استانداردهای سواد اطلاعاتی

مأموریت اصلی مؤسسات آموزش عالی، تربیت یادگیرندگان مادام‌العمر است. با این فرض كه افراد دارای قابلیتها و توانایی‌های ذهنی استدلال و تفكر انتقادی هستند. دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی باید در طول دوره‌ها و دروس دانشگاهی به دانشجویان به عنوان عضوی از جامعه و همچنین شهروندان مطلع بیاموزند كه چگونه یاد بگیرند. سواد اطلاعاتی كلید اصلی یادگیری مادام‌العمر می‌باشد. برای سنجش میزان سواد اطلاعاتی افراد لازم است استانداردهایی تعیین گردد. یكی از استانداردهای تعیین شده برای سنجش سواد اطلاعاتی «استانداردهای قابلیت سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی»۱ است كه در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد. استانداردها همچنین شامل فهرستی از بازده‌ها برای سنجش پیشرفت دانشجویان در كسب سواد اطلاعاتی است. این بازده‌ها به عنوان راهنما برای استادان، كتابداران و سایر كسانی كه دنبال روشهایی برای اندازه‌گیری یادگیری دانشجویان در زمینهٔ سواد اطلاعاتی هستند می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
●سواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی عبارتست از ایجاد توانایی در افراد تا بتوانند تشخیص دهند چه وقت به اطلاعات نیاز دارند. همچنین، توانایی ذخیره كردن اطلاعات، ارزشیابی و استفاده مؤثر از آن را در زمان نیاز داشته باشند. سواد اطلاعاتی در جامعه ای كه دائم در معرض تغییرات فناوری و همچنین در معرض منابع اطلاعاتی بیشماری قرار دارد لازم به نظر می‌رسد. ظهور و پیشرفت فناوریهای گوناگون اطلاعاتی موجب شده تا هر فرد با انبوهی از اطلاعات در محل تحصیل، در محل كار و در زندگی روزمره روبرو گردد. این اطلاعات به وسیله كتابخانه‌ها، منابع جامعه، سازمانهای خاص و همچنین اینترنت قابل دسترسی است. اكثر اطلاعات بدون گذشتن از هیچ فیلتری در دسترس همگان قرار می‌گیرد. بنابراین، سؤالاتی در مورد اعتبار، پایایی، ثبات و اصیل بودن آنها مطرح است. به علاوه این اطلاعات از منابع و رسانه‌های گوناگون نظیر متن (نوشته)، صدا، تصویر و كارهای گرافیكی در دسترس است. همه این موارد موجب می‌شود تا افراد با چالش‌های جدی در فهم اطلاعات و ارزشیابی آن روبرو باشند. از این رو، وجود اطلاعات به تنهایی موجب داشتن شهروندانی مطلع و آگاه نمی‌شود مگر اینكه آنها تواناییهای لازم برای استفاده مؤثر از اطلاعات را كسب كرده باشند. از طرف دیگر، سواد اطلاعاتی پایه و اساس یادگیری مادام‌العمر را فراهم می‌كند و برای كلیه سطوح تحصیلی و تمام محیط‌های یادگیری لازم و ضروری است. سواد اطلاعاتی موجب می‌شود تا فراگیران جستجوگریهای خود را توسعه بخشیده و به یادگیری خودگران دست یابند. فرد با سواد اطلاعاتی، دارای ویژگیها و تواناییهایی است از جمله اینكه او قادر است:
نوع، دامنه و میزان اطلاعات موردنیاز خود را تعیین نماید.
به اطلاعات موردنیاز به طور مؤثر و كارآ دسترسی پیدا نماید (پیدا كردن اطلاعات موردنیاز).
اطلاعات و منابع اطلاعاتی را به طور نقادانه مورد ارزشیابی قرار دهد.
اطلاعات انتخاب شده را با دانش پیشین تلفیق كند.
اطلاعات را به طور مؤثر برای رسیدن به اهداف خاص استفاده نماید.
مسائل اجتماعی، اقتصادی و حقوقی پیرامون استفاده و دسترسی به اطلاعات را از نظر اخلاقی و قانونی بداند.
