سوگ‌ها و عزاها ، استان لرستان

بیش‌تر مردم استان لرستان مسلمان و شیعه اثنی‌عشری‌اند و به تبع باورهای دینی و مذهبی، آیین‌‌ها و مراسم ویژه مذهبی و عزاداری را هم‌‌چون دیگر اقوام ایرانی برگزار می‌كنند. عزاداری ماه محرم، روز وفات ائمه اطهار و به ویژه شهادت حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) با شكوه هر چه بیش‌تر برگزار می‌شود. دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی تقریباً در بیش‌تر روزهای محرم،‌ به ویژه در تاسوعا و عاشورا، حضور دارند. مردم به پاس احترام به شهدا تا آخر ماه صفر از برگزاری هرگونه مراسم شادی و سرور خودداری می‌كنند. برخی مراسم ویژه پیروان اهل حق نیز بسیار جالب و شكوهمند برگزار می‌شود. این عده خود را پیروان حضرت علی (ع) می‌دانند و عشق بی‌پایان خود را با انجام مراسم ویژه در روزهای خاص نشان می‌دهند. برگزاری عزاداری‌های خصوصی نیز، به تبع اعتقادات و باورهای مذهبی و قومی مردم،‌ با مراسم ویژه برگزار می‌شود. این نوع عزاداری‌ها، در همه مناطق لرنشین‌ با اندك تفاوت‌هایی برگزار می‌شود. اگرچه برگزاری مراسم عروسی و عزا برای اعضای خانواده، قبیله و روستا پرهزینه است، اما مردم لرستان به عزاداری بیش از عروسی اهمیت می‌دهند. حتی كسانی كه از نظر مادی وضع مناسب ندارند، برای حفظ شئون ایلی و به اصطلاح سرشكسته نشدن در برابر مردم،‌ زیر بار مخارج گزاف می‌روند.
در نواحی مختلف استان لرستان، هنگامی كه سرپرست یا خان یا بزرگ طایفه‌‌ای می‌میرد، نخست زنانی كه با او خویشی نزدیك دارند (مانند همسر، مادر و خواهر)، هم‌چنین چند تن از زنان خویشاوند و همسایه، پیرامون جسد متوفی گِرد می‌آیند و به زاری و شیون می‌پردازند. این زنان بر بالین متوفی می‌نشینند و دسته‌ای از گیسوان بافته‌ خود را می‌برند و بر روی جسد می‌اندازند. خویشاوندان دور و همسایگان نیز این كار را بیش‌تر به پاس خویشان نزدیك انجام می‌دهند و اجباری به بریدن گیسوی خود ندارند. گاه زنان دیگر هم كه با صاحبان سوگ دوستی یا خویشاوندی دارند،‌ در آیین شركت می‌كنند. مردان نیز در خانه‌ متوفی گِرد می‌آیند و به كلاه و شانه‌های خود گِل می‌مالند. در این هنگام، اسب متوفی را با پوشاك و افزارها، پارچه‌های رنگین و روسری‌های زنان آذین می‌كنند و كلاه متوفی را بالای همه ‌آن‌ها می‌‌‌گذارند. هم‌چنین گیسوان بریده‌ زنان را با نخی به گردن اسب می‌آویزند و به همراه نوازندگانی كه سرنا و دهل می‌نوازند، متوفی را برای دفن مشایعت می‌كنند. این نوازندگان آهنگی غم‌‌انگیز به نام «چمر» را كه ویژه سوگواری است،‌ می‌نوازند. پس از غسل و كفن كردن، مرده را در تابوت می‌‌گذارند،‌ آن را بر دوش می‌گیرند و اسب آذین شده را پیشاپیش آن می‌برند و گروهی نیز به دنبال تابوت حركت می‌كنند تا به گورستان برسند. نوازندگان هم‌چنان،‌ آهنگ «چمر» را می‌‌نوازند. پس از دفن متوفی و فاتحه‌‌خوانی و تقسیم حلوا میان حاضران،‌ نوازندگان،‌ سوگواران را تا خانه نزدیك‌‌ترین خویشاوند متوفی همراهی می‌كنند. آنگاه یكی از بستگان او،‌ صاحب عزا را برای شام یا ناهار به خانه خود دعوت می‌‌كند. صاحبان عزا پس از صرف غذا به خانه‌ خود باز می‌گردند و خویشانِ متوفی برای آشنایان و بستگان خود،‌ در دهات دور و نزدیك، پیك‌هایی می‌فرستند و آنان را باخبر می‌سازند.
زنان در محل سوگواری دو گروه می‌شوند و در برابر هم می‌ایستند. آنان كه پیراهن تیره‌رنگ در بر دارند و سربندهای سیاه به سر بسته‌‌اند، پیاپی با حركت‌های یكنواخت،‌ صورت خود را با پنجه‌های خود می‌خراشند و به آرامی «وی وی» می‌گویند. در گوشه‌ دیگر، مردان جدا از زنان دست به سینه یا رها می‌ایستند و هر چند دقیقه یك بار با هم «ای وای ای بییای» (ای داد و بیداد) می‌‌گویند و می‌گریند و گاه مانند زنان چهره خود را می‌خراشند.
در این هنگام، كسانی كه از مرگ خویشان خود باخبر شده‌اند، در حالی كه تكه پارچه‌های سیاه بر دوش انداخته‌اند، از راه می‌رسند. پوشیدن لباس سیاه برای سوگوارن مرد اجباری است و معمولاً كلاه و شانه‌ خود را گل‌اندود می‌كنند. در این هنگام،‌ مردان عزادار و مردم دِه به استقبال آن‌ها می‌روند و زاری‌كنان،‌ یكدیگر را دلداری می‌دهند. آنگاه مهمانان از خوبی‌های متوفی سخن می‌‌گویند و در این هنگام،‌ یكی از خویشان متوفی با یك سینی كه كاردی در آن گذاشته شده است،‌ به پیش مهمانان می‌آید و از خان یا بزرگ مجلس اجازه می‌گیرد و گل‌ها را از روی كلاه و شانه همه می‌تراشد و در سینی می‌ریزد.
از مهمانان با یك وعده غذا پذیرایی می‌شود. پس از صرف غذا یكی از بستگان متوفی سینی به دست وارد مجلس می‌‌شود و سینی را پیش مهمانان می‌گیرد تا هر یك پولی در آن بیاندازند كه در عرف محل به آن «پُرسان» می‌‌گویند.
در ایلات لرستان، طایفه‌ای به نام «بدره» مراسم روز چهلم را نیز برگزار می‌كنند. در این روز مدعوین، خود غذای خود را تهیه می‌كنند و به خانه‌ كسان متوفی می‌برند و پس از صرف آن، ‌به خانه‌های‌شان باز می‌‌گردند.
اما در برنامه‌ عزاداری،‌ زنان نیز پس از ناهار گِرد اسبِ تزئین شده كه به آن كُتل نیز می‌‌گویند، جمع می‌شوند و به خواندن آوازهای غم‌‌انگیز می پردازند. سوگواری معمولاً سه روز به درازا می‌انجامد و گاه برای آمدن خویشان از نقاط دور، مراسم چند روز دیگر ادامه می‌یابد و به این ترتیب تشریفات پایان می‌پذیرد. زنان و دخترانِ نزدیك متوفی تا یك سال جامه سیاه می‌پوشند و در جشن‌ها و عروسی‌ها ظاهر نمی‌شوند.