دورخیز اسلام گرایان برای تصرف کاخ چانکایا

جنجالی که در ماه آوریل سال جاری به دلیل نامزدی عبدالله گل وزیر خارجه ترکیه برای تصدی منصب ریاست جمهوری در این کشور به وجود آمد و منجر به برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی شد ظاهراً تاثیری بر مواضع حزب اسلامگرای عدالت و توسعه نداشته است.
گل روز گذشته در دیدار با رهبران احزاب مخالف در ترکیه بار دیگر رسماً نامزدی خود را برای ریاست جمهوری اعلام و تاکید کرد که تنها کاندیدای حزب عدالت و توسعه برای این منصب است. این در حالی است که ناظران شانس زیادی برای گل به دلیل داشتن اکثریت حزبی در مجلس قائلند. اعلان گل اما واکنش سیاستمداران سکولار و ارتش ترکیه را در پی خواهد داشت و باید منتظر واکنش تند و قریب الوقوع آنها علیه این موضوع شد.
سیاستمداران سکولار و ارتش معتقدند که طبق قوانین ترکیه که گفته می شود میراث آتاتورک بنیانگذار جمهوری ترکیه است، رئیس جمهوری باید لائیک باشد و هیچ گونه نشانه اسلامی گری نداشته باشد. از جمله دلایل مخالفت با ریاست جمهوری گل نیز مسلمان بودن وی است و نیز اینکه همسرش روسری به سر می کند. در عین حال اعلام نامزدی رسمی و مجدد گل برای ریاست جمهوری در حالی روز گذشته مطرح شد که براساس مقررات پارلمانی، نامزدها باید تا قبل از نیمه شب ۱۹ آگوست (۲۸ مردادماه)، نامزدی خود را اعلام کنند.
دور اول انتخابات دوشنبه هفته آینده (۲۹ مردادماه جاری) برگزار می شود در دور اول و دوم این انتخابات چهار مرحله یی، نامزد برنده باید بتواند دوسوم آرا یعنی ۳۶۷ رای از مجموع ۵۵۰ عضو پارلمان را از آن خود کند اما در دور سوم و چهارم اکثریت محض یعنی ۲۷۶ رای برای پیروزی کافی است و این در حالی است که حزب عدالت و توسعه در حال حاضر دارای ۳۴۱ رای در پارلمان است. ریاست جمهوری در نظام پارلمانی ترکیه منصبی تشریفاتی است اما رئیس جمهوری قدرت وتوی لوایح پارلمان و نیز انتصابات دولتی را دارد.
● چرا گل؟
از اینکه حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان چه اصراری بر نامزدی عبدالله گل برای ریاست جمهوری دارد و چرا حتی پس از جنجال چهار ماه قبل و تهدیدات ارتش همچنان گل را تنها گزینه موردنظر خود برای این منصب معرفی کرده است اطلاع زیادی در دست نیست اما یکی از روزنامه های ترکیه در این خصوص نوشته است؛ انتخاب گل حرکت سیاسی هوشمندانه یی بود و به نظر می رسد اردوغان به این نتیجه رسیده که اگر خود در رقابت های ریاست جمهوری شرکت کند باعث مشکلات جدی می شود به همین دلیل بهترین انتخاب پس از خود را پیشنهاد کرده است. با این کار، اردوغان می تواند در نقش رئیس دولت باقی مانده و مقام ریاست جمهوری را نیز به یکی از افراد معتمد خود بدهد. گل سیاستمداری آرام با لحنی ملایم است که نحوه رفتارش به نسبت اردوغان کمتر جنجالی بوده است. وی در مقام وزیر خارجه مذاکرات درباره عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را پیش برده و تحلیلگران بر این باورند که ارتش این کشور نیز به گل اعتماد بیشتری دارد اگرچه مخالف حضور اسلامگراها در منصب ریاست جمهوری است.
