تکنولوژی پلهای اطلاعاتی

در این مقاله "پلهای اطلاعاتی"، شامل خدمات تحویل مدرك، انتقال از طریق پست تصویری سیستمهای تمام _ متن، نشر الكترونیكی، تله تكست، داده های دیداری، دیسكهای نوری، صفحه ویدئو، و ماشین ترجمه مورد مطالعه قرار گرفته و در هر قسمت به دقت به مسائل و امتیازات آن پدیده پرداخته شده است. بررسی پلهای اطلاعاتی، نشان می دهد كه این تكنولوژی در ارائه برنامه‌ها و خدمات اطلاع رسانی، از توانایی سطح بالایی برخوردار است. اما، پذیرش واقعی پلهای اطلاعاتی در كشورهای جهان سوم، به عوامل گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و فنی بستگی دارد. كتابخانه ها و مراكز اطلاع رسانی، چنانچه بتوانند بر موانع اجتماعی و فنی موجود فائق آیند، از سویی برای دستیابی به اطلاعات، و از سوی دیگر جهت انتقال اطلاعات، قادر خواهند بود برنامه های جاری خود را با این پدیده انطباق دهند."پل اطلاعاتی[۱]" اصطلاحات است كه به وسایل و خدمات انتقال اطلاعات اطلاق می شود.از مهمترین این وسایل و خدمات كه هم اكنون از آنها استفاده می شود، می توان خدمات تحویل مدرك[۲]، انتقال از طریق پست تصویری / انتقال فاكسیمیله (فاكس[۳])، سیستمهای متن_كامل[۴]، نشر الكترونیكی، تله تكست[۵] و داده های دیداری[۶] (یا ویدئو تكس[۷])، صفحه ویدئو[۸] را نام برد.اكنون، با توجه به دستیابی مستقیم به اطلاعات كتابشناختی میلیونها ركوردی كه در پایگاههای اطلاعاتی كتابشناختی وجود دارد، تقاضای دستیابی به متن كامل مدارك نیز افزایش پیدا كرده است."جك میدوس[۹]" در كتاب خود كوشیده است تا سطح فعلی تقاضا را براساس آمار و ارقام مشخص كند. در كشورهای جامعه اقتصادی اروپا، میدوس تخمین می زند كه این تقاضا در سال به ۶ میلیون مدرك بالغ می گردد و سالانه ۵۰۰۰۰۰ تقاضا نیز بر این تعداد اضافه می شود. رقمی كه میدوس برای اواخر دهه ۱۹۸۰ پیش بینی كرده بود رقمی بیش از ۱۴ میلیون تقاضا بود. با توجه به این ارقام، در اینجا به آسانی می توان نظر "راجر سامیت"، مدیر سیستم اطلاع رسانی "لاكهید" را پذیرفت. به اعتقاد او "یكی از مسائل عمده صنعت اطلاع رسانی، تهیه متن كامل مداركی است كه اطلاعات كتابشاختی آنها به وسیله پایگاههای اطلاعاتی كتابشناختی بازیابی می شود.[۱۰]"این مسئله در اكثر كشورهای جهان، هنوز به قوت خود باقی است. كشورهای صنعتی معمولاً متن كامل مدارك مورد نیاز را یا به صورت مستقیم از پایگاههای اطلاعاتی ارتباط پیوسته (آن _ لاین) دریافت می‌دارند، و یا چون موجودی نشریات ادواری را در رشته های گوناگون در كتابخانه های تحقیقاتی و دانشگاهی‌شان چشمگیر است، متن كامل مدارك را، پس از دریافت اطلاعات كتابشناختی عناوین از پایگاههای اطلاعاتی، به صورت فتوكپی از دوره های گوناگون این نشریات به دست می آورند. در كشورهای جهان سوم، وضعیت تهیه متن كامل مقاله ها _ به طوری كه در بحث اصلی "خدمات تحویل مدرك" مطرح شده _ به گونه ای دیگر است.هدف این مقاله آن است كه، پلهای اطلاعاتی مهم را معرفی نموده، تا كتابخانه ها و مراكز اطلاع‌رسانی با توجه به اهمیت روزافزون اطلاعات در توسعه كشورها، با از میان برداشتن موانع اجتماعی و فنی، برنامه های جاری و آتی خود را با این تكنولوژی انطباق دهند.