●سواد اطلاعاتی و فنّاوری اطلاعات
سواد اطلاعاتی به مهارتهای فناوری اطلاعات وابسته است. فرد باسواد از نظر فناوری اطلاعات قادر است تا رایانه‌ها، نرم‌افزارهای كاربردی، پایگاههای داده و فناوریهای دیگر را برای انجام امور گوناگون مربوط به تحصیل، حرفه و امور شخصی خود به كار گیرد. بنابراین افرادی كه مایل هستند تا به سواد اطلاعاتی دست یابند ابتدا باید مهارتهای تكنولوژیكی مربوطه را كسب كنند. گزارش سال ۱۹۹۹ انجمن ملی اطلاعات در مورد تفاوت دو واژه فوق‌الذكر به شرح زیر می‌باشد. سواد اطلاعاتی شامل محتوا، ارتباطات، تجزیه و تحلیل، جستجوی اطلاعات و ارزشیابی آن می‌باشد در صورتی كه فناوری اطلاعات بسیار فراتر از مفهوم سواد رایانه‌ای است و به فهم عمیق و رو به افزایش فناوری و استفاده ماهرانه از آن می‌پردازد. سواد اطلاعاتی آغازگر، حافظ و توسعه دهنده یادگیری مادام‌العمر است از طریق قابلیتهایی كه فناوریها فراهم كرده‌اند.
●سواد اطلاعاتی و آموزش عالی
مأموریت اصلی مؤسسات آموزش عالی، تربیت یادگیرندگان مادام‌العمر است. با این فرض كه افراد دارای قابلیتها و توانایی‌های ذهنی استدلال و تفكر انتقادی هستند. دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی باید در طول دوره‌ها و دروس دانشگاهی به دانشجویان به عنوان عضوی از جامعه و همچنین شهروندان مطلع بیاموزند كه چگونه یاد بگیرند. سواد اطلاعاتی كلید اصلی یادگیری مادام‌العمر می‌باشد. سواد اطلاعاتی توان دانشجویان را در ارزشیابی، مدیریت و استفاده از اطلاعات افزایش می‌دهد. فناوریهای اطلاعاتی نیز به فراگیر كمك می‌كند تا فارغ از محدودیتهای زمانی و مكانی به یادگیری بپردازد. برای سنجش میزان سواد اطلاعاتی افراد لازم است استانداردهایی تعیین گردد. یكی از استانداردهای تعیین شده برای سنجش سواد اطلاعاتی «استانداردهای قابلیت سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی»۲ است كه در قسمت بعد مورد بررسی قرار می‌گیرد. قابلیت‌ها برای سواد اطلاعاتی شامل ۵ استاندارد و ۲۲ شاخص عملكردی است. تمركز این استانداردها بر نیازهای دانشجویان آموزش عالی می‌باشد. استانداردها همچنین شامل فهرستی از بازده‌ها برای سنجش پیشرفت دانشجویان در كسب سواد اطلاعاتی می‌باشند. این بازده‌ها می‌تواند به عنوان راهنما برای استادان، كتابداران و سایر كسانی كه دنبال روشهایی برای اندازه‌گیری یادگیری دانشجویان در زمینهٔ سواد اطلاعاتی هستند، باشد. در كاربرد این استانداردها، مؤسسات آموزشی نیاز دارند تا مهارتهای فكری گوناگونی كه بازده‌های گوناگون یادگیری به همراه دارند را شناسایی كنند. بنابراین، برای سنجش در این بازده‌ها به ابزارها و روشهای متفاوتی نیاز است. برای مثال، مهارتهای سطوح پایین و بالای طبقه‌بندی بلوم در این بازده‌ها وجود دارد. با مطالعه بازده‌ها می‌توان به اهداف رفتاری پی برد. بهتر است روشهای سنجش متناسب با مهارتهای تفكر مربوط به هر بازده به عنوان یك قسمت جدانشدنی از برنامه اجرایی مؤسسه در نظر گرفته شود. برای مثال، بازده‌های زیر نشاندهندهٔ مهارتهای سطوح بالا و پایین تفكر می‌باشند.●مهارتهای تفكر «سطح پایین»:
بازده شماره (۲- ب) یا ۲،۲،۲ برای شناسایی كلیدواژه‌ها، مترادفها و اصطلاحات مربوط به اطلاعات موردنیاز جزو مهارتهای سطح پایین تفكر به شمار می‌آید.
مهارتهای تفكر «سطح بالا»:
بازده شماره (۳- ب) ۲..۳،۳ تركیب اولیه را به سطوح بالاتر از مفاهیم انتزاعی گسترش می‌دهد تا فرضیه جدیدی بسازد كه ممكن است به اطلاعات اضافی نیاز داشته باشد. برنامهٔ ارزشیابی سواد اطلاعاتی مشخص می‌كند كه آنها در چه زمینه‌هایی نیاز به رشد و كار بیشتر دارند و همچنین اهداف دست یافته را مشخص می‌كند. همچنین به طور ضمنی به قانونگذاران مؤسسات كمك می‌كند كه چگونه شهروندان و دانشجویانی تحصیلكرده و باسواد داشته باشند.
●استانداردها، شاخص‌های عملكرد و بازده‌ها
استانداردهای قابلیت سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی چارچوبی را برای ارزشیابی سواد اطلاعاتی دانشجو مشخص می‌كند. این استانداردها به شرح زیر خلاصه شده است:
▪استاندارد اول
دانشجو با سواد اطلاعاتی باید بتواند ماهیت و وسعت اطلاعات را مشخص می‌كند:
شاخص‌های عملكرد
۱- دانشجو با سواد اطلاعاتی نیاز اطلاعاتی خود را مشخص می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- با شركت در بحث‌های كلاسی، مصاحبت با همكلاسی‌های خود و همچنین بحثهای الكترونیكی موضوع تحقیق خود را مشخص و اطلاعات موردنیاز خود را شناسایی و مشخص می‌كند.
ب- مسئله مورد پژوهش را مشخص و سئوالهای پژوهش را تنظیم می‌كند.
پ- منابع عمومی اطلاعات را كشف می‌كند.
ت- نیاز اطلاعاتی تحقیق را تعریف و اصلاح می‌كند (مدیریت اطلاعات).
ث- برای اطلاعات موردنیاز مفاهیم اصلی و واژه‌های كلیدی مشخص می‌كند.
ج- تشخیص می‌دهد كه اطلاعات موجود می‌تواند با تجربیات قبلی تركیب شود. و یا براساس تجربیات قبلی تحلیل شود تا اطلاعات جدیدی ساخته شود.
۲- دانشجو با سواد اطلاعاتی، انواع منابع اطلاعاتی را با فرمتهای گوناگون مشخص و استفاده می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- چگونگی تهیه، سازماندهی و توزیع اطلاعات رسمی و غیررسمی را می‌شناسد.
ب- ارزش و تفاوتهای بالقوه منابع اطلاعاتی را در رسانه‌های گوناگون (برای مثال: چندرسانه‌ایها، پایگاه داده، سایتها، مجموعه داده‌ها، وسایل سمعی و بصری و كتاب) مشخص می‌كند.
پ- هدف و مخاطبین منابع بالقوه را شناسایی می‌كند.
ت- بین منابع اولیه و ثانویه تفاوت قایل می‌شود.
۳- دانشجو با سواد اطلاعاتی باید هزینه‌ها و فواید حاصل از اطلاعات موردنیاز را در نظر بگیرد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- قابلیت دسترسی به اطلاعات موردنیاز را مشخص می‌سازد و راهبردهای دستیابی به اطلاعات را تعیین می‌كند.
ب- امكان دستیابی به مهارت و یا زبان جدید را برای جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز در نظر می‌گیرد.
پ- برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز، زمان و برنامه مشخصی را در نظر می‌گیرد.
۴- دانشجو با سواد اطلاعاتی، ماهیت و وسعت اطلاعات موردنیاز را مورد ارزشیابی مجدد قرار دهد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- اطلاعات اولیه موردنیاز را برای تجدیدنظر، ویرایش و دوباره‌سازی مجدداً مرور می‌كند.
ب- ملاكها را برای اتخاذ تصمیم پیرامون انتخاب اطلاعات مشخص می‌كند.
▪استاندارد دوم
دانشجو با سواد اطلاعاتی، به اطلاعات موردنیاز به طور مؤثر و كار‌آ دسترسی پیدا می‌كند.
شاخصهای عملكرد
۱- دانشجو با سواد اطلاعاتی، مناسبترین روشهای جستجو و نظامهای بازیابی اطلاعات را برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز انتخاب می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- روشهای مناسب جستجو را شناسایی می‌كند (برای مثال، روشهای زمینه‌یاب، شبیه‌سازی، تجارب آزمایشگاهی).