● جنجال بر سر حجاب
اگر همان گونه که انتظار می رود گل از سوی پارلمان به عنوان رئیس جمهوری آینده ترکیه به جای احمد نجدت سزر انتخاب شود، همسر وی نخستین زن رئیس جمهوری این کشور خواهد بود که روسری به سر می کند. البته بسیاری از اعضای زن حزب عدالت و توسعه نیز روسری به سر می کنند و در تلاش هستند که محدودیت پوشیدن روسری در ادارات دولتی و مدارس لغو شود. کارشناسان و تحلیلگران داخلی ترکیه بر این عقیده اند که در صورت انتخاب گل به عنوان رئیس جمهوری ممکن است در ابتدا واکنش ها مثبت باشد اما دوام نخواهد آورد زیرا لائیک ها اگرچه گل را در مقایسه با اردوغان فردی مسالمت جو می دانند اما او را در مقام ریاست جمهوری لزوماً کم خطر نمی بینند.
در واقع حامیان نظام سکولار، گل را مذهبی تر از نخست وزیر ارزیابی می کنند. از سوی دیگر بعید به نظر می رسد که رسیدن احتمالی گل به ریاست جمهوری موجب برگزاری تظاهرات خیابانی بیشتر توسط طرفداران نظام لائیک شود اما واکنش طرفداران لائیک به این مساله سرد بوده است. بسیاری از آنها در نظرسنجی ها اعلام کرده اند که از نامزدی گل خوشحال نیستند و او را نماینده دموکراسی ترکیه نمی دانند زیرا همسرش حجاب دارد و بعید است که گل بخواهد آرمان های آتاتورک را دنبال کند. به عقیده آنها نامزد ریاست جمهوری باید خارج از حزب حاکم باشد و موضعی خنثی داشته و به علاوه مورد قبول همه طرف ها و جناح ها باشد. احزاب مخالف دولت نیز معتقدند که نبرد اصلی پس از انتخاب رئیس جمهوری، انتخابات سراسری پارلمان خواهد بود. به عقیده آنها اگر احزاب مخالف پیش از انتخابات پارلمانی در پایان سال جاری میلادی بتوانند حزب عدالت و توسعه را تضعیف کنند، ریاست جمهوری گل مقامی نمادین خواهد بود.
● دو راهی سکولاریسم و دموکراسی
بسیاری از ترکیه به عنوان محل برخورد تمدن های کهن آسیایی و اروپایی یاد می کنند. سنگ بنای نظام سیاسی این کشور که از سال ۱۹۲۳ و در پی فروپاشی امپراتوری عثمانی بنا شد براساس اندیشه های مصطفی کمال آتاتورک و بر مبنای سکولاریسم یا جدایی دین از سیاست گذاشته شده است.آگاهان می گویند اگرچه غرب ادعا می کند که در بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه دموکراسی از جانب اسلامگرایی افراطی مورد تهدید قرار گرفته اما نکته جالب توجه این است که دموکراسی در ترکیه از جانب سکولارها تهدید می شود.
هشت سال قبل بیش از یکصد نماینده پارلمان ترکیه در اولین حضور «مروه کاواکچی» نماینده زن محجبه در پارلمان با هیاهو خواهان خروج او از جمع قانونگذاران شدند. سکولارهای تندرو می گویند با تکیه بر قانون اساسی و با روش های دموکراتیک راه را بر مخالفان خود بسته اند اما منتقدان آنها به نقش ارتش در این میان اشاره می کنند. با اینکه سکولارها موفق شده اند در مقطع کنونی از رئیس جمهور شدن نامزد عدالت و توسعه جلوگیری کنند اما به نظر نمی آید فشارهای سیاسی سکولارها و تهدیدات ارتش، این حزب را مجبور به عقب نشینی کند و با توجه به اعلان رسمی گل در روز گذشته شانس پیروزی وی برای ریاست جمهوری، بیشتر از رقیبان است.

نادر مازوجی

منبع : روزنامه اعتماد