● خدمات تحویل مدرك
در روشهای سنتی، راه حل این مسئله _ یعنی تهیه متن كامل مدارك _ استفاده از سیستمهای رایج امانت و تهیه كپی است. به عنوان مثال، در انگلستان مركز تهیه مدارك كتابخانه بریتانیا، در این مورد از یك تسهیلات ملی واحد استفاده می كند. بنا به گزارش سالیانه كتابخانه بریتانیا (۷۹-۱۹۷۸)، این مركز در وهله اول وظیفه فراهم آوری انتشارات ملی، و در وهله دوم وظیفه تهیه منابع مورد تقاضا را سریعتر از هر تلاش تعاونی دیگر، كه توسط كتابخانه های جداگانه سازماندهی می‌شود، به عهده دارد.مركز تهیه مدارك كتابخانه بریتانیا، بیش از ۴ میلیون جلد كتاب، ۲۵۰۰۰۰۰ مدرك به صورت میكرو فرم، و ۱۳۰۰ مایل حلقه میكروفیلم را در مجموعه خود جا داده و ۵۴۰۰۰ عنوان نشریه ادواری جاری را مشترك است. به این ترتیب، این مركز قادر است ۸۰ تا ۹۰ درصد تقاضاهای مربوط به امانت و تهیه كپی از مواد و منابع مورد نیاز استفاده كنندگان را پاسخ دهد. تقاضای سالیانه استفاده كنندگان انگلیسی، بالغ بر ۲ میلیون، و درخواستهایی كه از سایر كشورهای جهان سوم می رسد در حدود ۵۰۰۰۰۰ مورد است. تقریباً ۱۰۰ كشور جهان _ از جمله ایران _ از مركز تهیه مدارك كتابخانه بریتانیا استفاده می كنند.در دسامبر ۱۹۷۸، خدمات تحویل مدرك با تاسیس سرویس خودكار درخواست مدارك، در مركز تهیه مدارك كتابخانه بریتانیا شروع به كار كرد. برپایه این سرویس، استفاده كنندگان می توانند از پایگاه اطلاعاتی[۱۱] BLAISE اطلاعات كتابشناختی را به طور مستقیم از طریق ارتباط پیوسته (آن _ لاین) جستجو نموده و اصل مقاله ها را نیز، به طور خودكار از مركز تهیه مدارك كتابخانه بریتانیا تقاضا كنند. خدمات مشابهی نیز به وسیله پایگاههای اطلاعاتی عمده مانند INFOLINE[۱۲]، SDC[۱۳]، ESA/IRS[۱۴] و LOCKHEED[۱۵] ارائه می گردد. یكی از مزایای قابل توجه این سیستم، حذف مواردی از قبیل پر كردن فرم تقاضا و برطرف نمودن تاخیراتی است كه در ارسال تقاضاها از طریق پست صورت می پذیرد.خدمات اطلاع رسانی "دیالوگ" به نوبه خود، سرویس DIAL ORDER را راه اندازی كرده است. سرویس DIAL ORDER برای استفاده كنندگان دیالوگ، این امكان را فراهم نموده كه در راستای تهیه متن كامل مدارك، پایگاههای اطلاعاتی این سیستم را از طریق ترمینالهای خود، جهت جستجو مورد استفاده قرار دهند. برای تامین این سرویس، بجز هزینه معمول كه مربوط به زمان اتصال است، هزینه دیگری تعلق نمی گیرد. تهیه كنندگان مدارك، صورتحسابها را مستقیمآُ برای استفاده كننده ای كه مدارك را تقاضا كرده می فرستند.شبكه كتابشناختی OCLC[۱۶] نیز، نمونه دیگری از خدمات تحویل را به وجود آورده است كه تحویل كتابها، پیایندها، نیز تحویل كپیها (فتوكپی، زیراكس و ...) را در بر می گیرد. در فهرستگان ارتباط پیوسته تحویل شبكه OCLC، در ارتباط با هر یك از میلیونها ركورد كتابشناختی، كدهای تخصیص یافته، موسساتی را نشان می دهد كه مواد و منابع را از طریق زیر سیستم فهرستنویسی OCLC آماده سازی كرده اند. كتابخانه ای كه می خواهد اثری را امانت بگیرد، از كد موسسه هایی كه كتاب را فهرستنویسی كرده اند، استفاده می نمایند. اطلاعات مربوط به موجودی پیایندها نیز، از طریق زیر سیستم كنترل پیایندهای OCLC قابل دسترسی است. سپس كتابخانه امانت گیرنده، از طریق زیر سیستم امانت بین كتابخانه ای OCLC، حداكثر ۵ كتابخانه را _ كه بالقوه جزو كتابخانه های امانت دهنده به حساب می‌آیند _ بر می گزیند. در مراحل بعدی زیرسیستم امانت، در هر نوبت تقاضای امانت را به یك كتابخانه انتقال می دهد. اگر آن كتابخانه در خلال ۴ روز پاسخ ندهد، سیستم امانت تقاضا را به یكی دیگر از ۵ كتابخانه امانت دهنده، مخابره می كند تا اینكه تقاضا برآورده شود. نظیر سرویس درخواست خودكار مدارك و سیستم DIALORDER، آنچه كه زیر سیستم امانت بین كتابخانه ای OCLC انجام می دهد، كامل كردن ارتباط پیوسته (آن _ لاین) و ایجاد تسهیلات درخواست امانت ارتباط پیوسته است. برقرار ارتباطات ساده ای از این نوع، در هر سیستم فهرستنویسی تعاونی كامپیوتری عملی است. شبكه هایی مانند SWALCAP[۱۷]، BLCMP[۱۸]، LASER[۱۹] در انگلستان و WLN[۲۰]، و RLIN[۲۱] در امریكا نمونه‌هایی از این نوع به حساب می آیند.
● انتقال از طریق پست تصویری
در بررسی انواع گوناگون پلهای اطلاعاتی، بهتر است بدانیم كه در شیوه های فراهم آوری متن كامل مداركی كه از طریق پایگاههای اطلاعاتی ارتباط پیوسته تهیه می شوند، بین "اروپا" و "امریكا" تفاوت قابل توجهی وجود دارد. مطالعه‌ای كه در سال ۱۹۸۰ در این زمینه صورت گرفته است، نشان می دهد كه در روش اروپایی، از پیشرفته ترین تكنولوژی اطلاعاتی، مانند انتقال از طریق پست تصویری استفاده می شود، در حالی كه در این زمینه سیستم امریكایی هنوز، به وسایلی مانند پست معمولی و متعارف متكی است. سپس، بررسی مذكور پیش بینی می كند كه این وضعیت جاری رو به زوال، تا چند سال دیگر همچنان در امریكا ادامه خواهد داشت و آن‌گاه با رشد سیستمهای تعاونی و پایگاههای اطلاعاتی تمام _ متن، به تدریج خدمات معمول تحویل مدارك، به عنوان نوع و فرمی از پل، از بین رفته و در دهه ۱۹۹۰ فقط به یك فرم بسیار كوچك باقی خواهد ماند[۲۲].كمیسیون اقتصادی اروپا، استفاده از "فاكس" را برای انتقال مقاله های علمی و فنی ترغیب می كند. البته موضوع حق تالیف مسئله‌ای است كه هنوز لاینحل باقی مانده است. در این زمینه، تازه‌ترین پدیده‌ای كه در اروپا مورد استفاده قرار می گیرد ARTEMIS نام دارد كه به وسیله آن، جامعه علمی توسط شبكه ای از انتقال از طریق پست تصویری به هم متصل می شود. بنگاههای انتشاراتی، نسخه‌هایی از متون كامل مدارك درخواستی را با استفاده از فاكس شبانه _ و با هزینه‌های معادل یك سوم نرخ روزانه _ به كتابخانه‌ها یا جهت سایر استفاده كنندگان مخابره می كنند.حال كه در اینجا بحث انتقال از طریق پست تصویری مطرح است، بجاست اضافه كنم: بررسی مربوط به سال ۱۹۸۰ كه روش آمریكایی را با روش اروپایی مقایسه می كند بررسی‌ای كاملاً صحیح نیست."باریت" و "فاربرادر[۲۳]" در مطالعات خود، به یك طرح پیشگام در باب انتقال از طریق پست تصویری مواد كتابخانه‌ای اشاره می‌كنند كه، در اوایل سال ۱۹۶۷ به وسیله بخش توسعه كتابخانه ایالتی نیویورك به نام طرح FACTS به مرحله اجرا در آمده بود. با این حال، نتایج آن طرح دلسرد كننده ارزیابی گردید: تجهیزات نامناسب، و خدمات كند و بطیء بود، و تقاضا به طور غیرمنتظره‌ای در یك سطح پایین قرار داشت.انتقال از طریق پست تصویری به عنوان یك تكنولوژی، بیش از یك قرن قدمت دارد. پیش از جنگ جهانی اول، استفاده عمده‌ای كه از این تكنولوژی به عمل می آمد، این بود كه عكسها و تصاویر، با استفاده از آن تكنولوژی به روزنامه‌ها انتقال داده می شد. از بعد از جنگ جهانی دوم، كتابخانه‌ها نیز از این تكنولوژی استفاده كردند. در آن زمان، استفاده از "فاكس" با چند مشكل روبرو بود: ۱) كندی سرعت انتقال؛ ۲) بالا بودن هزینه خط تلفن؛ و ۳) بهای گران دستگاه فاكس. اكنون نیز كتابخانه‌های اروپا و امریكا استفاده از فاكس را با وجود سهولت انتقال اطلاعات، مشكل عمده ای در برابر حق تالیف تلقی می‌كنند.در ایران نیز، وقتی كه كتابخانه منطقه‌ای علوم و تكنولوژی شیراز در مورد استفاده از پایگاه اطلاعاتی ارتباط پیوسته _ در نیمه دوم سال ۱۳۷۱ _ رسماً كار خود را آغاز نمود، قرار بود كه از فاكس، جهت انتقال اطلاعات كتابشناختی استفاده شود؛ اما استفاده از این تكنولوژی، بعد از یك تجربه كوتاه به دو دلیل اساسی عملی نشد: اول به دلیل حجم اطلاعات كتابشناختی و رفرانسهای بازیابی شده، و دوم به علت هزینه‌های زیاد خط تلفن. اكنون، كتابخانه منطقه‌ای علوم و تكنولوژی شیراز، از فاكس فقط در زمینه‌های اداری، تجاری و دریافت فرمهای جستجوی اطلاعات استفاده می كند. نیازهای اطلاعاتی استفاده كنندگان از پایگاه اطلاعاتی ارتباط پیوسته این كتابخانه با پست معمولی پاسخ داده می‌شود.با این حال، در باب انتقال از طریق پست تصویری پیشرفتهای قابل توجهی صورت پذیرفته است كه میكروفاكسیمیله، ارتباط ماهواره ای، و فیبر نوری از آن جمله است. میكروفاكسیمیله، به انتقال از طریق پست تصویری موادی كه بر روی میكروفرمها (میكروفیلم یا میكروفیش) ذخیره شده باشد، اطلاق می‌گردد. تجهیزاتی وجود دارد كه میكروفرمها را به طور دیجیتالی وارسی می‌كند، و نسخه‌های كاغذی تولید نموده و اطلاعات میكروفرمها را بر روی صفحه نمایش نشان می‌دهد. این سیستم بسیار گران است.ارتباط ماهواره ای، از امتیارات متعددی برخوردار است[۲۴] ، به عنوان مثال: مقرون به صرفه است؛ نسبت به مسافت حساس نیست؛ و از نظر مخابره و انتقال، كیفیت قابل اطمینانی دارد، از این رو، ارتباط ماهواره ای، مدارك را در مقایسه با خطوط تلفن به طور موثر انتقال می‌دهد و یا دریافت می‌دارد. هزینه‌های انتقال، مستقل و جدا از مسافت است و با هر نسلی از ماهواره ها تقلیل می‌یابد.فیبر نوری، اطلاعات را به وسیله شبكه ارتباطی راه دور با كمیت زیاد و سرعت بالا انتقال می‌دهد. بنا به یك گزارش منتشر شده در سال ۱۹۸۶ اطلاعات در امتداد خطوط تلفن، به وسیله نیروی الكترویكی انتقال می یابد. سرعتی كه در آن "پالس" ها را می‌توان بر روی سیمهای مسی فرستاده و دریافت كرد، "فركانس" نامیده می‌شود. وقتی كه فركانس انتقال افزایش می‌یابد، ظرفیت حمل اطلاعات هر سیمی، باید افزایش پیدا كند. به این ظرفیت غالباً "عرض باند" می‌گویند. استفاده از انتقال پالسهای نور لیزری در امتداد كابلهای فیبر نوری، در مرحله ای است كه انقلابی در اشاعه اطلاعات به به وجود خواهد آورد.مزیت فیبر شیشه‌ای، آن است كه با همان عرض باند، فقط یك درصد سیم مسی وزن دارد. علاوه بر آن، فیبرهای شیشه ای بی خطر تر است؛ زیرا این فیبرها به جای الكتریسیته، پالسهای نوری را منتقل می‌سازند. كابلها، هر چند كه خیلی كمتر از كابلهای مسی معمول هزینه بر می‌دارند، در مقابل هوا و فرسودگی مقاوم‌اند[۲۵]. به طور كلی، در زمینه انتقال از طریق پست تصویری، تكنولوژی جدید فیبر نوری باعث كاهش هزینه‌ها و افزایش كیفیت سرعت انتقال می‌شود.با تمام تفاضیل و به طوری كه پیش از این نیز توضیح داده شد، استفاده روزمره از فاكس برای انتقال آثار، مانند تمام مقاله های یك مجله، هنوز به طور كامل تحقق نیافته است. بهترین استفاده‌ای كه می‌توان پشنهاد كرد، ارسال تقاضای امانت و فرمهای جستجوی اطلاعات، شبیه نامه‌های اداری‌اند كه انتقال از طریق پست تصویری، اساسا بدان منظور طراحی شده است.با این حال، "پی ناك[۲۶]" در بررسی های خود پیرامون استفاده كتابخانه ها از دستگاه فاكس، به این نتیجه رسیده است كه: این وسیله، پلی است كه در امانت بین كتابخانه‌ها تغییرات اساسی ایجاد خواهد كرد و موانع فیزیكی و تاخیراتی را كه از نظر زمانی در تحویل خدمات پستی روی می‌دهد، از میان خواهد برد.
● سیستمهای تمام _ متن
در باب سیستمهای تمام _ متن، لانكاستر [۲۷] گزارش می‌دهد كه، عملیات این سیستمها شروع گردیده و از آنها بویژه در رشته حقوق استفاده می‌شود. زمینه این كار، در سال ۱۹۶۰ در مركز حقوق پزشكی دانشگاه پتنبورگ فراهم آمد. در این سال، مركز حقوق پزشكی، تبدیل قوانین ایالت پنسیلوانیا به فرم قابل خواندن با ماشین را آغاز كرد و پس از آن حجم عظیمی از متون حقوقی را كامپیوتری نمود. این اقدام، به قدری موفقیت آمیز بود كه بعداً به وسیله وزارت دفاع امریكا، به عنوان پروژه لایت[۲۸] پذیرفته شد.
در انگلستان، بنگاه انتشاراتی Butterworth، مشهورترین ناشر كتابهای حقوق، با طراحی سیستم LEXIS در سال ۱۹۸۱، خدمات اطلاع‌رسانی تمام _ متن خود را كه جنبه تجارتی داشت، آغاز نمود. سیستم LEXIS دستیابی حقوقدانان را به میلیونها متن حقوقی كه به طور هنگفتی بهنگام نگهداشته می‌شود، امكان پذیر ساخته است. مشتركان با تهیه یك ترمینال، می‌توانند نتایج جستجوهای خود را بر روی صفحه نمایش، مشاهده كرده و یا اطلاعات را با استفاده از چاپگر به چاپ برسانند.سیستمهای تمام _ متن، در سایر رشته ها نیز طراحی و تهیه می‌شوند. در سال ۱۹۸۱ گزارش شد كه، بنگاه انتشاراتی "مك گراهیل" با استفاده از یك پایگاه اطلاعاتی، ۳۱ نشریه فنی و بازرگانی خود را به صورت تمام _ متن عرضه می كند. در بین انتشارات می‌توان به مجله‌های
Business week
Electronics
Aviation week
و تعدادی مجله در باب پزشكی، مهندسی، انرژی اشاره كرد[۲۹].
در زمینه این نوع از پلهای اطلاعاتی، پیشرفتهای حاصل در زمینه امكانات جستجو قابل تاءمل است. به عنوان مثال، نرم افزارهایی تولید گردیده است كه جستجوی متن كامل مقاله‌ها را به صورت آزاد امكان‌پذیر می‌سازد. جستجویی كه در پایگاههای اطلاعاتی كتابشناختی ارتباط پیوسته براساس كلیدواژه‌ها صورت می‌گیرد، كلیه واژه‌های عناوین و چكیده‌ها را دربر دارد.بسته‌های نرم‌افزاری جدید كه به وسیله كمپانی ICL تولید گردیده و به نام CAFS_۸۰۰ خوانده می‌شود، قادر است هر نوع مقاله ای را به صورت آزاد "جستجو" كند.جستجوی سیستمهای آزاد كه از فایلهای معكوس (مقلوب) استفاده می‌كنند، معمولاً با تركیب كردن اصطلاحات تجسسی با استفاده از اپراتورهای بول یعنی (NOT, OR, AND) انجام می‌پذیرد[۳۰]. از اپراتور AND برای مرتبط ساختن مفاهیم گوناگون یك جستجو، از اپراتور OR برای مرتبط ساختن مفاهیم گوناگون یك جستجو، از اپراتور OR برای مرتبط نمودن مفاهیم مترادف یك جستجو، و از اپراتور NOT برای مستثنا كردن مفاهیم یك جستجو استفاده می‌شود. ‌نتایج اصطلاحات تجسسی زیر كه با استفاده از اپراتورهای بول به هم مرتبط می‌شوند به شرح زیر است:
Wales OR Welsh ۲records (nos. ۱,۲)
Wales AND School ۱ record (no.۱)
(education OR teaching) AND Primary
۲records (nos. ۱, ۱۰۶۲)
Schools NOT Welsh ۱ records (no.۴)
● تله تكست و داده های دیداری
جنبه‌هایی از پلهای اطلاعاتی كه تا اینجا مورد بررسی قرار گرفت، ایجاد ارتباط لازم بین یك رفرانس یا اطلاع كتابشناختی، و یك متن واقعی را شرح می داد. امروزه، تكنولوژی اطلاعاتی قادر است نیازهای اطلاعاتی پژوهشگران را با تهیه داده‌های واقعی تاءمین كند. مانند پایگاههای اطلاعاتی، اكنون بانكهای اطلاعاتی نیز در دسترس است. حافظه الكترونیكی نه تنها اطلاعات كتابشناختی، چكیده‌ها (پایگاههای اطلاعاتی) و متن كامل موضوعاتی نظیر حقوق و علوم، بلكه اطلاعات را به عنوان اطلاعات ذخیره‌سازی و بازیابی می‌كند (بانكهای اطلاعاتی).از بارزترین نمونه بانكهای اطلاعاتی _ یعنی پلهای مستقیمی كه میان استفاده كننده و نیازهای اطلاعاتی او وجود دارد _ می‌توان سیستمهای نوظهوری، مانند تله تكست و داده‌های دیداری (یا ویدئو تكس) را نام برد. با توجه به توسعه نسبتا جدید آنها، تعریف این اصطلاحات ضروری به نظر می‌رسد.به طوری كه هم "لیری[۳۱]" و هم "میدوس[۳۲]" بیان می‌كنند، ویدئو تكس نامی است كه به هر سیستم الكترونیكی كه اطلاعات كامپیوتری را بر روی صفحه تلویزیون نمایش می‌دهد، اطلاق می‌شود. "كلیتون[۳۳]" تله تكست را سیستم ارتباطی (غیرمحاوره‌ای) یك طرفه‌ای تعریف می‌كند كه اطلاعات را به وسیله تلویزیون، از طریق سیگنالهای رادیویی معمولی یا تلویزیون كابلی (Cable TV) مخابره می نمایند. در سیستمهای تله تكست، یك رشته صفحه‌های اطلاعاتی، یا پرده‌ای پراز اطلاعات به طور دوره‌ای بر روی یك كانال تلویزیون پخش می‌شود. استفاده كننده با فشار دادن كلید، شماره صفحه مورد نظر را مشخص می كند و آن صفحه كه در دور بعد مخابره می‌شود، بر روی پرده نمایش ثابت می‌ماند.از نخستین سرویسهای تله تكست، می‌توان به Ceefax و Oracle اشاره كرد كه هر دو به طور تجربی در سال ۱۹۷۳ به ترتیب توسط BBC و ITV راه اندازی شد و در سال ۱۹۷۴ خدمات تجربی خود را آغاز كردند. برنامه این سرویسها، شبیه به یك مجله خبری است كه هر ساعت به وسیله تیمی از كارشناسان، روزآمد نگه داشته شده و در حدود ۱۰۰۰ صفحه ورزشی، اخبار مالی، گزارشهای مربوط به ترافیك، پیش بینی هوا، برنامه‌های تلویزیونی و غیره را در دسترس استفاده‌كنندگان قرار می‌دهند. تمام این برنامه‌ها رایگان بوده، و علاوه بر برنامه‌های عادی تلویزیون پخش و منتشر می‌شود.داده‌های دیداری، سیستم ارتباطی دو طرفه (محاوره‌ای) است كه بانكهای اطلاعاتی را با استفاده از خطوط تلفن، یا تلویزیون كابلی به تلویزیون متصل می‌كند. در این سیستم، انواع گوناگون اطلاعات، مانند صفحات آگهی روزنامه‌ها، اطلاعات مربوط به سیر و سیاحت و هوا، مقاله‌های دایرهٔ المعارفها، و حتی موجودی كتابخانه‌های محلی كه بر روی صفحه تلویزیون ظاهر می‌شود، قابل مشاهده است. با استفاده از سیستم داده‌های دیداری، می‌توان صورتحسابها را پرداخت؛ و بلیت سینماها را پیش خرید كرد. در میان كشورهای مختلف جهان، انگلستان از پیشگامان تهیه خدمات داده‌های دیداری به حساب می آید. نام سیستم داده‌های دیداری انگلستان پرس تل (Prestel) است. "پرس تل"، عملیات خود را در سال ۱۹۷۹ شروع نمود.در آغاز، تصور می‌شد كه "پرس تل" یك سرویس خانگی است؛ اما این طرز فكر به قدر كافی موفقیت‌آمیز نبود، به طوری كه اكنون این سیستم عمدتاً به وسیله بنگاههای تجارتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.تاكنون، كشور انگلستان میلیونها پوند برای ایجاد این سیستم سرمایه‌گذاری كرده است. به نوشته "لیری[۳۴]"، "پرس تل" در اوایل دهه ۱۹۸۰ حاوی بیش از ۱۸۰۰۰۰ صفحه اطلاعات از انواع گوناگون بوده است. همان گونه كه پیش از این بیان شد، اطلاعات این سیستم را داده‌های تجارتی، مسافرت و جهانگردی، هوا، بازیها، و اطلاعات اداری از انواع متنوع و مختلف تشكیل می‌دهد.نظیر سیستم "پرس تل" در انگلستان، "تل ست" (Telset) در سال ۱۹۷۸ در فنلاند، "تله دیتا" (Teledata) در سال ۱۹۷۹ در نروژ، "تلی دن" (Telidon) در سال ۱۹۸۰ در كانادا، "تله تل" (Teletel) د سال ۱۹۸۲ در آفریقای جنوبی، و نیز سیستمهای دیگر در طی همین سالها و سالهای بعد از آن، در سراسر كشورها ایجاد گردیده و توسعه یافته است.
● صفحه ویدئو و دیسكهای نوری
طی ۵۰۰ سال گذشته، بخش بزرگی از حافظه انسان، به صورت مواد چاپی در كتابخانه‌ها قرار دارد. و بنابراین ورود به یك دوره جدید، انتقال این حافظه را به یك فرم انتقال‌پذیر، به وسیله تكنولوژی جدید ایجاب می‌كند. در این راستا، ظرفیت ذخیره‌سازی یكی از مسائل قابل توجه است. و در این مورد، همانا امیدبخش ترین دستاورد پیشرفت تكنولوژی در عصر حاضر، صفحه ویدئو است.در این تكنولوژی تصاویر (وصداها) به وسیله نور لیزر، در یك صفحه كه روی آن از یك ماده حساس پوشانیده شده است، ضبط می شود. از یك دیسك اصلی، دیسكهای پلاستیكی ارزان قیمت تهیه می گردد. این دیسك‌ها را در یك دیسك گردان مناسب كه به یك تلویزیون متصل است، قرار می‌دهند و تصاویر و صداها را به دلخواه عمل می‌آورند. كابرد این تكنولوژی، در تامین برنامه‌های مربوط به گذران اوقات فراغت و برنامه های سرگرم سازی، به حد كافی روشن است؛ اما به طوری كه "هاردر[۳۵]" بیان می كند، صفحه ویدئو دارای سه خصیصه اصلی است كه این وسیله را برای ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات جالب توجه می‌سازند: ظرفیت بسیار زیاد ذخیره‌سازی؛ پائین بودن هزینه‌های مربوط به ذخیره‌سازی اطلاعات؛ و دستیابی تصادفی سریع."كوبیتس[۳۶]" درباره امكانات ذخیره‌سازی صفحه‌های ویدئو می‌نویسد: اگر فرض كنیم كه یك كتاب به طور متوسط دارای ۵۰۰ صفحه است، هر دیسك می تواند ۱۰۰۰ كتاب را در خود ذخیره‌سازی كند. كتابخانه دانشگاه ایلینوی ۹۳۸/۶۲۲/۵ جلد كتاب دارد. باز هم اگر فرض كنیم كه هر كتاب به طور متوسط دارای ۵۰۰ صفحه است، برای ذخیره‌سازی این تعداد كتاب، ۵۶۲۳ دیسك لازم خواهد بود. چنانچه ظرفیت ذخیره سازی دیسكها۱۰۱۱ بیت باشد، فقط ۵۶۳ دیسك كفایت خواهد كرد؛ زیرا هر یك از دیسكها قابلیت ذخیره‌سازی ۱۰۰۰ كتاب را در خود دارا است. و این بدان مفهوم است كه برای چنین كتابخانه‌ای فقط ۲ متر مربع فضا لازم است.اعتقاد اكثر دانشمندان علم اطلاع رسانی، آن است كه صفحه ویدئو سرانجام ممكن است هم ارز الكترونیكی كاغذ و میكروفیلم باشد. در این زمینه، ضمن تاءكید بر تواناییهای صفحه ویدئو، این تكنولوژی را مكمل مناسبی برای سیستمهای كامپیوتری ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می‌دانند.در حال حاضر، دیسكهای نوری یا لیزری، قابلیتهای خود را در ضبط و بازیابی اطلاعات به ثبوت رسانیده و از پلهای انتقال اطلاعات شمرده می‌شوند. دیسك لیزری یا دیسك نوری، حافظه‌ای است كه با تراشه‌ها و باریكه‌های لیزر یا نور كار می‌كند. از امتیازات دیسك نوری _ همانگونه كه مورد اشاره قرار گرفت – ظرفیت بسیار بالای آن است و چون هر سیستم نوری با دیسك تماس ندارد، دیسك هیچ گاه خراب و سائیده نمی‌شود و در نتیجه، عمر آن طولانی است. دیسكهای نوری، از نوع "یك بار نوشتن / همیشه خواندنی" هستند و از این جهت آنها را حافظه فقط خواندنی سی دی – رام (CD-ROM) می‌نامند. اطلاعات "سی دی رام" را نمی توان پاك كرد و یا تغییر داد.● ماشین ترجمه
در انتقال اطلاعات، زبان عامل بسیار مهمی است كه جریان انتقال را شدیداً تحت تاثیر قرار می‌دهد. تسلط زبان انگلیسی بر جامعه علمی و فنی، در واقع تسلط این زبان بر محتوای حافظه الكترونیكی است. جهانی كردن اندیشه‌های انسانی، ایجاب می‌كند كه بین زبانها "پل" زده شود. پلی كه زبانها را به هم متصل می‌سازد "ماشین ترجمه" نام دارد. فكر ترجمه ماشینی، در فاصله سالهای ۱۹۵۶ تا ۱۹۶۴، یعنی در دوره‌ای كه صنعت كامپیوتر در فكر استفاده‌های تازه‌تری از كامپیوتر بود، تحقق پیدا كرد. البته، جدا كردن جنبه‌های فرهنگی زبان _ گرامر، نحو، و عبارات محاوره‌ای _ از جنبه‌های مكانیكی كار دشواری بود. در این مورد، مطالعه مقاله "باربارا اسنیل[۳۷]" كه درباره ترجمه الكترونیكی نوشته شده است، حائز اهمیت است.