ب- فایده‌ها و قابلیت كاربرد روشهای گوناگون جستجو را پیدا می‌كند.
پ- وسعت، محتوا، و سازماندهی نظامهای بازیابی اطلاعات را جستجو می‌كند.
ج- مؤثرترین و كارآمدترین شیوه‌های دستیابی به اطلاعات را از میان روشهای جستجو و یا نظامهای بازیابی اطلاعات انتخاب می‌كند.
۲- دانشجو با سواد اطلاعاتی، راهبردهایی برای طرح جستجو انتخاب و آنها را اجرا می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- طرحی برای جستجوی متناسب با روش تحقیق (روش جستجو) می‌پروراند.
ب- كلیدواژه‌ها، مترادفها، و كلمات مناسب را برای جستجوی اطلاعات شناسایی می‌كند.
پ- لغات كنترل شده خاص آن رشته و یا منبع اطلاعاتی را انتخاب می‌كند.
ج- راهبرد جستجو را با استفاده از فرمانهای مناسب نظام بازیابی اطلاعات انتخاب می‌كند (برای مثال، عمل كننده‌های بول، اختصار كلمات و واژه‌ها، موتورهای جستجوگر، سازماندهنده‌های داخلی نظیر شاخص‌ها برای كتاب).
د- راهبرد جستجو را در نظامهای گوناگون بازیابی اطلاعات با تنوع واسط‌های كاربران و موتورهای گوناگون جستجو و همچنین استفاده از فرمان به زبانها، پروتكل‌ها و پارامترهای گوناگون اجرا می‌كند.
ز- در هنگام جستجو، پروتكلهای جستجوگر مناسب با رشته را به كار می‌گیرد.
۳- دانشجو با سواد اطلاعاتی، اطلاعات را از شبكه اینترنت و یا منابع دیگر بازیابی می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- نظامهای گوناگون جستجو را در فرمتهای گوناگون بازیابی می‌كند.
ب- طرحها و نظامهای طبقه‌بندی گوناگون را برای استقرار منابع اطلاعاتی در داخل كتابخانه یا برای شناسایی سایتها و پایگاههای اطلاعاتی به كار می‌گیرد (برای مثال، نظامهای سرشناسه و یا نظامهای شماره‌گذاری).
ث- سرویسهای اینترنتی ویژه و یا سرویسهای شخصی موجود در مؤسسه را برای بازیابی اطلاعات موردنیاز به كار می‌گیرد (برای مثال، امانت بین كتابخانه‌ای/ تحویل اسناد توسط مؤسسات حرفه‌ای، مؤسسات تحقیقاتی و متخصصان پژوهش در جامعه).
ج- روشهای گوناگون پژوهش نظیر پیمایش، نامه، مصاحبه، و روشهای دیگر جمع‌آوری اطلاعات را به كار می‌برد.
۴- در هنگام نیاز، دانشجو با سواد اطلاعاتی راهبردهای جستجو را اصلاح می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- كمیت، كیفیت و تناسب نتایج جستجو را مورد سنجش و ارزشیابی قرار می‌دهد تا ببیند كه آیا نظامهای بازیابی اطلاعات در اشكال گوناگون با روشهای متفاوت جستجو می‌تواند به كار گرفته شود.
ب- شكافها را در اطلاعات بازیابی شده شناسایی می‌كند تا تعیین كند كه آیا راهبرد جستجو باید مورد تجدیدنظر و ویرای قرار بگیرد.
ج- جستجو را با راهبردهای تجدیدنظر شده تكرار می‌كند.
۵- دانشجو با سواد اطلاعاتی، اطلاعات را از منابع مربوطه استخراج، ثبت و مدیریت می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- از میان فناوریهای گوناگون، مناسبترین آنها را برای استخراج اطلاعات انتخاب می‌كند (برای مثال، كپی كردن و چسباندن، نرم‌افزارهایی كه كار فتوكپی را انجام می‌دهد، اسكنر، وسایل سمعی و بصری، یا وسایل برای كشف).ب- نظامی را برای سازماندهی اطلاعات ایجاد می‌كند.
پ- منابعی كه اطلاعات از آنها نقل شده یادداشت می‌كند تا در آینده به عنوان مأخذ از آنها استفاده كند.
ج- فناوریهای گوناگون را برای مدیریت اطلاعات انتخاب شده به كار می‌برد.
استاندارد سوم
دانشجو با سواد اطلاعاتی، اطلاعات و منابع آنها را به طور نقادانه ارزشیابی می‌كند و اطلاعات انتخاب شده را به دانش پایه و یا نظام ارزشی قبلی خود تلقیق می‌كند.
شاخص‌های عملكرد
۱- دانشجو با سواد اطلاعاتی، عقاید اصلی جمع‌آوری شده از منابع گوناگون را خلاصه می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- متون را می‌خواند و عقاید اصلی را انتخاب می‌كند.
ب- مفاهیم موجود در متن را تفسیر كرده و به زبان خود آنها را بیان می‌كند.
ج- نقل‌قولهای مستقیم را كلمه به كلمه نقل می‌كند.
۲- دانشجو با سواد اطلاعاتی ملاكهایی را برای ارزشیابی اطلاعات و منابع آنها به كار می‌برد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- به منظور مشخص كردن اعتبار، ثبات، صحت، دقت و زمان انقضای اطلاعات، منابع آنها مورد بررسی و مقایسه قرار می‌گیرد.
ب- ساختار، منطق استدلالهای ارائه شده و یا روشها را تجزیه و تحلیل می‌كند.
پ- تعصب، خدعه و حیله، یا دستكاری اطلاعات را تشخیص می‌دهد.
ج- زمینه‌های فرهنگی، فیزیكی كه اطلاعات در آنها ساخته شده را می‌شناسد و تأثیر زمینه را در تفسیر اطلاعات می‌فهمد.
۳- دانشجو با سواد اطلاعاتی، عقاید اصلی را با هم تركیب می‌كند تا مفهوم جدیدی را بسازد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- ارتباط بین مفاهیم را می‌شناسد و آنها را براساس شواهد و مستندات با هم تركیب می‌كند.
ب- فرضیات جدیدی را كه به اطلاعات اضافه نیاز دارند مطرح می‌كند.
پ- رایانه و فناوریهای دیگر را به كار می‌برد (برای مثال، صفحه گسترده‌ها، پایگاه داده‌ها، چندرسانه‌ایها و وسایل سمعی و بصری).
۴- دانشجو با سواد اطلاعاتی، دانش جدید را با دانش قبلی مقایسه می‌كند تا به تناقضها، ارزشهای افزایش یافته و یا دیگر ویژگیهای اطلاعات پی ببرد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- مشخص می‌كند كه آیا اطلاعات موجود برای تحقیق كافی است و یا به اطلاعات دیگری هم نیاز می‌باشد.
ب- ملاكهایی را به كار می‌برد تا تعیین كند كه آیا اطلاعات موجود اطلاعاتی كه از سایر منابع به دست‌ آ‌مده است را نقض یا اثبات می‌كند.
ت- براساس اطلاعات جمع‌آوری شده به نتیجه‌گیری می‌پردازد.
ج- نظریه‌ها و تئوری‌ها را با تكنیكهای مناسب موضوع آزمایش می‌كند (به صورت تجربی و یا شبیه‌سازی).
د- دقت و صحت احتمالی را با در نظر گرفتن منابع اطلاعات، محدودیتهای ابزار و راهبردهای جمع‌آوری اطلاعات و همچنین مستدل بودن نتایج می‌سنجد.
ر- دانش جدید را با دانش قبلی تلفیق می‌كند.
ز- اطلاعاتی را كه دال بر وجود شواهد و مدارك برای موضوع هستند را انتخاب می‌كند.
۵- دانشجو با سواد اطلاعاتی مشخص می‌كند كه آیا دانش جدید تأثیری روی نظام ارزشی فرد دارد و سعی در تطبیق و رفع تفاوتها دارد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- نقطه نظرات متفاوت را در ادبیات تحقیق كشف می‌كند.
ب- تصمیم می‌گیرد كه نقطه‌نظرات متفاوت را رد كند و یا آنها را بپذیرد.
۶- دانشجو با سواد اطلاعاتی، درك و تفسیر اطلاعات را از طریق گفتمان با دیگر افراد، با متخصصان موضوع، با افراد تجربه‌دار و استادكاران اعتبار می‌بخشد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- در بحث‌های كلاسی و مباحثات دیگر شركت می‌كند.
ب- در كلاسهای درس الكترونیكی شركت می‌كند و بحث و گفتمان پیرامون موضوع را در این كلاسها تشویق می‌كند.
ت- نظرات متخصصان را از روشهای گوناگون پیدا می‌كند (برای مثال، مصاحبه با آنها و یا از طریق گروههای بحث الكترونیكی۳).
۷- دانشجو با سواد اطلاعاتی، مشخص می‌كند كه آیا تحقیق اولیه باید مورد تجدیدنظر واقع شود.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- مشخص می‌كند كه نیاز اولیه اطلاعات ارضاء شده و آیا اطلاعات زیادتری موردنیاز است.
ب- راهبردهای جستجو را مرور می‌كند و مفاهیم اضافی را در هنگام نیاز تلفیق می‌كند.
ت- منابع به كار گرفته شده برای بازیابی اطلاعات را مرور می‌كند و آنها را توسعه می‌دهد.
استاندارد چهارم
دانشجو با سواد اطلاعاتی، به صورت انفرادی و یا گروهی، برای رسیدن به منظور خاصی از اطلاعات استفاده می‌كند.●شاخص‌های عملكرد
۱- دانشجو با سواد اطلاعاتی، اطلاعات تازه و پیشین را برای تولید محصول و یا عملكرد جدیدی به كار می‌برد.بازده‌های حاصله از فرآیند فوق با دانشجو این است كه:
الف- محتو را به شكلی تنظیم می‌كند كه اهداف را حمایت كند و محصول و یا عملكردی را ایجاد كند (برای مثال، طرحها، دستنویسها و تابلوهای نمایش و فیلمنامه).
ب- دانش و مهارتهای حاصل از تجربیات را برای تولید دانش و یا عملكرد جدید در كنار هم قرار می‌دهد.
پ- از تلفیق دانش پیشین یا دانش ساخته شده (با استفاده از نقل قولها و یا تفسیرها) برای حمایت از محصول جدید و یا عملكرد استفاده می‌كند.
ت- متنهای دیجیتالی، تصاویر، داده‌ها را در هنگام نیاز در كنار هم قرار می‌دهد.
۲- دانشجو با سواد اطلاعاتی، فرآیند توسعه محصول و یا عملكرد را مورد تجدیدنظر قرار می‌دهد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- از اطلاعات حاصله، ارزشیابی‌های انجام گرفته و رد و بدل اطلاعات، مجله و یا دفترچه‌ای را تهیه می‌كند.
ب- بر موفقیت‌ها، شكست‌ها و راهبردهای دیگر تفكر می‌كند.
۳- دانشجو با سواد اطلاعاتی، محصول و یا عملكرد را با دیگران رد و بدل می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- مناسبترین شكل رسانه را برای انتقال محصول و یا عملكرد برای مخاطبین موردنظر انتخاب می‌:ند.
ب- برای تولید محصول و یا عملكرد از مجموعه‌ای از فناوریهای اطلاعاتی استفاده می‌كند.
پ- اصول طراحی و ارتباطات را در هم تلفیق می‌كند.
ت- به طور روشن و واضح با مخاطبین موردنظر ارتباط برقرار می‌كند.
▪استاندارد پنجم
دانشجو با سواد اطلاعاتی، بسیاری از موارد حقوقی، اقتصادی مربوط به دسترسی و استفاده از اطلاعات را می‌فهمد.
● شاخص‌های عملكرد
۱- دانشجو با سواد اطلاعاتی بسیاری از موارد اخلاقی، قانونی و اقتصادی مربوط به اطلاعات و فناوری اطلاعات را می‌فهمد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- موارد مربوط به امنیت و محرمانه بودن اطلاعات را در هر دو محیط سنتی و الكترونیكی می‌شناسد و در مورد آنها بحث می‌كند.
ب- موارد مربوط به آزادی در مقابل دسترسی آزاد محور را تشخیص و در مورد آنها بحث می‌كند.
ت- موارد مربوط به سانسور اطلاعات و آزادی انتشار اطلاعات را تشخیص و در مورد آنها بحث می‌كند.
چ- مالكیت نبوع، حق كپی رایت۴ یا حق چاپ محفوظ، همچنین مواد با حق چاپ محفوظ را می‌شناسد.
۲- دانشجو با سواد اطلاعاتی، قوانین، مقررات و خط‌مشی‌های مربوط به دسترسی و استفاده از منابع اطلاعاتی را رعایت می‌كند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- با پذیرش قوانین و مقررات مربوطه در بحث‌های الكترونیكی شركت می‌كند.
ب- برای دسترسی به منابع اطلاعاتی از كلمه رمز و رمز عبور و یا فرمهای دیگر شناسایی شخص استفاده می‌كند.
ت- خط‌مشی‌های سازمانها و یا مؤسسات را برای دسترسی به منابع اطلاعاتی پذیرفته و اجرا می‌كند.
ح- از مجموعه منابع اطلاعاتی، وسایل و تسهیلات نظامهای اطلاعاتی به خوبی نگهداری می‌كند.
خ- به روش قانونی، متن، داده، تصویر و یا صدا را بدست می‌آورد و آنها را منتشر می‌سازد.
د- مفهوم دزدی تألیفات و یا اختراعات را می‌فهمد و كار دیگران را به نام خودش نشان نمی‌دهد.
ذ- سیاستها و خط‌مشی‌های مؤسسه كه مربوط به تحقیق هستند را می‌فهمد.
۳- دانشجو با سواد اطلاعاتی، از كسانی كه در انتقال و یا تولید منابع اطلاعاتی برای ساخت محصول و یا انجام عملكرد نقش داشته‌اند تشكر و قدردانی می‌كند.بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است كه:
الف- سبك مناسب را برای استناد كردن مطالب انتخاب و به طور ثابت در نقل منابع استفاده می‌‌كند.
ب- برای كسب اجازه و یا گرفتن حق كپی رایت از نویسنده و یا تولیدكننده اقدام می‌كند.
استانداردهای فوق‌الذكر از استانداردهای ای‌سی‌آر‌ال۵ كه توسط انجمن كتابخانه‌های پژوهش و كالج‌ها۶ در سال ۲۰۰۰ به تأیید متخصصان تكزاس رسیده است گرفته شده است.
به طور كلی، متخصصان عقیده دارند، بهترین روش باسواد كردن افراد از نظر اطلاعاتی گنجاندن سواد اطلاعاتی در عرض برنامهٔ درسی و در تمام دوران تحصیل است. سواد اطلاعاتی در عرض برنامهٔ درسی در دانشگاهها به همكاری همه جانبه هیأت علمی، مسئولیت كتابخانه‌ها و سایر مسئولان نیاز دارد. پایگاههای اطلاعاتی كتابخانه‌ها باید از طریق رایانه‌ها در همه جا قابل دسترسی باشند. آموزش مهارتهای لازم برای كسب سواد اطلاعاتی باید از مقاطع پیش دبستان و دبستان در برنامه درسی گنجانده شود و در مقاطع دبیرستان و دانشگاه ادامه یابد. بنابراین، برای تلفیق سواد اطلاعاتی در برنامه‌های درسی به همكاری نزدیك دو وزارتخانه آموزش عالی و وزارت آموزش و پرورش نیاز می‌باشد. همچنین برای اجرای طرح سواد اطلاعاتی، تربیت نیروی انسانی متخصص ضروری است.
پی‌نوشت‌ها:
۱. Information Literacy Competency Standards for Higher Education
۲.Information Literacy Competency Standards for Higher Education
۳.Listservs
۴.Copyright
۵.ACRL Standards Committee
۶.Association of College and Research Libraries (ACRL)
منابع
American Library Association (ALA). (۱۹۸۹) Presidential Committee on Information Literacy, Final Report.
The National Forum on Information Literacy (NFL). (۱۹۹۰). Available: http://www.infolit.org/index.html .
American Association of School Libraries (AASL) and the Association of Educational Communications and Technology (AECT). (۱۹۹۸)
American Library Association Presidential Committee on Information Literacy (۱۹۹۸). Final Report. Available: http://infolit.org/document.html
http://www.flu.edu/-library/ili/iliweb.html
ACRL Standards Committee & Association of College and Research Libraries (ACRL) (۲۰۰۳). Information Literacy Competency Standards for Higher Education. Available: http://www.ala.org/content/navigation
نوشته: دكتر عشرت زمانی
عضو هیئت علمی دانشكده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی