیت آمیز این عملیات ایمان داشته باشند و بتوانند به گونه‌ای سریع با سازماندهی کارآمد و انعطاف لازم، نیازهای عملیات را در ساختارهای سازمانی خود بوجود آورند. شناخت دقیق روحیه فرماندهان، مسئولین و نیز یگان‌های مناسب از سوی فرمانده وقت کل سپاه که طراح، مبتکر، آفریننده و مجری این عملیات بود، باعث شد که او در انتخاب یگان‌های عملیاتی ابتکار ویژه ای را به خرج دهد و واحدهایی را به عنوان یگان‌های خط شکن انتخاب نماید که برای دشمن کمتر تصور آن می‌رفت.
مسئله مهم دیگر، گسترش و آرایش واحدهای توپخانه و چگونگی استفاده از آتش‌های برد بلند برای دفع پاتک‌های دشمن و کمک به پیشروی یگان‌های عمل کننده در طول نبرد بود. گسترش سازمان رزم توپخانه در منطقه عملیات قبل از آغاز نبرد فاو به گونه ای که دشمن متوجه حضور انبوه آن نشود نیز از تدابیر مهمی بود که با رعایت کامل اصول غافلگیری از سوی شهید بزرگوار توپخانه سپاه، حسن شفیع زاده و سایر همرزمانش صورت گرفت و طرح آتشی تهیه شد که کارایی خود را بخصوص هنگام تلاش‌های دشمن برای بازپس گیری منطقه به اثبات رساند.
برای مقابله با حجم انبوه بمباران دشمن نیز، علاوه بر استفاده از توپ خانه پدافند هوایی، قرارگاه پدافند خاتم الانبیا(ص)، یک سایت موشکی «هاگ» را در میان نخل‌های جزیره آبادان مستقر نمود که توانست ده‌ها فروند از هواپیما‌های دشمن را مورد هدف قرار دهد.
گرچه دشمن در این عملیات گسترده ترین تهاجم با سلاح‌های شیمیایی را علیه رزمندگان حماسه آفرین انجام داد و بیش از سه هزار بمب و راکت شیمیایی بر سر رزمندگان اسلام فرو ریخت و هزاران نفر از سلحشوران سپاه توحید را با این سلاح‌ها مصدوم نمود تا بتواند آنان را از منطقه عملیاتی خارج نماید، لیکن تدابیر اندیشیده شده از سوی بهداری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ایجاد حمام‌های شست و شو و استفاده از وسایل مختلف برای مقابله با سلاح شیمیایی دشمن ازجمله واگذاری ماسک و چفیه به همه رزمندگان که موجب کاهش تنفس مواد شیمیایی دشمن می‌شد، موجب گردید که حمایت‌های وسیع آمریکا و اروپا در تجهیز عراق به جنگ افزارهای شیمیایی و میکروبی نتواند عزم رزمندگان دلیر را برای مقابله با ارتش متجاوز بعث دچار تردید و سستی نماید.
در مجموع، نبرد فاو که در ۲۰ بهمن سال ۱۳۶۴ با اسم رمز مقدس « یا فاطمه الزهرا(س)» آغاز شد حاصل تفکر، اندیشه و ایثار فرماندهان بزرگی است که در مکتب خمینی کبیر پرورش یافته و توانستند به همراه رزمندگانی که عشق و وفاداری به امام امت تنها انگیزه حضور آنان در میادین نبرد بود، بزرگ ترین حماسه تاریخ ایران را بیا فرینند.
سالگرد این روز به یاد ماندنی و یاد شهدای سرافراز و همیشه جاوید آن و امام شهیدان را گرامی می‌داریم.