در كنفرانسی كه انجمن كتابخانه‌های اختصاصی و مراكز اطلاعاتی انگلستان (اسلیب) در نوامبر ۱۹۸۱ پیرامون ترجمه ماشینی برگزار نمود، اعلام گردید كه: در سرتاسر جهان در حدود ۱۵ تا ۲۰ سیستم ترجمه ماشینی وجود دارد و اكنون، ترجمه به وسیله كامپیوتر یك واقعیت است.جامعه اقتصادی اروپا، در امر ترجمه ماشینی یك نیروی محركه عمده به حساب می‌آید؛ زیرا در این جامعه لازم است، كلیه نیازهای اطلاعاتی به طور همزمان به شش زبان گوناگون ترجمه شود. برای مثال، در سال ۱۹۷۷ از میان ۸۲۰۰ كارمند جامعه اقتصادی اروپا، در حدود ۳۸ درصد به خدمات زبان شناسی اشتغال داشتند. سیستمی كه در حال حاضر، توسط جامعه اقتصادی اروپا مورد استفاده قرار می‌گیرد Eurotra نام دارد. و نرم‌افزار تولید شده آمریكا به Systra مرسوم است. ضمناً در فرانسه، سیستم ترجمه ماشینی TTTUS _ كه در رشته نساجی كاربرد دارد _ قابل توجه است.
● نتیجه
بررسی این پدیده، مشخص می‌سازد كه پلهای اطلاعاتی، از توان و تكنولوژی سطح بالایی برخوردار است. اما، پذیرش واقعی این تكنولوژی در سطح جهان، بویژه در كشورهای جهان سوم، به عوامل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و فنی بستگی دارد. از این دیدگاه، پاره ای مسائل وجود دارد كه اهم آنها به قرار زیر است:یك) تاءثیرات منفی حاصل از پیشرفتهای تكنولوژی كامپیوتر / میكروچیپ بر استخدام نیروی انسانی، این پیشرفتها با نرخ فعلی رشد جمعیت، كه مشاغل بیشتری را ایجاب می‌كند، در تعارض است.
دو) رقابتهای تجاری باعث نادیده گرفتن اصول استاندارد در سخت‌افزارهای اطلاعاتی گردیده و بنابراین، در زمینه سازگاری، مسائل مشكلات متعددی وجود دارد.سه) هدف هر كشوری، معولاً آن است كه استقلال و تسلط كامل خود را بر منابع اطلاعاتی خود حفظ كند. این موضوع، از یك طرف با مسئله ارتباطات بین‌المللی مرسوم به "جریان فرامرزی داده ها" در تضاد است، و از طرف دیگر، كشورهای بسیاری وجود دارند كه به خاطر فقدان توسعه تكنیكی، نمی‌توانند سیستمهای تكنولوژیكی اطلاعاتی خود را ایجاد كنند. یك سوال مهم برای این كشورها این است كه، آیا به نفع این كشورها است كه در یك شبكه بین‌المللی انتقال داده‌ها سهیم شوند، در حالی كه سپس به وضوح نقش آنها وابستگی آور خواهد بود[۳۸].چهار) اكثر كشورها، دسترسی به اطلاعات علمی و فنی را جزو حقوق طبیعی افراد خود تلقی می‌كنند. این برداشت فشارهای زیادی را بر توسعه پایگاههای اطلاعاتی كامپیوتری تحمیل می‌كند. به طور كلی، در حال حاضر این احساس قوی وجود دارد كه، امكانات تكنولوژی اطلاعاتی، از توانایی افراد برای پذیرش این تكنولوژی پیشی جسته است. مادامی كه به نیازهای واقعی استفاده كنندگان توجه كافی نشور، بسیاری از تكنولوژیهای اطلاعاتی جدید را می توان زاید و افزونه به حساب آورد.

كتابشناسی و یادداشتها:
۱- Data bridge
۲ - Document delivery services
۳- Facsimile transmission
۴ - Full-Text Systems
۵ - Teletext
۶ - View data
۷- Videotext
۸- Video discs
۹- Meadows, A. Jack. New Technology Developments in the Communication of Research During the ۱۹۸۰s. Leicester: Primary communications Research Centre, University of Leicester, ۱۹۸۰.
۱۰- Outlook on Research Libraries, ۲(۲) February ۱۹۸۰, P. ۱۴.
۱۱- پایگاه اطلاعاتی BLAISE بخشی از كتابخانه بریتانیا است كه از اوایل سال ۱۹۷۷ فعالیت خود را آغاز نمود. و از آن پس، به یكی از بزرگترین سرویسهای اطلاع رسانی جهانی تبدیل شده است.
۱۲- سیستم IFOLINE در لندن واقع است. تخصصهای این سرویس شامل ثبت اختراعات، شیمی، تكنولوژی، تجارت و تعدادی پایگاههای اطلاعاتی منحصر به فرد PIRA و RAPRA است.
۱۳- سرویس جستجوی اطلاعات SDC در ایالات متحده واقع است. دارای حدوداً ۸۰ پایگاه اطلاعاتی است. این سرویس در زمینه های تجارت، علوم، مهندسی و علوم اجتماعی دارای پوشش موضوعی وسیع بوده و دارای تعدادی پایگاه اطلاعاتی منحصر به فرد درباره ثبت اختراعات و انرژی است.
۱۴- سرویس بازیابی اطلاعات آژانس فضایی اروپا، در ایتالیا واقع شده و دارای پایگاههای اطلاعاتی مناسبی در زمینه علوم و مهندسی است. از خصوصیات این سرویس، می توان به انجام SDI خودكار، سفارش مدارك از طریق ارتباط پیوسته و وجود تسهیلات جستجوی اطلاعات اشاره نمود.
۱۵ - خدمات اطلاع رسانی دیالوگ كه در كالیفرنیا واقع است، یكی از بزرگترین تهیه كنندگان سرویس ارتباط پیوسته در جهان است. سرویس دیالوگ در سال ۱۹۶۹ راه اندازی شد.
۱۶- شبكه OCLC سازمانی است غیرانتفاعی، كه برای كتابخانه های دانشگاهی، عمومی، و اختصاصی به عرضه خدمات مستقیم می پردازد. این شبكه در سال ۱۹۶۷ در ایالت اوهایو شروع به كار نمود.
۱۷ - شبكه SWALCAP فعالیت خود را از سال ۱۹۶۹ آغاز كرد. اعضا این شبكه اكثراً از كتابخانه های دانشگاهی و پلی تكنیك بریتانیا تشكیل شده اند.
۱۸- شبكه BLCMP به عنوان پروژه كامپیوتری كتابخانه های بیرمنگام فعالیت خود را در سال ۱۹۶۹ آغاز نمود. این شبكه، نخستین شبكه تعاونی فهرستنویسی در بریتانیا است.
۱۹ - شبكه LASER در دهه ۱۹۳۰ آغاز به كار كرد. نه تنها در زمینه امانت بین كتابخانه ای؛ بلكه درباب فهرستنویسی و تكنولوژیهای دیگر، مثل سیستمهای داده های دیداری فعالیت می كند.
۲۰- شبكه WLN فعالیت خود را در سال ۱۹۶۷ آغاز نموده است. این شبكه ۱۲۰ عضو دارد كه از نظر جغرافیایی بین آریزونا و آلاسكا پراكنده اند.
۲۱- شبكه RLIN از نظردامنه عملیات، در سطح ایالات متحده امریكا به عرضه خدمات می پردازد. این شبكه به اعضا خود، خدمات فهرستنویسی ارائه نموده و سرویسهای تهیه و فراهم آوری، و امانت بین كتابخانه ای مستقیم عرضه می دارد.
۲۲ - Outlook on Research Libraries, ۲(۱۰), October ۱۹۸۰, P.۸-۹.
۲۳ - Barrett,R. and Farbrother, B. J. Fax: a Studding of Principles, practice and Prospects for Facsimile in the UK. ۱۹۷۵. (British Library Research Development Report, ۵۲۵۷).
۲۴- Outlook on Research Libraries, ۲(۳), March ۱۹۸۲, P. ۱۴.
۲۵ - Outlook on Research Libraries, ۲(۶), June ۱۹۸۶, P. ۱۴.
۲۶ - Outlook on Research libraries, ۲(۲), February ۱۹۸۶, P.۱۴.
۲۷ - Lancaster, F.W. Towards Paperless information Systems. New York: Academic Press, ۱۹۷۸.
۲۸ - Legal information Through Electronics (LITE).
۲۹- Outlook on Research Libraries, ۳(۹) September ۱۹۸۱, P.۴.
۳۰- درباره اپراتورهای بول و استفاده از آن در جستجوی پایگاههای اطلاعاتی ارتباط پیوسته (آن-لاین)، به مقاله زیر مراجعه شود: جعفر مهرداد، (بازیابی كامپیوتری اطلاعات). مجموعه مقالات اولین سمینار كاربردی مراكز و سازمانهای پژوهش فرهنگی و اطلاع‌رسانی (تهران: سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی، ۱۳۷۰)، ص: ۱۴۹-۱۶۳.
۳۱ - Leary, G. "Vast Prospects for Pestle" Library Association Record, ۸۳ (۹), September ۱۹۸۰.
۳۲ - Meadows, op. cit.,. ۳.
۳۳ - Clayton, M. Managing Library Automation. London: Gover ۱۹۸۷, P. ۱۲۵-۹.
۳۴ - Leary, op. cit., ۱۶.
۳۵- Horder , Alan. Video Discs-Their Application to information Storage and Retrieval. Hatfield , Herts., NRCd, Hatfield polytechnic., ۱۹۷۹.
۳۶ - Kubitz, W. "Computer Technology: a Forecast for the Future" in: Proceedings of the ۱۹۷۹ Clinic on Library Applications of Data Processing. University of Illinois at Urbana cham Translation? "Aslib Proceedings, ۳۲ (۴), April ۱۹۸۰.
۳۷- Snell, Barbara. "Electronic Translation?" Aslib Proceedings. ۳۲(۴), Aprill ۱۹۸۰.۳۸ - حمید مولانا "جریان بین‌المللی اطلاعات، گزارش و تحلیل جهانی" ترجمه یونس شكرخواه. (تهران: مركز اطلاعات و تحقیقات رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱)، ص ۱۲۲-۱۲۳

نوشته: دكتر جعفر مهراد

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی